ਨੁਸਰਤ ਭੁੱਟੋ

ਨੁਸਰਤ ਭੁੱਟੋ (ਫਾਰਸੀ: نيسپاہانی بتواني) (23 ਮਾਰਚ 1929-23 ਅਕਤੂਬਰ 2011) ਇੱਕ ਈਰਾ-ਜੰਮਪਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜਨਤਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ 1971 ਤੋਂ 1977 ਤੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ, ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਦੀ ਪਤਨੀ ਵਜੋਂ, ਜਿਸ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸ ਨੇ 1988 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੰਘੀ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ।

ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਇਸਫਹਾਨ ਵਿੱਚ ਕੁਰਦਿਸ਼ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਵਪਾਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਰਾਚੀ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਸੈਟਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸਪਹਾਨੀ 1950 ਵਿੱਚ ਅਰਧ ਸੈਨਿਕ ਮਹਿਲਾ ਬਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ, ਪਰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਚਲੀ ਗਈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਆਕਸਫੋਰਡਸ਼ਾਇਰ ਚਲੀ ਗਈ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਪਣੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਭੁੱਟੋ ਦੇ ਨਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ ਜਿਸ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪੀਪਲਜ਼ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸਪਹਾਨੀ ਨੇ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮਹਿਲਾ ਵਿੰਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਭੁੱਟੋ ਦੇ 1971 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸਪਹਾਨੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਬਣੀ ਅਤੇ 1977 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਹਟਾਏ ਜਾਣ ਤੱਕ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਹੀ। ਉਸ ਦੀ ਧੀ, ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪੀਪਲਜਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪੀਪਲਜ਼ ਪਾਰਟੀ ਸੰਭਾਲਿਆ ਅਤੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ ਦੌਰਾਨ, ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਇੱਕ ਅਸਫਲ ਕਾਨੂੰਨੀ ਲਡ਼ਾਈ ਲਡ਼ੀ। ਭੁੱਟੋ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸਪਹਾਨੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਜਲਾਵਤਨੀ ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਚਲੀ ਗਈ, ਜਿੱਥੋਂ 1981 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਜ਼ਿਆ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਹਿੰਸਕ ਵਿਰੋਧ, ਮੂਵਮੈਂਟ ਫਾਰ ਦ ਰੀਸਟੋਰੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਡੈਮੋਕਰੇਸੀ ਦੀ ਸਹਿ-ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।

ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ, ਪਿਛੋਕਡ਼ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਕੈਰੀਅਰ

ਨੁਸਰਤ ਇਸਪਹਾਨੀ ਦਾ ਜਨਮ 23 ਮਾਰਚ 1929 ਨੂੰ ਇਸਫਹਾਨ, ਫਾਰਸ (ਹੁਣ ਇਰਾਨ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਵਪਾਰੀ ਸੀ ਜੋ ਇਸਫਹਾਨ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦੇ ਅਮੀਰ ਹਰੀਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅੰਸ਼ਕ ਕੁਰਦਿਸ਼ ਮੂਲ ਦਾ ਸੀ ਜੋ ਕੁਰਦਿਸਤਾਨ ਪ੍ਰਾਂਤ ਤੋਂ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਥੋਡ਼੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਫਿਰ 1947 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਰਾਚੀ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਈਰਾਨੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵੱਡੀ ਹੋਈ ਪਰ ਬਾਹਰ ਭਾਰਤੀ ਮੁਸਲਿਮ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋ ਗਈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਨੁਸਰਤ ਨੇ ਕਰਾਚੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1950 ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਿੱਚ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ (ਬੀ. ਏ.) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।1973 ਤੋਂ 1977 ਤੱਕ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਵਜੋਂ, ਨੁਸਰਤ ਭੁੱਟੋ ਨੇ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਰਕਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਕਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਦੌਰਿਆਂ 'ਤੇ ਗਈ। ਸੰਨ 1979 ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਅਤੇ ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪੀਪਲਜ਼ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਉਮਰ ਭਰ ਲਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੀ। ਉਸ ਨੇ ਜਨਰਲ ਮੁਹੰਮਦ ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪੀਪੀਪੀ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੀ ਧੀ ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰਕੇ ਸਿਹਾਲਾ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਗੱਦਾਫੀ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕ੍ਰਿਕਟ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਨੁਸਰਤ ਭੁੱਟੋ ਉੱਤੇ ਡੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ ਭੀਡ਼ ਨੇ ਭੁੱਟੋ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਨਾਅਰਿਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। 1982 ਵਿੱਚ, ਕੈਂਸਰ ਨਾਲ ਬਿਮਾਰ, ਉਸ ਨੂੰ ਜਨਰਲ ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ ਦੀ ਫੌਜੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰੀ ਇਲਾਜ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਛੱਡਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਦੀ ਧੀ, ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ, ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਨੇਤਾ ਬਣ ਗਈ, ਅਤੇ, 1984 ਤੱਕ, ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ।

