ਸਮੱਗਰੀ 'ਤੇ ਜਾਓ

ਅਕਬਰ

ਜੋੜ ਸੋਧੋ
ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਤੋਂ
(ਜਲਾਲੂਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਅਕਬਰ ਤੋਂ ਮੋੜਿਆ ਗਿਆ)
ਜਲਾਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ
ਅਕਬਰ
ਗੋਵਰਧਨ ਦੁਆਰਾ ਅਕਬਰ, ਲਗ. 1630
ਤੀਜਾ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ
ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ11 ਫਰਵਰੀ 1556 – 27 ਅਕਤੂਬਰ 1605[1][2]
ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ14 ਫਰਵਰੀ 1556[1]
ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀਹੁਮਾਯੂੰ
ਵਾਰਸਜਹਾਂਗੀਰ
ਰੀਜੈਂਟਬੈਰਮ ਖ਼ਾਨ (1556–1560)
ਜਨਮ(1542-10-25)25 ਅਕਤੂਬਰ 1542[3]
ਅਮਰਕੋਟ, ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ (ਹੁਣ ਉਮੇਰਕੋਟ, ਸਿੰਧ , ਪਾਕਿਸਤਾਨ)
ਮੌਤ27 ਅਕਤੂਬਰ 1605(1605-10-27) (ਉਮਰ 63)
ਫ਼ਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ, ਆਗਰਾ, ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ (ਹੁਣ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ)
ਦਫ਼ਨ
ਅਕਬਰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ, ਸਿਕੰਦਰਾ, ਆਗਰਾ
ਰਾਣੀਆਂ
ਪਤਨੀਆਂ
  • ਰਾਜ ਕੁੰਵਾਰੀ
    ​
    (ਵਿ. 1570)​
  • ਨਥੀ ਬਾਈ
    ​
    (ਵਿ. 1570)​
  • ਭਾਕਰੀ ਬੇਗਮ
    ​
    (ਵਿ. 1572)​
  • ਕਾਸੀਮਾ ਬਾਨੂ ਬੇਗਮ
    ​
    (ਵਿ. 1575)​
  • ਗੌਹਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ
  • ਬੀਬੀ ਦੌਲਤ ਸ਼ਾਦ
  • ਰੁਕਮਾਵਤੀ
  • ਅਤੇ ਹੋਰ
ਔਲਾਦਹਸਨ ਮਿਰਜ਼ਾ
ਹੁਸੈਨ ਮਿਰਜ਼ਾ
ਜਹਾਂਗੀਰ
ਮੁਰਾਦ ਮਿਰਜ਼ਾ
ਦਾਨਿਆਲ ਮਿਰਜ਼ਾ
ਫਾਤਿਮਾ ਬਾਨੂ ਬੇਗਮ
ਅਰਾਮ ਬਾਨੂ ਬੇਗਮ
ਸ਼ਕਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ
ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਖਾਨਮ
ਘਰਾਣਾਬਾਬਰ ਦਾ ਘਰ
ਪਿਤਾਹੁਮਾਯੂੰ
ਮਾਤਾਹਮੀਦਾ ਬਾਨੂ ਬੇਗਮ[7]
ਧਰਮਸੁੰਨੀ ਇਸਲਾਮ,[8]
ਦੀਨ-ਏ-ਇਲਾਹੀ

ਅਬੂਲ-ਫਤਿਹ ਜਲਾਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਅਕਬਰ[9] (25 ਅਕਤੂਬਰ 1542[lower-alpha 1] – 27 ਅਕਤੂਬਰ 1605),[10][11][12] ਅਕਬਰ ਮਹਾਨ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ[13] (Persian: اکبر اعظم ਫ਼ਾਰਸੀ ਉਚਾਰਨ: [akbarɪ azam]), ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਪਹਿਲੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਫ਼ਾਰਸੀ ਉਚਾਰਨ: [akbar]),[14] ਤੀਜਾ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ 1556 ਤੋਂ 1605 ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ, ਹੁਮਾਯੂੰ, ਇੱਕ ਰਾਜਕੁਮਾਰ, ਬੈਰਮ ਖਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਡੋਮੇਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।

ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਫਲ ਜਰਨੈਲ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਮੁਗਲ ਫੌਜੀ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਦਬਦਬੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪੂਰੇ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੁਗਲ ਰਾਜ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਲਈ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤੀ ਦੁਆਰਾ ਜਿੱਤੇ ਹੋਏ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਦੀ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ। ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਭਿੰਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਪਣਾਈਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ ਪਰਜਾ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਕਬਾਇਲੀ ਬੰਧਨਾਂ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਰਾਜ ਦੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਛੱਡਦੇ ਹੋਏ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਇੰਡੋ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।

