ਗਜ

ਗਜੇਂਦਰ ਮੋਕਸ਼, ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਦੰਤਕਥਾ ਜਿੱਥੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੇ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਮਗਰਮੱਛ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ।

ਗਜ ਹਾਥੀ ਲਈ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬੋਧੀ ਅਤੇ ਜੈਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਹਵਾਲੇ ਲੱਭਣ ਵਾਲੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਗਜ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਚਿੱਤਰ ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਸਥਾਨਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੜੱਪਾ ਅਤੇ ਮੋਹਨਜੋਦਾੜੋ ) 'ਤੇ ਲੱਭੀਆਂ ਗਈਆਂ ਮੋਹਰਾਂ 'ਤੇ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਹਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਤੂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਅਤੇ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੋਰ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਰਿਗਵੇਦ 8-33-8 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੰਗਲੀ ਹਾਥੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਮੌਰਿਆ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਯੂਨਾਨੀ ਰਾਜਦੂਤ ਮੈਗਸਥਨੀਜ਼ ਨੇ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਜੰਗੀ ਹਾਥੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ।

ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਦੇ ਬੀਤ ਜਾਣ ਉਪਰੰਤ ਹਾਥੀ ਭਾਰਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪਰੰਪਰਾ, ਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ। ਹਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜਨਾ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੁਨਰ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਾਥੀਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗ੍ਰੰਥ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ:

• ਪਾਲਕਾਪਿਆ ਦਾ ਹਸਤਯੁਰਵੇਦ ਹਾਥੀਆਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਦਾ ਹੈ।
• ਨੀਲਕੰਠ ਦੁਆਰਾ ਮਾਤੰਗਲੀਲਾ

ਗਣੇਸ਼ ਦੀ ਮੂਰਤੀ, ਹਾਥੀ ਦੇ ਸਿਰ ਵਾਲੇ ਦੇਵਤਾ

ਧਰਮ

ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ

ਗਣੇਸ਼, ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਦੇ ਸਿਰ ਵਾਲਾ ਦੇਵਤਾ, ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਗਜਾਨਨਾ (ਹਾਥੀ ਦਾ ਮੂੰਹ ਵਾਲਾ) ਉਪਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਗਜਲਕਸ਼ਮੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਹਾਥੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੈ, ਦੌਲਤ ਅਤੇ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਕਈ ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਤੇ ਮਿਥਿਹਾਸਿਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਕੋਲ ਹਾਥੀ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਲਰਾਮ, ਸਕੰਦ ਅਤੇ ਆਈਆਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਗਜੇਂਦਰ ਮੋਕਸ਼ ਦੀ ਕਥਾ ਵਿੱਚ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਾਥੀ ਭਗਤ ਨੂੰ ਮਗਰਮੱਛ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ।

ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਵੀ ਇੱਕ ਚੱਕਰਵਰਤੀਨ ਦੇ ਕਈ ਗੁਣਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਸ਼ਾਸਕ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਇੱਕ ਕਥਾ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਐਰਾਵਤਾ, ਪਹਿਲਾ ਹਾਥੀ, ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਮੰਥਨ ਤੋਂ ਉਭਰਿਆ ਸੀ। ਇਕ ਹੋਰ ਮਿਥਿਹਾਸਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਹਾਥੀਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ।

ਗਜਾਸੁਰ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਅਸੁਰ ਨੂੰ ਸ਼ਿਵ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਬੁੱਧ ਧਰਮ

ਬੋਧੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਬੁੱਧ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੀ ਕੁੱਖ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਛੇ ਦੰਦ ਸਨ।

ਜੈਨ ਧਰਮ

ਜੈਨ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਚੌਵੀ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਨੇ ਚੌਦਾਂ ਸ਼ੁਭ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਵੀ ਸੀ।

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

• ਵਨਾਰ