ਧਰਮਚੱਕਰ
.svg)
ਧਰਮਚੱਕਰ ਜਾਂ ਧਰਮ ਦਾ ਚੱਕਰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ, ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।[1][2]
ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਧਰਮਚੱਕਰ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮੂਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸਜਾਵਟ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[3] ਇਹ ਅੱਜ ਵੀ ਬੋਧੀ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵ੍ਯੁਪਦੇਸ਼
[ਸੋਧੋ]ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਨਾਂਵਧਰਮ (ਧਾਤੂ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ; ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ, ਰੱਖਣਾ',[4] ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ 'ਜੋ ਸਥਾਪਿਤ ਜਾਂ ਪੱਕਾ ਹੈ'। ਇਹ ਵੈਦਿਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਧਰਮਨ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ- ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਧਾਰਕ, ਸਮਰਥਕ" ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈਦਿਕ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਜਿਸਨੂੰ ਸ਼ਟ ਦੇ ਇੱਕ ਪਹਿਲੂ ਵਜੋਂ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[5]
ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ
[ਸੋਧੋ]
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਹਨ। ਮਾਧਵਨ ਅਤੇ ਪਾਰਪੋਲਾ ਨੋਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੀਆਂ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਹੀਏ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਅਕਸਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।[6] ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇਹ ਧੋਲਾਵੀਰਾ ਸਾਈਨ ਬੋਰਡ 'ਤੇ ਦਸ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।[6][7]
ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਚੱਕਰ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਨੂੰ ਸੂਰਜੀ ਚਿੰਨ੍ਹਵਾਦ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ।[8] ਵੇਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਸੂਰਜ ਦੇਵਤਾ ਸੂਰਜੀ ਡਿਸਕ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਹੀਏ ਦਾ ਰਥ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਿੱਤਰਾ, ਸੂਰਜ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ, ਨੂੰ "ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਅੱਖ" ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੂਰਜ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇੱਕ ਅੱਖ (ਕਕਸ਼ੂ) ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੀ ਹੈ।[9] ਅਜਿਹਾ ਚੱਕਰ ਵੀ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਗੁਣ ਹੈ।[7] ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇੱਕ ਪਹੀਏ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ John C. Huntington, Dina Bangdel, The Circle of Bliss: Buddhist Meditational Art, p. 524.
- ↑ "Buddhist Symbols". Ancient-symbols.com. Retrieved 22 June 2018.
- ↑ "Dharma And Ethics The Indian Ideal Of Human Perfection 1st Published". priscilla.work (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 29 October 2021. Retrieved 2021-10-29.
- ↑ Monier Williams, A Sanskrit Dictionary (1899): "to hold, bear (also: bring forth), carry, maintain, preserve, keep, possess, have, use, employ, practise, undergo"
- ↑ Day 1982.
- ↑ 6.0 6.1 The Ancient Indus Valley: New Perspectives By Jane McIntosh. p. 377
- ↑ 7.0 7.1 Beer 2003.
- ↑ Issitt, Micah. Main, Carlyn. (2014). Hidden Religion: The Greatest Mysteries and Symbols of the World's Religious Beliefs, ABC-CLIO, p. 185.
- ↑ T. B. Karunaratne (1969), The Buddhist Wheel Symbol, The Wheel Publication No. 137/138, Buddhist Publication Society, Kandy • Sri Lanka.
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
[ਸੋਧੋ]
Dharmachakra ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮੀਡੀਆ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ ਹੈ
