ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹਈਆ
| ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ | |
|---|---|
 ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹਈਆ ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਲਘੂ ਪੇਂਟਿੰਗ | |
| ਜਨਮ | ਅੰ. 1759 ਲੀਲ ਪਿੰਡ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਭਾਰਤ |
| ਮੌਤ | 1785 (ਉਮਰ 25–26) ਬਟਾਲਾ, ਭਾਰਤ |
| ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ | ਸਦਾ ਕੌਰ |
| ਔਲਾਦ | ਮਹਿਤਾਬ ਕੌਰ |
| ਪਿਤਾ | ਜੈ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹੱਈਆ |
| ਮਾਤਾ | ਦੇਸਨ ਕੌਰ |
| ਧਰਮ | ਸਿੱਖ ਧਰਮ |
ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹਈਆ[1] ( ਅੰ. 1759–1785 ) ਕਨ੍ਹਈਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜੈ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹਈਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਵਾਰਸ ਸੀ।[2] ਉਹ ਮਹਾਰਾਣੀ ਮਹਿਤਾਬ ਕੌਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਸਨ।
ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਜੈ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹਈਆ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਵਾਰਸ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 1759 ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੇਸਨ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ, ਜੈ ਸਿੰਘ, ਕਨ੍ਹਈਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਆਗੂ ਸਨ। ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸਰਦਾਰ ਦਸਵੰਧਾ ਸਿੰਘ ਅਲਕੋਲ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਸਦਾ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ।[3] ਇਸ ਜੋੜੇ ਦਾ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਮਹਿਤਾਬ ਕੌਰ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਜਨਮ 1782 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।[4]
ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ 1796 ਵਿੱਚ ਕਨ੍ਹਈਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ, ਸ਼ੁਕਰਚਕੀਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਆਗੂ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ।[5]
ਫੌਜੀ ਕੈਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]
1778 ਵਿਚ, ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਅਤੇ ਕਨ੍ਹਈਆ ਵਿਚਕਾਰ ਝਗੜਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਜੈ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹਈਆ ਅਤੇ ਹਕੀਕਤ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹਈਆ, ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ, ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਵਿਚ, ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਦੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਟਾਲੇ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ, ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਦਾ ਭਰਾ ਮਾਲਾ ਸਿੰਘ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਬਦਨਾਮ ਸੀ, ਉਸ ਦੇ ਅਫਸਰਾਂ ਅਤੇ ਬਟਾਲੇ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੇ ਇਕ ਸਾਂਝਾ ਕਾਰਨ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹਈਆ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਮਾਲਾ ਸਿੰਘ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਬਟਾਲਾ ਕਨ੍ਹਈਆ ਮਿਸਲ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਬਣ ਗਿਆ।
ਸੰਨ 1783 ਵਿਚ ਸੰਸਾਰ ਚੰਦ ਨੇ ਜੈ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹਈਆ ਨੂੰ ਕਾਂਗੜਾ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਦਿਵਾਉਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ, ਜੈ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਾਂਗੜਾ ਭੇਜਿਆ, ਉਸ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ, ਜਦੋਂ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਸੈਫ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਜੀਵਨ ਖਾਨ ਨੇ ਰੱਖਿਆ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੰਭਾਲ ਲਈ। ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਚੰਦ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਖਾਨ ਨੂੰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਸੌਂਪਣ ਲਈ ਨਕਦੀ ਅਤੇ ਜਾਗੀਰ ਦਾ ਲਾਲਚ ਦੇਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਪੂਰੀ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ੀ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਤਰਫ਼ੋਂ ਵੱਡੀ ਰਕਮ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਜੀਵਨ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਭਾਰੀ ਰਿਸ਼ਵਤ ਲੈ ਕੇ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰ ਲਿਆ। ਰਾਜੇ ਦੇ ਚਾਰਜਿਨ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਾਲਮਪੁਰ ਤੱਕ ਕਾਂਗੜਾ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕਾਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਲਿਆ।
ਮੌਤ
[ਸੋਧੋ]ਕਨ੍ਹਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭੰਗੀਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮਿਸਲ ਬਣਾ ਲਈ ਸੀ, ਨੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਜੰਮੂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਦੇ ਹੱਕ ਨੂੰ ਵਿਵਾਦਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਦੋ ਮਿਸਲਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਝੜਪਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਿੱਚ, ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਫਰਵਰੀ 1785 ਵਿੱਚ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ।[6]
ਕਿਸੇ ਵਾਰਸ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿੱਚ, ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਪਤਨੀ ਸਦਾ ਕੌਰ (ਇੱਕ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਅਤੇ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ ਔਰਤ) 1789 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਨ੍ਹਈਆ ਮਿਸਲ ਦੀ ਮੁਖੀ ਬਣ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ 1821 ਤੱਕ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਨ੍ਹਈਆ ਮਿਸਲ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ, ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਮਤਭੇਦ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਦਾ ਇਲਾਕਾ ਉਸਦੇ ਹੱਥੋਂ ਗੁਆਚ ਗਿਆ।
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ
[ਸੋਧੋ]- ਰੂਮੀ ਖਾਨ ਨੇ ਲਾਈਫ ਓਕੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਡਰਾਮੇ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ: ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਿੱਚ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ।[7]
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ . New York.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ . New Delhi.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ "The Sikh Review" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 16–17. Sikh Cultural Centre. 1 January 1968: 25. Retrieved 3 May 2017.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ . Chandigarh.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ "Calcutta Review" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). University of Calcutta. 1 January 1944: 74. Retrieved 3 May 2017.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ . New Delhi.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ Coutinho, Natasha (March 7, 2017). "Historical gets its look right - Mumbai Mirror -". Mumbai Mirror. Retrieved 3 May 2017.