ਮਹੇਸ਼ਵਰ
ਮਹੇਸ਼ਵਰ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਖਰਗੋਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਖਰਗੋਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਜ ਮਾਰਗ-38 ( ਖਰਗੋਨ ਸ਼ਹਿਰ - ਬਰਵਾਹਾ - ਬੰਧੇਰੀ ਹਾਈਵੇਅ), 13.5 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਮਾਰਗ 3 (ਆਗਰਾ-ਮੁੰਬਈ ਹਾਈਵੇਅ) ਅਤੇ 91 ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਰਾਜ ਦੀ ਵਪਾਰਕ ਰਾਜਧਾਨੀ ਇੰਦੌਰ ਤੋਂ ਕਿ.ਮੀ. ਇਹ ਨਗਰ ਨਰਮਦਾ ਨਦੀ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਚੱਕਤਾਵਰਤੀਨ ਸਮਰਾਟ ਸਹਸਤ੍ਰਾਰਜੁਨ, ਕਾਰਤਵੀਰਯ ਅਰਜੁਨ ਅਤੇ ਹੇਹੇ ਰਾਜਾ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਮਰਾਠਾ ਹੋਲਕਰ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ 6 ਜਨਵਰੀ 1818 ਤੱਕ ਮਾਲਵੇ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਮਲਹਾਰ ਰਾਓ ਹੋਲਕਰ III ਦੁਆਰਾ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਇੰਦੌਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਵ੍ਯੁਤਪਤੀ[ਸੋਧੋ]
ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਮਹੇਸ਼ਵਰ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਮਹਾਨ ਭਗਵਾਨ, ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਇੱਕ ਉਪਕਾਰ।
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਲੇਖਕ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਚ.ਡੀ. ਸੰਕਲੀਆ,[1] ਪੀਐਨ ਬੋਸ[2] ਅਤੇ ਫਰਾਂਸਿਸ ਵਿਲਫੋਰਡ,[2] ਹੋਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਮਹੇਸ਼ਵਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਮਹਿਸ਼ਮਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸ਼ਹਿਰ ਵਜੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਗ੍ਰੀਕੋ-ਰੋਮਾਂ ਨੂੰ ਮਿਨਨਾਗਰਾ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹੇਸ਼ਵਰ ਨੂੰ ਸੋਮਵੰਸ਼ਯ ਸ਼ਾਸਤਰਾਰਜੁਨ ਕਸ਼ੱਤਰੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਰਾਜਾ ਕਾਰਤਵੀਰਯ ਅਰਜੁਨ, (ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਾਸਤਰਾਰਜੁਨ) ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਰਾਮਾਇਣ ਅਤੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਇੱਕ ਦਿਨ ਰਾਜਾ ਸਹਸ੍ਰਾਰਜੁਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ 500 ਪਤਨੀਆਂ ਇੱਕ ਪਿਕਨਿਕ ਲਈ ਨਦੀ 'ਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਪਤਨੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਡ ਖੇਤਰ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਰਾਜੇ ਨੇ ਆਪਣੇ 1000 ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਨਰਮਦਾ ਨਦੀ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਾਰੇ ਆਨੰਦ ਮਾਣ ਰਹੇ ਸਨ, ਰਾਵਣ ਆਪਣੇ ਪੁਸ਼ਪਕ ਵਿਮਾਨ ਵਿੱਚ ਉੱਡ ਗਿਆ। ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਸੁੱਕੀ ਨਦੀ ਦੇ ਬੈੱਡ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇਹ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਰੇਤ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਦੋਂ ਸਹਸਰਾਜੁਨ ਦੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਖੇਡ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਨਦੀ ਦੇ ਤਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੀਆਂ, ਉਸਨੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਵਹਿਣ ਦਿੱਤਾ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਨਦੀ ਰਾਵਣ ਦੇ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਸ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਦੀ ਹੋਈ ਹੇਠਾਂ ਵਹਿ ਗਈ। ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਰਾਵਣ ਨੇ ਸਹਸਰਾਜੁਨ ਨੂੰ ਟਰੈਕ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਵਣ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਹੈਰਾਨੀ ਲਈ ਅੰਦਰ ਸੀ। 1000 ਬਾਹਾਂ ਵਾਲੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਹਸ੍ਰਾਰਜੁਨ ਨੇ ਰਾਵਣ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ 10 ਦੀਵੇ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ। ਰਾਵਣ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਹਸ੍ਰਾਰਜੁਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਘਰ ਖਿੱਚ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਪੰਘੂੜੇ ਦੇ ਖੰਭੇ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਅਪਮਾਨਿਤ ਰਾਵਣ ਉਸ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੋਣ ਤੱਕ ਕੈਦੀ ਰਿਹਾ। ਜਮਦਗਨੀ ਰਿਸ਼ੀ, ਰੇਣੂਕਾ ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਪਰਸ਼ੂਰਾਮ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਾਰਤਵੀਰਯ ਅਰਜੁਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੇੜਿਓਂ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਵੀ ਨੇੜੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।
