ਸਮੱਗਰੀ 'ਤੇ ਜਾਓ

ਨਟਰਾਜ ਮੰਦਰ, ਚਿਦੰਬਰਮ

ਗੁਣਕ: 11°23′58″N 79°41′36″E / 11.39944°N 79.69333°E / 11.39944; 79.69333
ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਤੋਂ
ਥਿਲਈ ਨਟਰਾਜ ਮੰਦਿਰ
ਚਿਦੰਬਰਮ ਨਟਰਾਜ ਮੰਦਿਰ
ਮੰਦਰ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਸਾਈਡ ਗੋਪੁਰਮ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼
ਉੱਤਰ-ਸਾਈਡ ਗੋਪੁਰਮ ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਤਾਲਾਬ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼
ਧਰਮ
ਮਾਨਤਾਹਿੰਦੂ
ਜ਼ਿਲ੍ਹਾਕੁਡਲੋਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
Deityਨਟਰਾਜ (ਸ਼ਿਵ) ਅਤੇ ਗੋਵਿੰਦਰਾਜਾ ਪੇਰੂਮਲ (ਮਹਾ ਵਿਸ਼ਨੂੰ)
ਟਿਕਾਣਾ
ਟਿਕਾਣਾਚਿਦੰਬਰਮ
ਰਾਜਤਾਮਿਲ ਨਾਡੂ
ਦੇਸ਼ਭਾਰਤ
ਗੁਣਕ11°23′58″N 79°41′36″E / 11.39944°N 79.69333°E / 11.39944; 79.69333
ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ
ਕਿਸਮਚੋਲਾ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ
ਸਿਰਜਣਹਾਰਚੋਲ, ਪਾਂਡਵ
Inscriptionsਤਾਮਿਲ [2][3]
ਚਿਦੰਬਰਮ ਨਟਰਾਜ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਗੋਪੁਰਮ

ਥਿਲਾਈ ਨਟਰਾਜ ਮੰਦਿਰ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਚਿਦੰਬਰਮ ਨਟਰਾਜ ਮੰਦਿਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਟਰਾਜ ਅਤੇ ਗੋਵਿੰਦਰਾਜਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਿਰ ਹੈ, ਨਾਚ ਦੇ ਸੁਆਮੀ ਵਜੋਂ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਰੂਪ ਅਤੇ ਨਾਚ ਦੇ ਜੱਜ ਵਜੋਂ ਮਹਾਂ ਵਿਸ਼ਨੂੰ। ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਚਿਦੰਬਰਮ, ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੈ। 6ਵੀਂ-9ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਤੋਂ ਅਲਵਰ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮੱਧਕਾਲੀ ਤਮਿਲ ਸਿਧਾਂਤ, ਨਲਾਇਰਾ ਦਿਵਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧਮ ਵਿੱਚ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ 108 ਦਿਵਿਆ ਦੇਸਮ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਪੂਜਾ ਗੋਵਿੰਦਰਾਜਾ ਪੇਰੂਮਲ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੁੰਡਰੀਕਵੱਲੀ ਥੇਅਰ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਅਤੇ ਮਹਾਂ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਅਸਥਾਨ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਸਬੇ ਨੂੰ ਥਿਲਈ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[4][5] ਚਿਦੰਬਰਮ, ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ "ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਪੜਾਅ"। ਮੰਦਿਰ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਕਲਾ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ, ਰਚਨਾਤਮਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।[6][7] [8] ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਕੰਧ ਦੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਭਰਤ ਮੁਨੀ ਦੁਆਰਾ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਸਾਰੇ 108 ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਆਸਣ ਭਰਤਨਾਟਿਅਮ, ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਨਾਚ ਦੀ ਨੀਂਹ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।[4][6]