ਮੁਗਲ ਭਾਰਤ ਨੇ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਪਾਰਕ ਵਿਸਤਾਰ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੋਈ। ਅਕਬਰ ਖੁਦ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਉਰਦੂ, ਫ਼ਾਰਸੀ, ਯੂਨਾਨੀ, ਲਾਤੀਨੀ, ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ 24,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਿਲਦਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਬਣਾਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨ, ਅਨੁਵਾਦਕ, ਕਲਾਕਾਰ, ਕੈਲੀਗ੍ਰਾਫਰ, ਲਿਖਾਰੀ, ਬੁੱਕਬਾਈਂਡਰ ਅਤੇ ਪਾਠਕ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕਰਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।[15] ਅਕਬਰ ਨੇ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ।[16] ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਸਕੂਲ ਪੂਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਤਾਬੀ ਬੰਧਨ ਨੂੰ ਉੱਚ ਕਲਾ ਬਣਨ ਲਈ ਵੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।[15] ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਪੁਰਸ਼ਾਂ, ਕਵੀਆਂ, ਆਰਕੀਟੈਕਟਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੇ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਲਈ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਤੋਂ ਉਸਦੇ ਦਰਬਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਿੰਗਾਰਿਆ। ਦਿੱਲੀ, ਆਗਰਾ ਅਤੇ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਵਿਖੇ ਅਕਬਰ ਦੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਕਲਾ, ਚਿੱਠੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਈਆਂ। ਤਿਮੁਰਿਦ ਅਤੇ ਪਰਸੋ-ਇਸਲਾਮਿਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਭਾਰਤੀ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਅਭੇਦ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀਆਂ ਕਲਾਵਾਂ, ਪੇਂਟਿੰਗ ਅਤੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਇੰਡੋ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਉਭਰਿਆ। ਰੂੜ੍ਹੀਵਾਦੀ ਇਸਲਾਮ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਆਪਣੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਧਾਰਮਿਕ ਏਕਤਾ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਵਿੱਚ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਦੀਨ-ਏ-ਇਲਾਹੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸਲਾਮ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਜੋਰੋਸਟ੍ਰੀਅਨ ਧਰਮ ਅਤੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਅਕਬਰ ਦੇ ਰਾਜ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ, ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਦੌਲਤ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਫੌਜੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਬਣਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਗੈਰ-ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਟੈਕਸ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚ ਸਿਵਲ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਅਹੁਦਿਆਂ 'ਤੇ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਕੇ, ਉਹ ਮੂਲ ਪਰਜਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ, ਦੇਸੀ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇੱਕ ਸਥਿਰ ਸਾਮਰਾਜ ਉਸਦੀ ਪਰਜਾ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਉਸਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਸਲੀਮ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਦੁਆਰਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਤਰਿਆ।

ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ

[ਸੋਧੋ]

ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ 1539 ਤੋਂ 1541 ਵਿੱਚ ਚੌਸਾ ਅਤੇ ਕਨੌਜ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਹਾਰਿਆ, ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹੁਮਾਯੂੰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਿੰਧ ਵੱਲ ਭੱਜ ਗਿਆ।[17] ਉੱਥੇ ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ 14 ਸਾਲਾ ਹਮੀਦਾ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ, ਸ਼ੇਖ ਅਲੀ ਅਕਬਰ ਜਾਮੀ ਦੀ ਧੀ, ਜੋ ਕਿ ਹੁਮਾਯੂੰ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਹਿੰਦਲ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੇ ਇੱਕ ਫਾਰਸੀ ਅਧਿਆਪਕ ਸੀ, ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਵਿਆਹਿਆ। ਜਲਾਲ ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਅਕਬਰ ਦਾ ਜਨਮ ਅਗਲੇ ਸਾਲ 25 ਅਕਤੂਬਰ 1542 (ਰਜ਼ਬ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਦਿਨ, 949 ਏ.) ਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ (ਅਜੋਕੇ ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ) ਦੇ ਅਮਰਕੋਟ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨੇ ਸ਼ਰਨ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਸਥਾਨਕ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਸਕ ਰਾਣਾ ਪ੍ਰਸਾਦ।[lower-alpha 1][11][19]