1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪਰਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ ਸਿੰਧ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਹਲਕੇ ਲਰਕਾਨਾ ਤੋਂ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਦੋ ਕਾਰਜਕਾਲਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੀ ਧੀ ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੀ। 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਨੁਸਰਤ ਨੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰਕ ਝਗਡ਼ੇ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਮੁਰਤਜ਼ਾ ਦਾ ਪੱਖ ਲਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਅਤੇ ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੁਰਤਜ਼ਾ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਲ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਆਖਰੀ ਕੁਝ ਸਾਲ ਦੁਬਈ, ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਧੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਬਿਤਾਏ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਟ੍ਰੋਕ ਅਤੇ ਅਲਜ਼ਾਈਮਰ ਰੋਗ ਦੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪੀਡ਼ਤ ਸੀ।

ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ, ਬਿਮਾਰੀ ਅਤੇ ਮੌਤ

ਨੁਸਰਤ ਕਰਾਚੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 8 ਸਤੰਬਰ 1951 ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਉਹ ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਬੱਚੇ ਸਨਃ ਬੇਨਜ਼ੀਰ, ਮੁਰਤਜ਼ਾ, ਸਨਮ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹਨਵਾਜ਼ ਸਨਮ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ਰਹਿ ਗਈ। ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਦੇ ਵਿਧੁਰ ਅਤੇ ਨੁਸਰਤ ਦੇ ਜਵਾਈ ਆਸਿਫ ਅਲੀ ਜ਼ਰਦਾਰੀ 9 ਸਤੰਬਰ 2008 ਤੋਂ 8 ਸਤੰਬਰ 2013 ਤੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਹੇ।

ਆਪਣੀ ਮੂਲ ਫ਼ਾਰਸੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭੁੱਟੋ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੰਧੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਾਹਰ ਸੀ।

ਭੁੱਟੋ ਉੱਤੇ 1982 ਵਿੱਚ ਕੈਂਸਰ ਤੋਂ ਪੀਡ਼ਤ ਹੋਣ ਦਾ ਸ਼ੱਕ ਸੀ, ਜਿਸ ਸਾਲ ਉਹ ਇਲਾਜ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਚਲੀ ਗਈ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ, ਉਹ ਅਲਜ਼ਾਈਮਰ ਰੋਗ ਤੋਂ ਵੀ ਪੀਡ਼ਤ ਸੀ। 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਤੌਰ ਉੱਤੇ 1996 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਮੀਰ ਮੁਰਤਜ਼ਾ ਭੁੱਟੋ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਜਨਤਕ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਈ। ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸੂਤਰਾਂ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਅਲਜ਼ਾਈਮਰ ਦੇ ਲੱਛਣ ਦਿਖਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਨੇਤਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭੁੱਟੋ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਇੰਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਧੀ ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਵੀ ਅਣਜਾਣ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਵੈਂਟੀਲੇਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। 23 ਅਕਤੂਬਰ 2011 ਨੂੰ ਦੁਬਈ ਦੇ ਈਰਾਨੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ 82 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਦੀ ਦੇਹ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਲਰਕਾਨਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਜੱਦੀ ਸ਼ਹਿਰ ਗਡ਼੍ਹੀ ਖੁਦਾ ਬਖਸ਼ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਭੁੱਟੋ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸੋਗ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।