ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਪਕਵਾਨ
ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਪਕਵਾਨ ਉੱਤਰੀ ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੱਟੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਖੇਤਰ ਦਾ ਰਸੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ। ਇਹ ਇਸਦੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਜੰਗੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੁੱਕੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਦੋਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ।[1] ਭੋਜਨ ਜੋ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗਰਮ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਖਾਧਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ੀਆਂ ਹਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦਾ ਰਸੋਈ 'ਤੇ ਅਸਰ ਪਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਬੀਕਾਨੇਰੀ ਭੁਜੀਆ, ਮਿਰਚੀ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਪਿਆਜ ਕਚੋਰੀ ਵਰਗੇ ਸਨੈਕਸ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪਕਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਲ ਬਾਟੀ, ਮਲਾਇਦਾਰ ਸਪੈਸ਼ਲ ਲੱਸੀ (ਲੱਸੀ) ਅਤੇ ਲਸ਼ੂਨ ਕੀ ਚਟਨੀ (ਗਰਮ ਲਸਣ ਦਾ ਪੇਸਟ), ਜੋਧਪੁਰ ਤੋਂ ਮਾਵਾ ਲੱਸੀ, ਅਲਵਰ ਦਾ ਮਾਵਾ, ਪੁਸ਼ਕਰ ਤੋਂ ਮਾਲਪੌਸ ਅਤੇ ਬੀਕਾਨੇਰ ਤੋਂ ਰਸਗੁੱਲਾ, ਮੇਵਾੜ ਤੋਂ "ਪਨੀਆ" ਅਤੇ "ਘੇਰੀਆ" ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[1] ਰਾਜ ਦੇ ਮਾਰਵਾੜ ਖੇਤਰ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੰਕਲਪ ਮਾਰਵਾੜੀ ਭੋਜਨਾਲਾ, ਜਾਂ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਹੈ, ਜੋ ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮਾਰਵਾੜੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸ ਨੇ ਖੁਰਾਕ 'ਤੇ ਵੀ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਖੁਰਾਕ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਬ੍ਰਾਹਮਣ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਖੁਰਾਕ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ, ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਪਕਵਾਨਾਂ ਦੀ ਅਣਗਿਣਤ ਹੈ[2]
ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਜਿਸਟਰਾਰ ਜਨਰਲ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ 2014 ਦੇ ਸਰਵੇਖਣ ਅਨੁਸਾਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ 74.9% ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਹਨ, ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਰਾਜ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।[3]
ਰਾਜਪੂਤ ਪਕਵਾਨ
[ਸੋਧੋ]ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਪਕਵਾਨ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਮਾਸ (ਲਾਲ ਗ੍ਰੇਵੀ ਵਿੱਚ ਮੀਟ), ਸਫੇਦ ਮਾਸ (ਸਫ਼ੈਦ ਗਰੇਵੀ ਵਿੱਚ ਮੀਟ) ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਮਾਸ (ਮੁਢਲੇ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਪਕਾਇਆ ਗਿਆ ਖੇਡ ਮੀਟ) ਵਰਗੇ ਪਕਵਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।[4][5][6]
ਮਿੱਠੇ ਪਕਵਾਨ
