ਮਹਾਂਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ
| Maharana Pratap | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| 'ਮਹਾਰਾਣਾ' 'ਮੇਵਾੜੀ ਰਾਣਾ' | |||||
 ਰਾਜਾ ਰਵੀ ਵਰਮਾ ਦੁਆਰਾ ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਦੀ ਤਸਵੀਰ | |||||
 ਮੇਵਾੜ ਦਾ 13ਵਾਂ ਰਾਣਾ] | |||||
| ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ | 1572 – 1597[1] | ||||
| ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ | 28 ਫਰਵਰੀ 1572 ਈ | ||||
| ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀ | ਉਦੈ ਸਿੰਘ II | ||||
| ਵਾਰਸ | ਅਮਰ ਸਿੰਘ I | ||||
| ਮੰਤਰੀ | ਭਾਮਾਸ਼ਾਹ | ||||
| ਜਨਮ | ਫਰਮਾ:Birth-year ਕੁੰਭਲਗੜ੍ਹ, ਮੇਵਾੜ[1][2] (ਅਜੋਕਾ ਦਿਨ: ਕੁੰਭਲ ਕਿਲਾ , ਰਾਜਸਮੰਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ) | ||||
| ਮੌਤ | 19 ਜਨਵਰੀ 1597 (ਉਮਰ 56)[1] ਚਾਵੰਦ, ਮੇਵਾੜ[1] (ਅਜੋਕਾ ਦਿਨ:ਚਾਵੰਦ, ਉਦੈਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ) | ||||
| ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ | 11[3][4] ਸਮੇਤ:ਫਰਮਾ:ਅਨਬੁਲਿਟ ਸੂਚੀ | ||||
| ਔਲਾਦ | 22 (ਅਮਰ ਸਿੰਘ I ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਸਮੇਤ) ਅਤੇ 5 ਧੀਆਂ[3] | ||||
| |||||
| ਰਾਜਵੰਸ਼ | ਮੇਵਾੜ ਦੇ ਸਿਸੋਦੀਆ | ||||
| ਪਿਤਾ | ਉਦੈ ਸਿੰਘ II | ||||
| ਮਾਤਾ | ਮਹਾਰਾਣੀ ਜੈਵੰਤਾ ਬਾਈ | ||||
| ਧਰਮ | ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ | ||||
ਮਹਾਂਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ (9 ਮਈ, 1540 - 19 ਜਨਵਰੀ, 1597) ਉਦੈਪੁਰ, ਮੇਵਾੜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਸ਼ੋਦੀਆ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਵੀਰਤਾ ਅਤੇ ਦ੍ਰਢ ਪ੍ਰਣ ਲਈ ਅਮਰ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਕੁੰਭਲਗਢ ਵਿੱਚ ਮਹਾਂਰਾਣਾ ਉਦੈਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਰਾਣੀ ਜੀਵਤ ਕੰਵਰ ਦੇ ਘਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ। 1576 ਦੇ ਹਲਦੀਘਾਟੀ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ 20,000 ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸਰਦਾਰ ਰਾਜਾ ਮਾਨਸਿੰਘ ਦੇ 80, 000 ਦੀ ਸੈਨਾ ਦਾ ਸਾਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਸ਼ੱਤਰੂ ਸੈਨਾ ਤੋਂ ਘਿਰ ਚੁੱਕੇ ਮਹਾਂਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਚਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਆਰਾ ਘੋੜਾ ਚੇਤਕ ਦੀ ਵੀ ਮ੍ਰਿਤੂ ਹੋਈ। ਇਹ ਜੁੱਧ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਦਿਨ ਚਲਾ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਵਿੱਚ 17,000 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਮੇਵਾੜ ਨੂੰ ਜਿੱਤਨ ਲਈ ਅਕਬਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ। ਮਹਾਂਰਾਣਾ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਚਿੰਤੀਤ ਹੋਈ। 25,000 ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨੂੰ 12 ਸਾਲ ਤੱਕ ਚਲੇ ਓਨਾ ਅਨੁਦਾਨ ਦੇ ਕੇ ਭਾਮਾ ਸ਼ਾ ਵੀ ਅਮਰ ਹੋਇਆ।
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਹੁੰਚ[ਸੋਧੋ]
ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਦਾ ਜਨਮ ਮੇਵਾੜ ਦੇ ਉਦੈ ਸਿੰਘ II ਅਤੇ ਜੈਵੰਤਾ ਬਾਈ ਦੇ ਘਰ 1540 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਸਾਲ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਵਨਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਸ਼ਕਤੀ ਸਿੰਘ, ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਜਗਮਾਲ ਸਿੰਘ ਸਨ। ਪ੍ਰਤਾਪ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮਤਰੇਈਆਂ ਭੈਣਾਂ ਵੀ ਸਨ: ਚੰਦ ਕੰਵਰ ਅਤੇ ਮਨ ਕੰਵਰ। ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਬਿਜੋਲੀਆ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਪਹਿਲੇ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਅਜਬਦੇ ਪੁਨਵਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਮੇਵਾੜ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ। 1572 ਵਿੱਚ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਣੀ ਧੀਰ ਬਾਈ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਜਗਮਾਲ ਉਸਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਣੇ ਪਰ ਸੀਨੀਅਰ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਰਾਜਾ ਬਣਾਉਣ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ। ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਬਲ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿਸੋਦੀਆ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਮੇਵਾੜ ਦੇ 54ਵੇਂ ਸ਼ਾਸਕ ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋਇਆ। ਜਗਮਲ ਨੇ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾਧੀ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਅਜਮੇਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਦਦ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿਚ ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਇਕ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਜਗੀਰ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।