ਅਕਬਰ ਇੱਕ ਲੜਕੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ

ਹੁਮਾਯੂੰ ਦੀ ਜਲਾਵਤਨੀ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਅਕਬਰ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਕਾਬੁਲ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਚਾਚੇ ਕਾਮਰਾਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਅਸਕਰੀ ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮਾਸੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕਾਮਰਾਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਪਰਿਵਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਨਾ, ਦੌੜਨਾ ਅਤੇ ਲੜਨਾ ਸਿੱਖਣ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ, ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਦਲੇਰ, ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰ ਯੋਧਾ ਬਣਾਇਆ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਕਦੇ ਪੜ੍ਹਨਾ ਜਾਂ ਲਿਖਣਾ ਨਹੀਂ ਸਿੱਖਿਆ। ਇਹ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸ ਦੀ ਗਿਆਨ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਬਣੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ।[20][21] 20 ਨਵੰਬਰ 1551 ਨੂੰ, ਹੁਮਾਯੂੰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਭਰਾ, ਹਿੰਦਾਲ ਮਿਰਜ਼ਾ, ਕਾਮਰਾਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ ਮਰ ਗਿਆ। ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣ ਕੇ ਹੁਮਾਯੂੰ ਸੋਗ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਗਿਆ।[22]

ਨੌਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਅਕਬਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਗਜ਼ਨੀ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਵਜੋਂ, ਉਸਨੇ ਹਿੰਦਾਲ ਦੀ ਧੀ, ਰੁਕਈਆ ਸੁਲਤਾਨ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ।[23] ਹੁਮਾਯੂੰ ਨੇ ਸ਼ਾਹੀ ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਦੌਲਤ, ਫੌਜ ਅਤੇ ਹਿੰਦਾਲ ਅਤੇ ਗਜ਼ਨੀ ਦੇ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ। ਹਿੰਦਾਲ ਦੀ ਇੱਕ ਜਾਗੀਰ ਉਸਦੇ ਭਤੀਜੇ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਇਸਦਾ ਵਾਇਸਰਾਏ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਚਾਚੇ ਦੀ ਫੌਜ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।[24] ਅਕਬਰ ਦਾ ਰੁਕਈਆ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਉਦੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਦੋਵੇਂ 14 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ।[25] ਉਹ ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀ ਸੀ।[26][4]

ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਇਸਲਾਮ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਹੁਮਾਯੂੰ ਨੇ 1555 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਿੱਤ ਲਿਆ,[27] ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਹੁਮਾਯੂੰ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਬੈਰਮ ਖਾਨ ਨੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਮੌਤ ਨੂੰ ਛੁਪਾਇਆ। ਅਕਬਰ ਨੇ 14 ਫਰਵਰੀ 1556 ਨੂੰ ਹੁਮਾਯੂੰ ਦਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।[28] ਸਿਕੰਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਗ਼ਲ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਮੁੜ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲੜਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ। ਕਲਾਨੌਰ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ, 14 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਬੈਰਮ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਥੜ੍ਹੇ 'ਤੇ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬਿਠਾਇਆ, ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ।[29][30] ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਾਹਾਂਸ਼ਾਹ ("ਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਰਾਜਾ" ਲਈ ਫ਼ਾਰਸੀ) ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[28] ਬੈਰਮ ਖਾਨ ਉਮਰ ਦੇ ਹੋਣ ਤੱਕ ਉਸਦੀ ਤਰਫੋਂ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।[31]

ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮਾਂ

[ਸੋਧੋ]

ਫੌਜੀ ਕਾਢਾਂ

[ਸੋਧੋ]
ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ (ਪੀਲਾ)

ਅਕਬਰ ਕੋਲ ਅਜੇਤੂ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।[28][32] ਇਸ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦਾ ਆਧਾਰ ਅਕਬਰ ਦੀ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਦੀ ਕੁਸ਼ਲ ਢਾਂਚਾਗਤ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਕੈਲੀਬ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸੀ।[33] ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਨਸਬਦਾਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸੱਤਾ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕੁਝ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨਾਲ ਕਾਇਮ ਰਹੀ, ਪਰ ਉਸਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਈ।[33]

ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਤੋਪਾਂ, ਕਿਲਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਹਾਥੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਨਵੀਨਤਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।[32] ਅਕਬਰ ਨੇ ਵੀ ਮੈਚਲਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲਈ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਖਰੀਦ ਵਿੱਚ ਓਟੋਮਾਨਸ, ਅਤੇ ਯੂਰਪੀਅਨਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਅਤੇ ਇਤਾਲਵੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵੀ ਮਦਦ ਮੰਗੀ।[34] ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮੁਗ਼ਲ ਹਥਿਆਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਉੱਤਮ ਸਨ ਜੋ ਖੇਤਰੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ, ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ, ਜਾਂ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ।[35] ਇਹਨਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਕਿ ਅਕਬਰ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ, ਅਬੁਲ ਫਜ਼ਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ "ਤੁਰਕੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [ਭਾਰਤ] ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਸ ਦੀਆਂ ਤੋਪਾਂ ਦੇ ਸਾਧਨ ਹੋਣ।"[36] ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ "ਗਨਪਾਉਡਰ ਸਾਮਰਾਜ" ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਯੁੱਧ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਮੁਹਾਰਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।[37]

ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼

[ਸੋਧੋ]
ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੋਇਆ

ਅਕਬਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਹੁਮਾਯੂੰ ਨੇ ਸਫਾਵਿਦ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਆਗਰਾ 'ਤੇ ਮੁੜ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਨ ਨਾਜ਼ੁਕ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਸੂਰਾਂ ਨੇ ਹੁਮਾਯੂੰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਗਰਾ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਿੱਤ ਲਿਆ, ਤਾਂ ਲੜਕੇ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਜਾਪਦੀ ਸੀ। . ਅਕਬਰ ਦੀ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀ ਅਤੇ ਕਾਬੁਲ ਦੇ ਮੁਗ਼ਲ ਗੜ੍ਹ, ਜੋ ਕਿ ਬਦਖ਼ਸ਼ਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸੁਲੇਮਾਨ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਸੀ, ਤੋਂ ਫ਼ੌਜੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਕਿਸੇ ਸੰਭਾਵਨਾ ਦੀ ਘਾਟ ਨੇ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਿਗੜ ਦਿੱਤਾ।[38] ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਰੀਜੈਂਟ, ਬੈਰਮ ਖਾਨ ਨੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਸ਼ਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਯੁੱਧ ਕੌਂਸਲ ਬੁਲਾਈ, ਤਾਂ ਅਕਬਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਰਦਾਰ ਨੇ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਬੈਰਮ ਖਾਨ ਆਖਰਕਾਰ ਰਈਸ ਉੱਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਤੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮੁਗਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸੁਰ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਸ਼ਾਸਕ ਸਿਕੰਦਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮਾਰਚ ਕਰਨਗੇ। ਦਿੱਲੀ ਤਰਦੀ ਬੇਗ ਖਾਨ ਦੇ ਰਾਜ ਅਧੀਨ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।[38] ਸਿਕੰਦਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਨੇ ਅਕਬਰ ਲਈ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਚਿੰਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ।[39] ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਉਣ ਤੇ ਲੜਾਈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਚਿਆ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਸਭ ਤੋਂ ਗੰਭੀਰ ਧਮਕੀ ਹੇਮੂ ਤੋਂ ਆਈ ਸੀ, ਇੱਕ ਸੁਰ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੇ ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਜਨਰਲ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਸਮਰਾਟ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦ-ਗੰਗਾ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[38]

ਬੈਰਮ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਤਾਕੀਦ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸਨੇ ਹੇਮੂ ਦੇ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਮਾਰਸ਼ਲ ਕੀਤਾ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਇਸ 'ਤੇ ਮੁੜ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ।[40] ਬੈਰਮ ਖਾਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਫੌਜ ਨੇ 5 ਨਵੰਬਰ 1556 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਦੂਜੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹੇਮੂ ਅਤੇ ਸੁਰ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।[41] ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਗਰਾ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਇੱਕ ਮਹੀਨਾ ਰਿਹਾ। ਫਿਰ ਉਹ ਅਤੇ ਬੈਰਮ ਖਾਨ ਸਿਕੰਦਰ ਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਪਰਤ ਆਏ, ਜੋ ਮੁੜ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।[42] ਅਗਲੇ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਸਿਕੰਦਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡੀ ਲੜਾਈ ਜਿੱਤ ਲਈ, ਜੋ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਬੰਗਾਲ ਵੱਲ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਅਕਬਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮੁਲਤਾਨ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। 1558 ਵਿੱਚ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁਸਲਿਮ ਸ਼ਾਸਕ ਦੀ ਹਾਰ ਅਤੇ ਉੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਜਮੇਰ, ਜੋ ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਦਾ ਅਪਰਚਰ ਸੀ, ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।[42] ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਨਰਮਦਾ ਨਦੀ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਗੜ੍ਹ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕਿਲੇ ਨੂੰ ਵੀ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸੁਰ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਸੀ।[42]

ਸ਼ਾਹੀ ਬੇਗਮਾਂ, ਮੁਗਲ ਅਮੀਰਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਾਬੁਲ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਲਿਆਏ ਗਏ ਸਨ - ਅਕਬਰ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ, ਅਬੁਲ ਫਜ਼ਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਤਾਂ ਕਿ ਲੋਕ ਸੈਟਲ ਹੋ ਸਕਣ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਜਿਸ ਦੇ ਉਹ ਆਦੀ ਸਨ"[38] ਅਕਬਰ ਨੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਇਰਾਦਿਆਂ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਮੁਗ਼ਲ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਹਨ। ਇਹ ਉਸਦੇ ਦਾਦਾ, ਬਾਬਰ, ਅਤੇ ਪਿਤਾ, ਹੁਮਾਯੂੰ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਬੰਦੋਬਸਤਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਅਸਥਾਈ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਵੀ ਸਨ।[38][42] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਤੈਮੂਰਿਡ ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ ਦੀ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਵਿਧੀਵਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜੋ ਉਸਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਨੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[43]

ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਸਥਾਰ

[ਸੋਧੋ]
ਅਕਬਰ ਆਪਣੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਬੈਰਮ ਖਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁਗਲ ਸਰਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਰਈਸ ਨਾਲ ਬਾਜ਼

1559 ਤੱਕ, ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਅਤੇ ਮਾਲਵੇ ਵੱਲ ਇੱਕ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।[44] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਕਬਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਰੀਜੈਂਟ, ਬੈਰਮ ਖਾਨ ਨਾਲ ਵਿਵਾਦਾਂ ਨੇ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ।[44] ਨੌਜਵਾਨ ਸਮਰਾਟ, ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਸਰਗਰਮ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਪਾਲਕ ਮਾਂ, ਮਹਿਮ ਅੰਗਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨ 'ਤੇ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਬੈਰਮ ਖਾਨ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਝਗੜੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ 1560 ਦੀ ਬਸੰਤ ਵਿੱਚ ਬੈਰਮ ਖਾਨ ਨੂੰ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਹੱਜ ਲਈ ਮੱਕਾ ਜਾਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।[45] ਬੈਰਮ ਖਾਨ ਮੱਕਾ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਗਾਵਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਗਿਆ।[41] ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਤੋਂ ਹਾਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਧੀਨਗੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਰਹਿਣ ਜਾਂ ਆਪਣੀ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਦਿੱਤਾ; ਬੈਰਾਮ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਾਲਾ ਚੁਣਿਆ।[46] ਬੈਰਮ ਖਾਨ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਮੱਕਾ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕ ਅਫਗਾਨ ਦੁਆਰਾ ਨਿੱਜੀ ਬਦਲਾਖੋਰੀ ਨਾਲ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[44]

1560 ਵਿੱਚ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ।[44] ਉਸਦੇ ਪਾਲਕ ਭਰਾ, ਆਦਮ ਖਾਨ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੁਗਲ ਕਮਾਂਡਰ, ਪੀਰ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਇੱਕ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਨੇ ਮਾਲਵੇ ਦੀ ਮੁਗਲ ਜਿੱਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਅਫਗਾਨ ਸ਼ਾਸਕ, ਬਾਜ਼ ਬਹਾਦੁਰ, ਸਾਰੰਗਪੁਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹਰਮ, ਖਜ਼ਾਨੇ ਅਤੇ ਜੰਗੀ ਹਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸ਼ਰਨ ਲਈ ਖਾਨਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਭੱਜ ਗਿਆ ਸੀ।[44] ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਹ ਮੁਹਿੰਮ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਇੱਕ ਤਬਾਹੀ ਸਾਬਤ ਹੋਈ। ਉਸ ਦੇ ਪਾਲਕ ਭਰਾ ਨੇ ਸਾਰੀ ਲੁੱਟ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕੀਤੀ ਗੜੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ, ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੁਸਲਿਮ ਧਰਮ-ਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸੱਯਦ, ਜੋ ਮੁਹੰਮਦ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਸਨ, ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨ ਦੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਈ ਅਭਿਆਸ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ।[44] ਅਕਬਰ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਦਮ ਖਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਮਾਂਡ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਾਲਵੇ ਵੱਲ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਪੀਰ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਨੂੰ ਬਾਜ਼ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਖਾਨਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਬੇਰਾਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਗਠਜੋੜ ਦੁਆਰਾ ਉਸਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[44] ਬਾਜ਼ ਬਹਾਦੁਰ ਨੇ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਲਵੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਅਗਲੇ ਸਾਲ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਰਾਜ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਭੇਜੀ।[44] ਮਾਲਵਾ ਅਕਬਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਨਵੀਨਤਮ ਸਾਮਰਾਜੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਬਾਜ਼ ਬਹਾਦੁਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਿਉਂਦਾ ਰਿਹਾ, ਅੱਠ ਸਾਲ ਬਾਅਦ 1570 ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।[44]

ਨੌਜਵਾਨ ਅਬਦੁਲ ਰਹੀਮ ਖਾਨ-ਏ-ਖਾਨਾ ਬੈਰਮ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ

ਮਾਲਵੇ ਵਿੱਚ ਅੰਤਮ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਉਸਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਨਿੱਜੀ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ 1562 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਝਗੜੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਦਮ ਖਾਨ ਨੇ ਅਕਬਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਗਰਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੱਤ ਤੋਂ ਮਹਿਲ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਜੇ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੈ, ਆਦਮ ਖਾਨ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਖਿੱਚ ਕੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਹੁਣ ਅਤਿ-ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪਰਜਾ ਦੇ ਖਤਰੇ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।[44] ਉਸਨੇ ਸਾਮਰਾਜੀ ਸ਼ਾਸਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਅਹੁਦੇ ਬਣਾਏ; ਮੁਗ਼ਲ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਨਿਰਵਿਵਾਦ ਪ੍ਰਧਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।[44] ਜਦੋਂ 1564 ਵਿੱਚ ਉਜ਼ਬੇਕ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕਬੀਲੇ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਅਕਬਰ ਨੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਲਵਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਹਰਾਇਆ।[47] ਉਸਨੇ ਬਾਗੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁਆਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸੁਲ੍ਹਾ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਬਗਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਇਸ ਲਈ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਪਿਆ। ਅਕਬਰ ਦੇ ਭਰਾ ਅਤੇ ਕਾਬਲ ਦੇ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕ ਮਿਰਜ਼ਾ ਮੁਹੰਮਦ ਹਕੀਮ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਣਾ ਦੇ ਨਾਲ ਤੀਜੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਸਬਰ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਕਈ ਉਜ਼ਬੇਕ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਗੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹਾਥੀਆਂ ਹੇਠ ਮਿੱਧਿਆ ਗਿਆ।[47] ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮਿਰਜ਼ਾ, ਅਕਬਰ ਦੇ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਜੋ ਆਗਰਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਗੀਰ ਰੱਖਦਾ ਸੀ, ਵੀ ਬਗਾਵਤ ਵਿੱਚ ਉੱਠਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[47] 1566 ਵਿੱਚ, ਅਕਬਰ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਮੁਹੰਮਦ ਹਕੀਮ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਹੀ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੁਹੰਮਦ ਹਕੀਮ ਨੇ ਅਕਬਰ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚਤਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕਾਬੁਲ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ।[47]

1564 ਵਿੱਚ, ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਤਲੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ, ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ ਗੜ੍ਹਾ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜੋ ਜੰਗਲੀ ਹਾਥੀਆਂ ਦੇ ਝੁੰਡ ਕਾਰਨ ਮੁਗਲਾਂ ਲਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਾਲਾ ਸੀ।[48] ਇਸ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਰਾਜਾ ਵੀਰ ਨਾਰਾਇਣ, ਇੱਕ ਨਾਬਾਲਗ, ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮਾਂ, ਦੁਰਗਾਵਤੀ, ਗੋਂਡਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਰਾਜਪੂਤ ਯੋਧਾ ਰਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[47] ਅਕਬਰ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਉਜ਼ਬੇਕ ਵਿਦਰੋਹ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਕਾਰਾ ਦੇ ਮੁਗਲ ਗਵਰਨਰ ਆਸਫ ਖਾਨ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[47][49] ਦੁਰਗਾਵਤੀ ਨੇ ਦਮੋਹ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਲਈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਾਜਾ ਵੀਰ ਨਾਰਾਇਣ ਚੌਰਾਗੜ੍ਹ, ਗੋਂਡਾਂ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਕਿਲੇ ਦੇ ਪਤਨ ਵਿਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[49] ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਬੇਅੰਤ ਦੌਲਤ, ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੀ ਅਣਗਿਣਤ ਰਕਮ, ਗਹਿਣੇ ਅਤੇ 1000 ਹਾਥੀ ਜ਼ਬਤ ਕੀਤੇ। ਦੁਰਗਾਵਤੀ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਕਮਲਾ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਹਰਮ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[49] ਦੁਰਗਾਵਤੀ ਦੇ ਮ੍ਰਿਤਕ ਪਤੀ ਦੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਖੇਤਰ ਦਾ ਮੁਗਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਾਲਵੇ ਵਾਂਗ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਗੋਂਡਵਾਨਾ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜਾਲਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਝਗੜਾ ਕੀਤਾ। ਆਸਫ ਖਾਨ 'ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖਜ਼ਾਨਾ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਸਿਰਫ 200 ਹਾਥੀ ਵਾਪਸ ਭੇਜਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਹਿਸਾਬ ਦੇਣ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਗੋਂਡਵਾਨਾ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਉਜ਼ਬੇਕ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਗਿਆ, ਫਿਰ ਗੋਂਡਵਾਨਾ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਉਸਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੀ ਪਿਛਲੀ ਸਥਿਤੀ ਤੇ ਬਹਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[49]

ਅਕਬਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼

[ਸੋਧੋ]

1564 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਪੇਂਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਕਬਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਕਤਲ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਉਦੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਦੋਂ ਅਕਬਰ ਦਿੱਲੀ ਨੇੜੇ ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਇੱਕ ਕਾਤਲ ਨੇ ਤੀਰ ਮਾਰਿਆ। ਤੀਰ ਉਸ ਦੇ ਸੱਜੇ ਮੋਢੇ ਵਿੱਚ ਵਿੰਨ੍ਹਿਆ। ਕਾਤਲ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਦੁਆਰਾ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਦੋਸ਼ੀ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸ਼ਰਫੂਦੀਨ ਦਾ ਗੁਲਾਮ ਸੀ, ਜੋ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਈਸ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[50]

ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਦੀ ਜਿੱਤ

[ਸੋਧੋ]
ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਨੇ 1568 ਵਿੱਚ ਚਿਤੌੜਗੜ੍ਹ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜਪੂਤ ਯੋਧਾ ਜੈਮਲ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ।
1568 ਵਿੱਚ ਰਣਥੰਭੋਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਵਾਲੀਆਂ ਬੰਦੂਕਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਖਿੱਚਦੇ ਹੋਏ ਬਲਦ।

ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਮੁਗ਼ਲ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਦੀ ਜਿੱਤ ਵੱਲ ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ। ਇੰਡੋ-ਗੰਗਾ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਸਾਮਰਾਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਜੇਕਰ ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਵਿਚ ਸੱਤਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਕੇਂਦਰ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ।[49] ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੇਵਾਤ, ਅਜਮੇਰ ਅਤੇ ਨਾਗੋਰ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।[42][47] ਹੁਣ, ਅਕਬਰ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜ ਸੀ ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। 1561 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨੂੰ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।[48] ਬਹੁਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਾਂ ਨੇ ਅਕਬਰ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ; ਮੇਵਾੜ ਅਤੇ ਮਾਰਵਾੜ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ, ਉਦੈ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਚੰਦਰਸੇਨ ਰਾਠੌਰ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸ਼ਾਹੀ ਘੇਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹੇ।[47] ਰਾਣਾ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਸਿਸੋਦੀਆ ਸ਼ਾਸਕ, ਰਾਣਾ ਸਾਂਗਾ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ 1527 ਵਿੱਚ ਖਾਨਵਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਬਾਬਰ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ।[47] ਸਿਸੋਦੀਆ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਮੁਖੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਿਆਂ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਉੱਚਤਮ ਰਸਮੀ ਰੁਤਬਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਰਾਜਪੂਤ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਹੀ ਅਧਿਕਾਰ ਘੱਟ ਜਾਵੇਗਾ।[47] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਅਕਬਰ, ਇਸ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਵਿਚ, ਅਜੇ ਵੀ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲਈ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਸਮਰਪਿਤ ਸੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਕਾਰੀ ਯੋਧਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਉੱਤਮਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਸੀ।[47]

1567 ਵਿੱਚ, ਅਕਬਰ ਮੇਵਾੜ ਵਿੱਚ ਚਿਤੌੜ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਚਲੇ ਗਏ। ਮੇਵਾੜ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ-ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਹੁਤ ਰਣਨੀਤਕ ਮਹੱਤਵ ਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਆਗਰਾ ਤੋਂ ਗੁਜਰਾਤ ਤੱਕ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਸੀ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦਾ ਇੰਚਾਰਜ ਦੋ ਰਾਜਪੂਤ ਯੋਧਿਆਂ, ਜੈਮਲ ਅਤੇ ਪੱਤਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਮੇਵਾੜ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵੱਲ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ।[51] ਚਾਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਰਵਰੀ 1568 ਵਿਚ ਚਿਤੌੜਗੜ੍ਹ ਡਿੱਗ ਪਿਆ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ, ਬਚੇ ਹੋਏ ਬਚਾਅ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ 30,000 ਗੈਰ-ਲੜਾਈ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਪੂਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਟਾਵਰਾਂ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ।[52][53] ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਪਈ ਲੁੱਟ ਸਾਰੀ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।[54] ਉਹ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਚਿਤੌੜਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ, ਫਿਰ ਆਗਰਾ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਜਿੱਤ ਦੀ ਯਾਦ ਮਨਾਉਣ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ 'ਤੇ, ਹਾਥੀਆਂ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਜੈਮਲ ਅਤੇ ਪੱਟਾ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ।[55] ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਦੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਟੁੱਟ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਫਿਰ ਕਦੇ ਮੇਵਾੜ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਹਾੜੀ ਸ਼ਰਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਿਆ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਉਸਨੂੰ ਰਹਿਣ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸੀ।[56]