[ਸੋਧੋ]ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਮਿੱਠੇ ਪਕਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ 'ਮਿਠਾਈ' ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਮਿਠਾਈਆਂ ਦੇ ਉਲਟ ਜੋ ਖਾਣੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਰੋਸੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਮਿਠਾਈਆਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਦੌਰਾਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਰੋਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਬਲੂਸ਼ਾਹੀ
- ਬੇਸਨ ਚੱਕੀ
- ਚੂਰਮਾ
- ਦਿਲ ਖੁਸ਼ਹਾਲ
- ਸੁਤਾਰ ਫੇਰੀ
- ਘੇਵਰ
- ਗੁਜੀਆ
- ਸੇਰੋ (ਹਿੰਦੀ: ਹਲਵਾ)
- ਇਮਰਤੀ
- ਝਜਰੀਆ
- ਕਡਕਾ
- ਮਿਲਕ ਕੇਕ ( ਅਲਵਰ ਦਾ ਮਾਵਾ)
- ਮੱਖਣ-ਬੜਾ
- ਪਲੰਗ ਤੋਰਹ
- ਮਾਵਾ ਕਚੋਰੀ
- ਜਲੇਬੀ
- ਰਸ ਮਲਾਈ
- ਗੁਲਾਬ ਹਲਵਾ (ਪਾਲੀ)
- ਤਿਲਪੱਟੀ (ਬੇਵਰ)
- ਦਿਲਜਾਨੀ (ਉਦੈਪੁਰ)
- ਲਾਪਸੀ
ਖਾਸ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਪਕਵਾਨ
[ਸੋਧੋ]
- ਪੰਚਕੁਟਾ/ਕੇਰ ਸੰਗਰੀ
- ਕਾਬੁਲੀ— ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਪਰਤ ਵਾਲਾ ਪੁਲਾਓ
- ਦਾਲ ਬਾਤੀ ਚੂਰਮਾ
- ਪਿਤੋੜ ਕੀ ਸਬਜ਼ੀ
- ਬੇਸਨ ਚਿਲਦਾ ਸਬਜ਼ੀ
- ਕੇਰ ਡਾਕ (ਕਿਸ਼ਮਿਸ਼) ਸਬਜ਼ੀ
- ਗੱਟੇ ਮਾਤਰ ਖਿਚੜੀ
- ਗੱਟੇ ਕੀ ਸਬਜ਼ੀ (ਗਰੇਵੀ/ਸੁੱਕੀ)
- ਲੱਚਾ ਪਕੌੜੀ
- ਗੁਲਾਬ ਜਾਮੁਨ ਕੀ ਸਬਜ਼ੀ
- ਗੋਵਿੰਦ ਗੱਟੇ
- ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਰੋਟੀ, ਕੜੀ
- ਮੋਗਰ ਕੀ ਸਬਜ਼ੀ
- ਆਲੂ ਮਾਤਰ ਰੋ ਸਾਗ
- ਬੀਨ ਰੋ ਸਾਗ
- ਬੇਸਨ ਗੱਟੇ/ਪਟੋਦ ਰੋ ਸਾਗ
- ਬੇਸਨ ਪੁਰਾਲਾ
- ਚਾਈਲਡ
- ਦਹੀ ਮੈਂ ਆਲੂ
- ਦਾਲ ਚਾਵਲ ਕੁੱਟ
- ਦਾਨਾਮੇਠੀ, ਪਾਪੜ ਰੋ ਸਾਗ
- ਗਜਰ ਰੋ ਸਾਗ
- ਗੋਵਿੰਦ ਗੱਟੇ ਜਾਂ ਸ਼ਾਹੀ ਗੱਟੇ
- ਗੁਵਾਰ ਫਲੀ ਰੋ ਸਾਗ
- ਹਲਦੀ ਰੋ ਸਾਗ
- ਜੈਪੁਰੀ
- ਕਡਹਾਈ
- ਬਾਜਰਾ ਰਬ
- ਕੱਕੜੀ ਅਤੇ ਗੁਵਾਰ ਫਲੀ ਰੋ ਸਾਗ
- ਕਰੇਲਾ ਰੋ ਸਾਗ
- ਕੇਰ-ਸੰਗਰਿ ਰੋ ਸਾਗ
- ਕੀਚਾ ਰੋ ਸਾਗ
- ਕਿਕੋਡਾ ਰੋ ਸਾਗ
- ਲਉਕੀ ਰਾ ਕੋਫਤੇ
- ਮੱਕੀ ਰੀ ਘਾਟ
- ਮੱਕੀ ਰੀ ਰਾਬ
- ਮੱਕੈ ਰੋ ਸਾਗ
- ਮਾੜੀ
- ਮਸਾਲਾ ਗੱਟਾ
- ਮਾਤਰ ਰੋ ਸਾਗ
- ਮੀਠੀ ਦਾਨਾਮੇਠੀ
- ਮੋਰਾਂਗਾ ਰੋ ਸਾਗ
- ਮੋਥਾ ਰੋ ਸਾਗ
- ਪਾਪੜ, ਬਦੀ ਰੋ ਸਾਗ
- ਪਾਪੜ ਰੋ ਸਾਗ
- ਪਿਆਜ਼ ਪਨੀਰ
- ਰਾਬਦੀ
- ਰਾਬੋਰੀ ਰੋ ਸਾਗ
- ਸੇਵ ਤਮਾਤਰ
- ਦਾਲ ਤੜਕਾ
- ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਰੋਟੀ
- ਗੁੱਟੇ ਦੀ ਖਿਚੜੀ
- ਭਰਮਾ ਟਿੰਡਾ
- ਆਮ ਕੀ ਕਾਢਿ ॥
- ਜੈਪੁਰੀ ਮੇਵਾ ਪੁਲਾਓ
- ਕਲਮੀ ਵਡਾ
- ਦਾਲ ਬੰਜਾਰੀ
- ਬਾਜਰੇ ਦਾ ਖਿਚੜਾ
- ਬੇਸਨ ਦੀ ਸਬਜ਼ੀ
- ਮਟਨ ਦਾ ਅਚਾਰ
- ਦਾਲ ਬਾਤੀ ਚੂਰਮਾ
ਰੋਟੀਆਂ
[ਸੋਧੋ]- ਘਿਉ ਦੀ ਰੋਟੀ
- ਬਜ਼ਾਰੇ ਦੀ ਰੋਟੀ
- ਮਕਈ ਰੋਟੀ
ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ
[ਸੋਧੋ]- ਜਲਜੀਰਾ
- ਮੱਖਣ ਦਾ ਦੁੱਧ
- ਬਾਜਰਾ ਰਾਬ
- ਮਸਾਲਾ ਚਾਚ
- ਮੱਖਣੀਆ ਲੱਸੀ
- ਬੇਲ ਜੂਸ
- ਸ਼ਿਕੰਜੀ
- ਗੁਲਾਬ ਸ਼ਰਬਤ
ਸਨੈਕਸ
[ਸੋਧੋ]- ਕੱਦਕੇ ਸੇਵ
- ਲਹਸੂਨ ਸੇਵ/ਨਮਕੀਨ
- ਕਢੀ ਕਚੋਰੀ
- ਮੇਥੀ ਮਥਰੀ
- ਬੀਕਾਨੇਰੀ ਭੁਜੀਆ
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 1.0 1.1 Krishna Gopal Dubey, The Indian Cuisine, PHI Learning Pvt. Ltd., pp.193
- ↑ "Regional Platter: The Royal Thali of Rajasthan". NDTV Food. 15 March 2018.
- ↑ "Indians love meat of all kinds: That's what an RGI survey says". The Indian Express. Retrieved 23 July 2018.
- ↑ Madhulika Dash (25 October 2014). "Game cuisine: A Rajput legacy". The Indian Express.
- ↑ Madhulika Dash (13 August 2019). "Mutton diaries of Rajasthan". Deccan Herald.
- ↑ Divya Kala Bhavani (3 September 2019). "All that's royal and Rajasthani". The Hindu.
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
[ਸੋਧੋ]
Cuisine of Rajasthan ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮੀਡੀਆ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ ਹੈ