ਮਹਾਭਾਰਤ ਵਿੱਚ,[3] ਇੱਕ ਅਸਾਧਾਰਨ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਇੱਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਕੀ ਆਰੀਆਵਰਤ ਦੇ ਉਲਟ ਮਹਿਸ਼ਮਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿਵਲ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ 'ਸਭਾ ਪਰਵ' ਵਿੱਚ ਤੇਲਗੂ-ਭਾਸ਼ਾ ਆਂਧਰਾ ਮਹਾਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਦੰਤਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨੀਲਾ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਾਦ ਰਾਜਾ ਸੀ ਜੋ ਮਹਿਸ਼ਮਤੀ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਰਾਜਾ ਨੀਲਾ ਦੀ ਇੱਕ ਧੀ ਸੀ ਜੋ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਸੀ। ਇੰਨਾ ਕਿ ਅਗਨੀ (ਅੱਗ ਦਾ ਸੁਆਮੀ) ਉਸ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਿਆ ਜਿਸਦਾ ਬਦਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਅੱਗ ਦੇ ਕੋਲ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਬਲਦੀ ਸੀ। ਅਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੀਲਾ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਅੱਗ, ਭਾਵੇਂ ਹਵਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਦੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਮਲ ਸਾਹ ਦੁਆਰਾ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋਣ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਬਲਦੀ। ਅਗਨੀ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਕੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨਾਲ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਵਿਆਹ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ, ਇੱਕ ਦਿਨ ਰਾਜੇ ਦੁਆਰਾ ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਲੱਭ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੀਲਾ ਨੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ 'ਤੇ ਮਹਾਨ ਦੇਵਤਾ ਕ੍ਰੋਧ ਨਾਲ ਭੜਕ ਉੱਠਿਆ ਅਤੇ ਭਿਆਨਕ ਅੱਗ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਰਾਜਾ ਘਬਰਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਝੁਕਾ ਲਿਆ। ਰਾਜਾ ਅਗਨੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੇਵਤਾ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ ਜੋ ਵੇਦਾਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ, ਸਾਰੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦਾ ਸਰੋਤ। ਸ਼ਾਂਤ ਅਗਨੀ ਫਿਰ ਨਿਸ਼ਾਦਾ ਨੂੰ ਵਰਦਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਗਨੀ ਇਸ ਸ਼ਰਤ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜਾ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਇਜ਼ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਪਿਆਰ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰੇ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਵਜੋਂ ਵਿਆਹ ਦੀ ਰੂੜ੍ਹੀਵਾਦ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ, ਮਹਿਸ਼ਮਤੀ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਰੀਆ-ਵਰਤ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੇਤੂ ਯੁਧਿਸ਼ਠਿਰ ਨੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਕੇ ਯੱਗ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਸਹਿਦੇਵ, ਪਾਂਡਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਇਹ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਅਗਨੀ ਨਿਸ਼ਾਦ ਰਾਜ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਸੌਰਾਸ਼ਟਰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਜਾਣ 'ਤੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਭਗਵਾਨ ਅਗਨੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।[4]
ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਤੱਕ ਵੀ, ਮਹੇਸ਼ਵਰ ਵਿਖੇ ਸਹਸ੍ਰਾਰਜੁਨ ਮੰਦਿਰ ਰਾਜ ਨੂੰ ਅਸੀਸ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਭਗਵਾਨ ਅਗਨੀ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ 11 ਦੀਵੇ ਜਗਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਕਲਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਸਹਸ੍ਰਾਰਜੁਨ ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬੰਧਕ ਦਸ ਸਿਰ ਵਾਲੇ ਰਾਵਣ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਮੋਮਬੱਤੀਆਂ ਜਗਾ ਕੇ ਅਪਮਾਨਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, ਮਹੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ਮਹਾਨ ਮਰਾਠਾ ਰਾਣੀ ਰਾਜਮਾਤਾ ਅਹਿਲਿਆ ਦੇਵੀ ਹੋਲਕਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਕੰਮਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ਿੰਗਾਰਿਆ, ਅਤੇ ਇਹ ਉਸਦੇ ਮਹਿਲ ਦਾ ਘਰ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੰਦਰ, ਇੱਕ ਕਿਲ੍ਹਾ, ਅਤੇ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਘਾਟ (ਚੌੜੇ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਜੋ ਨਦੀ ਤੱਕ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰਦੀਆਂ ਹਨ)।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Hasmukhlal Dhirajlal Sankalia (1977). Aspects of Indian History and Archaeology. B. R. p. 218. ISBN 9789350500347.
- ↑ 2.0 2.1 PN Bose (1882). Note on Mahishmati. Calcutta, India: Asiatic Society. p. 129.
{{cite book}}:|work=ignored (help) - ↑ "The Mahabharata, Book 2: Sabha Parva: Jarasandhta-badha Parva: Section XXX". www.sacred-texts.com.
- ↑ Andhra Mahabharatha.