ਮੌਜੂਦਾ ਮੰਦਿਰ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਚਿਦੰਬਰਮ ਚੋਲ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ। ਨਟਰਾਜ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਦੇਵਤਾ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਚੋਲਾਂ ਦੁਆਰਾ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ,[9] ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਗਿਆ, ਮੁਰੰਮਤ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਮੁਰੰਮਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬਚੀ ਹੋਈ ਯੋਜਨਾ, ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਅਤੇ ਢਾਂਚਾ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਤੇ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[10] ਜਦੋਂ ਕਿ ਸ਼ਿਵ ਨਟਰਾਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦੇਵਤਾ ਹੈ, ਇਹ ਸ਼ਕਤੀਵਾਦ, ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਚਿਦੰਬਰਮ ਮੰਦਿਰ ਕੰਪਲੈਕਸ, ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਅੱਮਾਨ ਜਾਂ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੂਰਜੀ ਅਸਥਾਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰੱਥ, ਗਣੇਸ਼, ਮੁਰੂਗਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਮੰਦਿਰ ਹਨ, ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਿਵ ਗੰਗਾ ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਮੰਡਪ (ਚੌਲਟਰੀ, ਅੰਬਾਲਮ ਜਾਂ ਸਭਾ) ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਰਕ।[11][12] ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਖੁਦ ਨਟਰਾਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਪੋਨ ਅੰਬਾਲਮ ਦੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਆਨੰਦ ਤਾਂਡਵ ("ਡੈਂਸ ਆਫ਼ ਡਿਲਾਈਟ") ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।[13]

ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਸ਼ਾਇਵ ਧਰਮ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਪੰਜ ਤੱਤ ਲਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਿਰਾਂ (ਕੋਵਿਲ) ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਸੂਖਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[6] ਇਹ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਲਾਵਾਂ ਲਈ ਵੀ ਇੱਕ ਸਾਈਟ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਹਾਂ ਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ਤੇ ਸਾਲਾਨਾ ਨਾਟਿਆਂਜਲੀ ਡਾਂਸ ਫੈਸਟੀਵਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।[14]

ਦੰਤਕਥਾ

[ਸੋਧੋ]

ਚਿਦੰਬਰਮ ਰਾਜ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੰਦਿਰ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਇੱਕ ਦਰੱਖਤ ਜਾਂ ਝਾੜੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਿਸਮ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਵਾਲੇ ਬਾਗਾਂ, ਸਮੂਹਾਂ ਜਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇਵਤੇ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਰੁੱਖਾਂ ਜਾਂ ਝਾੜੀਆਂ ਦੀ ਉਹੀ ਕਿਸਮ ਹੈ।[15] ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਥਿਲਈਵਨਮ ਦੇ ਬਾਅਦ ਥਿਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਥੇ ਉੱਗਦੇ ਟਿੱਲਈ ਦਰਖਤਾਂ (ਐਕਸਕੋਏਕਰੀਆ ਐਗਲੋਚਾ) ਅਤੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿਚਾਵਰਮ ਵੈਟਲੈਂਡਜ਼ ਦੇ ਮੈਂਗਰੋਵ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[16][17]

ਇਹ ਸਥਾਨ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਚੋਲਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਚਿਦੰਬਰਮ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਮੰਦਿਰ ਨਟਰਾਜ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਦੇਵਤੇ ਲਈ ਬਣਾਇਆ। ਚਿਦੰਬਰਮ ਸ਼ਬਦ ਤਾਮਿਲ ਸ਼ਬਦ ਚਿਤਰੰਬਲਮ (ਜਿਸ ਦਾ ਸਪੈਲ ਚਿਥੰਬਲਮ ਵੀ ਹੈ) ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਸਿਆਣਪ ਦਾ ਮਾਹੌਲ"। ਜੜ੍ਹਾਂ citt ਜਾਂ chitthu ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ "ਚੇਤਨਾ ਜਾਂ ਸਿਆਣਪ", ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਤੇ ampalam ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ "ਵਾਯੂਮੰਡਲ"।[8][18] ਇਹ ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਿਵ ਨਟਰਾਜ, ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਡਾਂਸਰ ਅਤੇ ਕਲਾਵਾਂ ਲਈ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਾਹੌਲ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਸਬੰਧ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ।[8] ਚਿਦੰਬਰਮ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਜੇਮਜ਼ ਲੋਚਟੇਫੀਲਡ ਦੁਆਰਾ "ਵਿਚਾਰ ਵਿੱਚ ਲਿਬਾਸ" ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[6][19]