ਫੌਜੀ ਵਜੋਂ ਭੂਮਿਕਾ[ਸੋਧੋ]
ਪਿਛੋਕੜ[ਸੋਧੋ]
ਦੂਜੇ ਰਾਜਪੂਤ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗਠਜੋੜ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘਾਸਣ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ, ਮੇਵਾੜ ਮੁਗਲਾਂ ਨਾਲ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜੋ ਉਸਦੇ ਦਾਦਾ ਰਾਣਾ ਦੀ ਹਾਰ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੰਗਾ 1527 ਵਿੱਚ ਖਾਨਵਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 1568 ਵਿੱਚ ਚਿਤੌੜਗੜ੍ਹ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਦੂਜੇ ਦੀ ਹਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵੀ ਸਿਆਸੀ ਗੱਠਜੋੜ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਵਿਚਕਾਰ ਟਕਰਾਅ ਕਾਰਨ ਹਲਦੀਘਾਟੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਹੋਈ।
ਹਲਦੀਘਾਟੀ ਦੀ ਲੜਾਈ[ਸੋਧੋ]
1567-1568 ਵਿੱਚ ਚਿਤੌੜਗੜ੍ਹ ਦੀ ਖੂਨੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਨੇ ਮੇਵਾੜ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਪੂਰਬੀ ਪੱਟੀ ਨੂੰ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਰਾਵਲੀ ਰੇਂਜ ਵਿੱਚ ਬਾਕੀ ਜੰਗਲੀ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜ ਅਜੇ ਵੀ ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ। ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਮੇਵਾੜ ਰਾਹੀਂ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਇੱਕ ਸਥਿਰ ਰਸਤਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ; ਜਦੋਂ 1572 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰਾਜੇ (ਮਹਾਰਾਣਾ) ਦੀ ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਅਕਬਰ ਨੇ ਕਈ ਰਾਜਦੂਤ ਭੇਜੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਮਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਪਹਿਲੇ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਵਾਂਗ ਇੱਕ ਜਾਗੀਰ ਬਣਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਸਫਲ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਤਾਂ ਯੁੱਧ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੋ ਗਿਆ।
ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਰਾਜਪੂਤ ਜਨਰਲ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ 18 ਜੂਨ 1576 ਨੂੰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜਸਮੰਦ, ਗੋਗੁੰਡਾ ਨੇੜੇ ਹਲਦੀਘਾਟੀ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਤੰਗ ਪਹਾੜੀ ਦਰੇ ਤੋਂ ਪਰੇ ਮਿਲੀਆਂ। ਇਸ ਨੂੰ ਹਲਦੀਘਾਟੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਗਭਗ 3000 ਘੋੜਸਵਾਰ ਅਤੇ 400 ਭੀਲ ਤੀਰਅੰਦਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਫੌਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਗਭਗ 10,000 ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕੀਤੀ। ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚੱਲੀ ਭਿਆਨਕ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪ੍ਰਤਾਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਦਿਨ ਗੁਆਚ ਗਿਆ। ਉਹ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵੱਲ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਦਿਨ ਲੜਨ ਲਈ ਜੀਉਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮੇਵਾੜ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਪਰ ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨੂੰ ਫੜਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ।
ਹਲਦੀਘਾਟੀ ਮੁਗਲਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਅਰਥ ਜਿੱਤ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਉਦੈਪੁਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਾਪ ਜਾਂ ਉਸਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਜਾਂ ਫੜਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੂਤਰ ਇਹ ਵੀ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪ੍ਰਤਾਪ ਭੱਜਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਿਹਾ, ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਹਲਦੀਘਾਟੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਗੋਗੁੰਡਾ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪਣੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਖੁਦ ਸਤੰਬਰ 1576 ਵਿੱਚ ਰਾਣਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਨਿਰੰਤਰ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ, ਗੋਗੁੰਡਾ, ਉਦੈਪੁਰ, ਅਤੇ ਕੁੰਭਲਗੜ੍ਹ ਸਾਰੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋ ਗਏ।
ਮੇਵਾੜ ਦੀ ਮੁੜ ਜਿੱਤ[ਸੋਧੋ]
ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਿਰਜ਼ਾ ਹਕੀਮ ਦੇ ਘੁਸਪੈਠ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1579 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੇਵਾੜ ਉੱਤੇ ਮੁਗ਼ਲ ਦਬਾਅ ਘੱਟ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਕਬਰ ਨੇ ਅਬਦੁਲ ਰਹੀਮ ਖਾਨ-ਏ-ਖਾਨਾਨ ਨੂੰ ਮੇਵਾੜ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਪਰ ਉਹ ਅਜਮੇਰ ਵਿਖੇ ਰੁਕ ਗਿਆ। 1582 ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਡਿਵਾਇਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਦੇਵਾਇਰ (ਜਾਂ ਦੀਵਾਰ) ਵਿਖੇ ਮੁਗਲ ਚੌਕੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਕਬਰ ਨੇ 1584 ਵਿਚ ਜਗਨਨਾਥ ਕਛਵਾਹਾ ਨੂੰ ਮੇਵਾੜ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਮੇਵਾੜ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ। 1585 ਵਿਚ, ਅਕਬਰ ਲਾਹੌਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਅਗਲੇ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲ ਉਥੇ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮੇਵਾੜ ਵੱਲ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਮੁਗਲ ਮੁਹਿੰਮ ਨਹੀਂ ਭੇਜੀ ਗਈ। ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਪ੍ਰਤਾਪ ਨੇ ਮੇਵਾੜ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸੇ (ਇਸਦੀ ਸਾਬਕਾ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ), ਚਿਤੌੜਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਮੰਡਲਗੜ੍ਹ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਉਥੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਡੂੰਗਰਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ, ਚਵੰਡ ਵੀ ਬਣਾਈ।
ਕਲਾ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ[ਸੋਧੋ]
ਚਵੰਡ ਵਿਖੇ ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਵੀਆਂ, ਕਲਾਕਾਰਾਂ, ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਚਵੰਡ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਆਰਟ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਮੇਵਾੜ ਦੀ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ[ਸੋਧੋ]
ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨੇ ਛੱਪਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲਈ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਗੜ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। 1583 ਤੱਕ ਉਸਨੇ ਪੱਛਮੀ ਮੇਵਾੜ ਉੱਤੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੀਵਾਰ, ਅਮੇਤ, ਮਦਾਰੀਆ, ਜ਼ਵਾਰ ਅਤੇ ਕੁੰਬਲਗੜ੍ਹ ਦਾ ਕਿਲਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਚਵੰਡ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਚਾਮੁੰਡਾ ਮਾਤਾ ਦਾ ਮੰਦਰ ਬਣਵਾਇਆ। ਮਹਾਰਾਣਾ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੇਵਾੜ ਵਿੱਚ ਵਿਵਸਥਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 1585 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਰਾਣਾ ਨੇ ਮੇਵਾੜ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਮੇਵਾੜ ਤੋਂ ਹਿਜਰਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਾਗਰਿਕ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਚੰਗੀ ਮਾਨਸੂਨ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਮੇਵਾੜ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਆਰਥਿਕਤਾ ਵੀ ਠੀਕ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰ ਵਧਣ ਲੱਗਾ। ਰਾਣਾ ਚਿਤੌੜ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ ਪਰ ਚਿਤੌੜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦਾ ਆਪਣਾ ਸੁਪਨਾ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ।
ਮੌਤ[ਸੋਧੋ]
ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਪ੍ਰਤਾਪ ਦੀ ਮੌਤ 19 ਜਨਵਰੀ 1597 ਨੂੰ ਚਵੰਡ ਵਿਖੇ, 56 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ ਸੱਟ ਲੱਗਣ ਕਾਰਨ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਪਹਿਲੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਦੇ ਬਿਸਤਰੇ 'ਤੇ, ਪ੍ਰਤਾਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਨਾ ਹੋਣ ਅਤੇ ਚਿਤੌੜ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਜਿੱਤਣ ਲਈ।
ਵਿਰਾਸਤ[ਸੋਧੋ]
ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਲੋਕ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਉਸ ਰਾਜ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸਤੀਸ਼ ਚੰਦਰ ਨੋਟ ਕਰਦੇ ਹਨ-
''ਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਦਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਰੋਧ, ਲਗਭਗ ਇਕੱਲੇ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਿਨਾਂ ਸਹਾਇਤਾ ਤੋਂ, ਰਾਜਪੂਤ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਗਾਥਾ ਅਤੇ ਪਿਆਰੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਲਈ ਆਤਮ-ਬਲੀਦਾਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਲਿਕ ਅੰਬਰ, ਡੇਕਾਨੀ ਜਰਨੈਲ, ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦੁਆਰਾ।"[5][6]
ਬੰਦਿਓਪਾਧਿਆਏ ਨੇ ਵੀ ਸਤੀਸ਼ ਚੰਦਰ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨੂੰ ਇਸ ਨਿਰੀਖਣ ਨਾਲ ਸੈਕਿੰਡ ਕੀਤਾ ਹੈ
ਗੁਰੀਲਾ ਰਣਨੀਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਤਾਪ ਦੀ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਸਫਲ ਵਿਰੋਧਤਾ ਵੀ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼-ਵਿਰੋਧੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਸਾਬਤ ਹੋਈ। date=2007 |publisher=Rupa Co |location=New Delhi}}</ref>
2007 ਵਿੱਚ, ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਪਾਟਿਲ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ[ਸੋਧੋ]
ਫਿਲਮ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ[ਸੋਧੋ]
- 1925: ਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ
- 1929: ਮੇਵਾੜ ਨੂ ਮੋਤੀ
- 1946: ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ
- 1958: ਚੇਤਕ ਔਰ ਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ, ਆਪਣੇ ਜੰਗੀ ਘੋੜੇ ਚੇਤਕ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ।
- 1961: ਜੈ ਚਿਤੌੜ
- 1988-1989: ਭਾਰਤ ਏਕ ਖੋਜ, ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਪੁਨੀਤ ਈਸਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਭਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
- 1993: ਚੇਤਕ
- 1997-1998: ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ
- 2010: ਚੇਤਕ - ਦ ਵੰਡਰ ਹਾਰਸ
- 2012: ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ: ਪਹਿਲਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ
- 2013-2015: ਜੋਧਾ ਅਕਬਰ, ਜ਼ੀ ਟੀਵੀ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਨੁਰਾਗ ਸ਼ਰਮਾ ਦੁਆਰਾ ਨਿਭਾਈ ਗਈ ਸੀ।
- 2013–2015: ਭਾਰਤ ਕਾ ਵੀਰ ਪੁੱਤਰ - ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ, ਸੋਨੀ ਐਂਟਰਟੇਨਮੈਂਟ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ (ਇੰਡੀਆ) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੂੰ ਫੈਜ਼ਲ ਖਾਨ ਅਤੇ ਸ਼ਰਦ ਮਲਹੋਤਰਾ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
- 2016: ABP ਨਿਊਜ਼ ਨੇ ਭਾਰਤਵਰਸ਼ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਐਪੀਸੋਡ 8 ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਿਖਾਈ ਗਈ।
- 2023: ਦੀਪਰਾਜ ਰਾਣਾ ਵੈੱਬਸੀਰੀਜ਼ ਤਾਜ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ: ਜ਼ੀ5 'ਤੇ ਖੂਨ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 "Rana Pratap Singh – Indian ruler". Encyclopedia Britannica. Archived from the original on 16 June 2018. Retrieved 1 February 2018.
- ↑ Leistle, Bernhard; Rudolph, Michael, eds. (2006). Ritual and Identity: Performative Practices as Effective Transformations of Social Reality. LIT Verlag Münster. p. 286. ISBN 9258-3 -042-2. Retrieved 11 ਅਪ੍ਰੈਲ 2017.
{{cite book}}:|archive-url=is malformed: flag (help);|editor1-first=missing|editor1-last=(help); Check|isbn=value: length (help); Check date values in:|access-date=(help); Unknown parameter|editor1 -last=ignored (help)CS1 maint: url-status (link) - ↑ 3.0 3.1 brave-rajput-warrior-2174403.html "ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਜਯੰਤੀ: ਬਹਾਦਰ ਰਾਜਪੂਤ ਯੋਧੇ ਦੀ ਅਸਲ-ਜੀਵਨ ਕਹਾਣੀ ਜਾਣੋ". News18. 6 June 2019. Retrieved 25 ਅਪ੍ਰੈਲ 2021.
{{cite web}}: Check|url=value (help); Check date values in:|access-date=(help) - ↑ Nahar 2011, p. 7.
- ↑ Chandra, Satish (1983). princynavya/medieval-history-of-india-satish-chandra "Medieval India". ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਉਂਸਿਲ ਫਾਰ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਐਂਡ ਰਿਸਰਚ. p. 153.
{{cite web}}: Check|url=value (help) - ↑ Meena, R. P. "ਰਾਜਸਥਾਨ ਈਅਰ ਬੁੱਕ 2021".