ਨੈਮਾ ਖ਼ਾਨ ਉਪਰੇਤੀ
ਨੈਮਾ ਖ਼ਾਨ ਉਪਰੇਤੀ (25 ਮਈ 1938 – 15 ਜੂਨ 2018) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਥੀਏਟਰ ਅਦਾਕਾਰ, ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰਮਾਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਮੋਹਨ ਉਪਰੇਤੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਵੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਥੀਏਟਰ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੋਢੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨੈਮਾ ਖਾਨ ਉਪ੍ਰੇਤੀ ਕੁਮਾਉਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਸਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਮੋਹਨ ਉਪਰੇਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕੁਮਾਓਨੀ -ਭਾਸ਼ਾ ਗੀਤ " ਬੇਦੂ ਪਕੋ ਬਾਰੋ ਮਾਸਾ " ਗਾਉਣ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।[1][2] ਉਹ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਾਰਵਤੀਆ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰ, ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੇ ਕੁਮਾਓਨੀ ਗੀਤਾਂ, ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[3] ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਸ਼ਰਦ ਦੱਤ ਦੇ ਨਾਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਰੰਗੀਨ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।
ਜੀਵਨੀ[ਸੋਧੋ]
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ[ਸੋਧੋ]
ਨੈਮਾ ਖਾਨ ਉਪਰੇਤੀ ਦਾ ਜਨਮ 25 ਮਈ 1938 ਨੂੰ ਅਲਮੋੜਾ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਈਸਾਈ ਮਾਂ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਐਡਮਜ਼ ਗਰਲਜ਼ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਲਮੋੜਾ ਦੇ ਰਾਮਸੇ ਇੰਟਰ ਕਾਲਜ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। 1958 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਆਗਰਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ, ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ 1969 ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਡਰਾਮਾ ਤੋਂ ਐਕਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦਾ ਡਿਪਲੋਮਾ ਕੀਤਾ[4] ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਐਨਐਸਡੀ ਰਿਪਰਟਰੀ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਫਿਲਮ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਇੰਡੀਆ, ਪੁਣੇ ਤੋਂ ਡਿਪਲੋਮਾ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।[5]
ਕੈਰੀਅਰ[ਸੋਧੋ]
NSD ਰੀਪਰਟਰੀ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ, ਨੈਮਾ ਖਾਨ ਉਪਰੇਤੀ ਨੇ ਕਈ ਥੀਏਟਰ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਥੀਏਟਰ ਦੀਆਂ ਕਈ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਬਰਾਹਿਮ ਅਲਕਾਜ਼ੀ, ਸੁਰੇਖਾ ਸੀਕਰੀ, ਉੱਤਰਾ ਬਾਓਕਰ, ਐਮ. ਕੇ. ਰੈਨਾ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਥੀਏਟਰ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਓਥੇਲੋ, ਦ ਕਾਕੇਸ਼ੀਅਨ ਚਾਕ ਸਰਕਲ, ਨਾਟਕ ਪੋਲਮਪੁਰ ਕਾ, ਸਕੰਦਗੁਪਤਾ ਆਦਿ। ਉਹ ਪਾਰਵਤੀ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ 1968 ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਜੁਲਾ ਮਾਲੂਸ਼ਾਹੀ, ਅਜੂਵਾ ਬਾਫੌਲ, ਰਾਮੀ, ਰਾਮਲੀਲਾ, ਇੰਦਰਾ ਸਭਾ, ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ। 1997 ਵਿੱਚ ਮੋਹਨ ਉਪਰੇਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨੈਮਾ ਖਾਨ ਉਪਰੇਤੀ ਨੇ ਪਾਰਵਤੀਆ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਜੋਂ ਕਾਰਜਭਾਰ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਮੋਹਨ ਉਪਰੇਤੀ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਅਤੇ ਮੇਘਦੂਤਮ, ਰਾਮੀ, ਗੋਰੀਧਾਨਾ, ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ, ਅਲਗੋਜ਼ਾ ਆਦਿ ਵਰਗੀਆਂ ਕਈ ਥੀਏਟਰ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ।[6]
ਉਸਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ, ਥੀਏਟਰ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਰੇਡੀਓ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ।
ਆਪਣੀ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਤੱਕ, ਉਸਨੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਈ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਦਰਸ਼ਨ, ਖਜੂਰਾਹੋ ਡਾਂਸ ਫੈਸਟੀਵਲ ਦੀ ਕਵਰੇਜ ਆਦਿ ਦੀ ਨਿਰਮਾਤਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ 2010 ਵਿੱਚ ਨਟਸਮਰਾਟ ਥੀਏਟਰ ਗਰੁੱਪ ਤੋਂ ਲਾਈਫਟਾਈਮ ਅਚੀਵਮੈਂਟ ਅਵਾਰਡ ਵਰਗੇ ਕਈ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਵੀ ਜਿੱਤੇ।[7]
ਉਸਦੀ ਮੌਤ 15 ਜੂਨ 2018 ਨੂੰ 80 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।[8]
ਪਰਿਵਾਰ[ਸੋਧੋ]
ਨਾਇਮਾ ਖਾਨ ਉਪ੍ਰੇਤੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਮੋਹਨ ਉਪਰੇਤੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ।[9]
ਵਿਰਾਸਤ[ਸੋਧੋ]
ਨਾਇਮਾ ਖਾਨ ਉਪ੍ਰੇਤੀ ਅਤੇ ਮੋਹਨ ਉਪਰੇਤੀ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਕਈ ਲੋਕ ਗੀਤ ਗਾਏ। "ਬੇਦੂ ਪਕੋ ਬਾਰੋ ਮਾਸਾ" ਅਤੇ "ਓ ਲਾਲੀ ਹੌਸੀਆ" ਗੀਤ ਵੀ ਐਚਐਮਵੀ ਦੁਆਰਾ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।
ਨਈਮਾ ਖਾਨ ਉਪਰੇਤੀ ਨੇ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵਿਆਹ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ - ਨਾਗਮਤੀ ਰਸਮ।[10]
ਉਸਨੇ ਨਟਰੰਗ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾਨ ਦੇ ਪੁਰਾਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।[11]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Kumaoni Songs - BRAHMINS FROM KUMAON HILLS". dpuckjoe.wikifoundry-mobile.com.[permanent dead link]
- ↑ Singh Bajeli, Diwan (4 September 2009). "Folk artistes to the fore". The Hindu (in Indian English). The Hindu. Retrieved 2 July 2018.
- ↑ Dhasmana, R.P. (January 2008). U T T A R A K H A N D:NEED FOR A COMPREHENSIVE ECO-STRATEGY (PDF) (1 ed.). Delhi: V.K. PUBLISHERS. p. 45. Archived from the original (PDF) on 2023-04-02. Retrieved 2023-02-27.
- ↑ . 18 July 2011 https://web.archive.org/web/20110718213711/http://www.nsd.gov.in/Annual_Report_2005-06.pdf. Archived from the original (PDF) on 18 July 2011.
{{cite web}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ Joshi, Hemant Kumar (2017). Kala Yatra (First ed.). Almora, Uttarakhand: Mohan Upreti Lok Sanskriti, Kala Evam Vigyan Shodh Samiti. pp. 73–79.
- ↑ "THEATRE Parvatiya Kala Kendra presents "Rami" Musical play about Armymen's Wives of Uttaranchal at LTG - 24th & 25th October 08". Delhi Events. 25 October 2008. Retrieved 2 July 2018.
- ↑ "NATSAMRAT THEATRE GROUP". www.natsamrattheatre.com. Archived from the original on 6 ਅਪ੍ਰੈਲ 2020. Retrieved 2 July 2018.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "नईमा खान उप्रेती श्रद्धाजंली ! ( 15 - 6-2018 दिवंगत ) स्मृति शेष !!". द अड्डा. 16 June 2018. Archived from the original on 6 ਅਪ੍ਰੈਲ 2020. Retrieved 27 ਫ਼ਰਵਰੀ 2023.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ KUCKREJA, ARUN (1 September 2006). "Twins from the Himalayas". The Hindu (in Indian English). The Hindu.
- ↑ Khan Upreti, Naima (2007). Nagmati Rasm. Almora, Uttarakhand: Mohan Upreti Lok Sanskriti, Kala Evam Vigyan Shodh Samiti.
- ↑ "Natarang Pratishthan - Documentation". www.natarang.org. Retrieved 2 July 2018.
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ[ਸੋਧੋ]
Naima Khan Upreti ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮੀਡੀਆ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ ਹੈ