ਕਸਬੇ ਅਤੇ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਨਾਮ ਮੱਧਕਾਲੀ ਹਿੰਦੂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਾਧੂ ਨਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੋਵਿਲ (ਸਾਬਕਾ "ਮੰਦਿਰ "), ਪੁੰਡਰੀਕਾਪੁਰਮ, ਵਿਆਗਰਾਪੁਰਮ, ਸਿਰਰਾਮਪੁਰਮ, ਪੁਲੀਯੂਰ ਅਤੇ ਚਿਤਰਕੁਟਾ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[20] ਪੱਲਵ ਯੁੱਗ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿਦੰਬਰਮ ਦੇ ਵਾਧੂ ਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਨਾਗਸਾਬਾਈਨਾਥਰ, ਪੋਨੰਬਲਮ, ਬ੍ਰਹਮਸਤਪੁਰੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਪੁਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[21]

ਨਟਰਾਜ-ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਡਾਂਸਰ ਵਜੋਂ, 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਚੋਲ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਚਿਦੰਬਰਮ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਪੱਥਰ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਨਟਰਾਜ, ਨਾ ਕਿ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ, ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। [22]

ਹਮਲੇ

[ਸੋਧੋ]
Subrahmanya shrine in ruins, early 19th century
A Mandapam in 1869
One of the temple's pillared halls before demolition in the late 19th century.
1847 ਵਿੱਚ ਖੰਡਰ ਹੋਏ ਥੰਮਾਂ ਵਾਲਾ ਗੋਪੁਰਮ ਦਾ ਸਕੈਚ, ਜੇਮਸ ਫਰਗੂਸਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

[ਸੋਧੋ]

ਹਵਾਲੇ

[ਸੋਧੋ]
  1. ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Prentiss2000p100
  2. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000027-QINU`"'</ref>" does not exist., Quote: "A local Sanskrit inscription found on the eastern wall..."
  3. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000028-QINU`"'</ref>" does not exist.
  4. ↑ 4.0 4.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000029-QINU`"'</ref>" does not exist.
  5. ↑ Pal 1988, p. 19
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002A-QINU`"'</ref>" does not exist.
  7. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002B-QINU`"'</ref>" does not exist.
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 Chidambaram, Encyclopædia Britannica
  9. ↑ Harle 1994, pp. 292–304, 311–313
  10. ↑ Harle 1994, p. 321
  11. ↑ Harle 1994, pp. 321-323
  12. ↑ Pal 1988, p. 36
  13. ↑ Ca Ve 1985
  14. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002C-QINU`"'</ref>" does not exist.
  15. ↑ Reddy, 2013, p. 10
  16. ↑ T. A. Gopinatha Rao, Kalyan Kumar Dasgupta.
  17. ↑ Rajarajan, R.K.K. (2018). "If this is Citambaram-Nataraja, then where is Tillai-Kūttaṉ? An Introspective Reading of Tēvāram Hymns". History, Culture and Archaeological Studies Recent Trends, Commemoration Volume to Prof. M.L.K. Murthy, Vol. II: 613–634.
  18. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002F-QINU`"'</ref>" does not exist.
  19. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000030-QINU`"'</ref>" does not exist.
  20. ↑ Ayyar 1993.
  21. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000031-QINU`"'</ref>" does not exist.
  22. ↑ Pal 1988, p. 262
ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tag defined in <references> has no name attribute.

ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ

[ਸੋਧੋ]
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਨਟਰਾਜ_ਮੰਦਰ,_ਚਿਦੰਬਰਮ&oldid=726379" ਤੋਂ ਲਿਆ