ਚਿਤੌੜਗੜ੍ਹ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1568 ਵਿੱਚ ਰਣਥੰਭੌਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਮੁਗਲ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਰਣਥੰਭੋਰ ਨੂੰ ਹਾਡਾ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕਿਲ੍ਹਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[56] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਡਿੱਗ ਗਿਆ।[56] ਅਕਬਰ ਹੁਣ ਲਗਭਗ ਪੂਰੇ ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸੀ। ਬਹੁਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।[56] ਸਿਰਫ਼ ਮੇਵਾੜ ਦੇ ਕਬੀਲੇ ਹੀ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।[56] ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ, ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1576 ਵਿੱਚ ਹਲਦੀਘਾਟੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[56] ਅਕਬਰ 1569 ਵਿੱਚ ਆਗਰਾ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ, 23 ਮੀਲ (37 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਡਬਲਯੂ.ਐੱਸ.ਡਬਲਯੂ. ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖ ਕੇ ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਦੀ ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਏਗਾ। ਇਸਨੂੰ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ("ਜਿੱਤ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ") ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[57] ਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੁਗਲਾਂ 'ਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਰਾਜ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਿਹਾ।[58]

ਪੱਛਮੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ

[ਸੋਧੋ]
13 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਅਕਬਰ ਦਾ ਦਰਬਾਰ, ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਾਹੀ ਕੰਮ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ: ਇੱਕ ਬੇਰਹਿਮ ਦਰਬਾਰੀ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ, ਜੋ ਕਦੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਚਹੇਤਾ ਸੀ। ਅਕਬਰਨਾਮੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਤੋਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ

ਅਕਬਰ ਦੇ ਅਗਲੇ ਫੌਜੀ ਉਦੇਸ਼ ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਜਿੱਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਰਾਹੀਂ ਏਸ਼ੀਆ, ਅਫਰੀਕਾ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਦੇ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ।[56] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਗੁਜਰਾਤ ਬਾਗ਼ੀ ਮੁਗ਼ਲ ਰਿਆਸਤਾਂ ਲਈ ਪਨਾਹਗਾਹ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ, ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਨੇ ਅਜੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਕ, ਸੁਲੇਮਾਨ ਖਾਨ ਕਰਾਨੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਜਰਾਤ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਅਤੇ ਮਾਲਵਾ ਦੇ ਮੁਗਲ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੇ ਕ੍ਰੋਕ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਚਲਿਆ।[56] ਗੁਜਰਾਤ, ਇਸਦੇ ਤੱਟਵਰਤੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਸਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਅਮੀਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਖੇਤਰ, ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਦਯੋਗਿਕ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਉਤਪਾਦਨ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਅਸਤ ਸਮੁੰਦਰੀ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਹਨ।[56][59] ਅਕਬਰ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਇੰਡੋ-ਗੰਗਾ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਸੀ।[60] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜ਼ਾਹਰ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਬਾਗੀ ਮਿਰਜ਼ਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਹੁਣ ਦੱਖਣੀ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੇਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਬੇਦਖਲ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਸਮੂਹਾਂ ਤੋਂ ਸੱਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ ਲਈ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਇਆ ਸੀ।[56] 1572 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ, ਰਾਜਧਾਨੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉੱਤਰੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਚਲੇ ਗਏ, ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਗੁਜਰਾਤ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 1573 ਤੱਕ, ਉਸਨੇ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜੋ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਨ ਲਈ ਭੱਜ ਗਏ ਸਨ। ਸੂਰਤ, ਖੇਤਰ ਦੀ ਵਪਾਰਕ ਰਾਜਧਾਨੀ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਤੱਟਵਰਤੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਲਿਆ।[56] ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਮੁਜ਼ੱਫਰ ਸ਼ਾਹ ਤੀਜਾ, ਮੱਕੀ ਦੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਲੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਫੜਿਆ ਗਿਆ; ਉਸ ਨੂੰ ਅਕਬਰ ਨੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਭੱਤੇ ਨਾਲ ਪੈਨਸ਼ਨ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।[56]

ਗੁਜਰਾਤ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕਾਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਕਬਰ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬੁਲੰਦ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬਣਵਾਇਆ, ਪਰ ਇਦਰ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਸ਼ਾਸਕ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਫਗਾਨ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਬਗਾਵਤ ਅਤੇ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗੁਜਰਾਤ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[60] ਅਕਬਰ ਨੇ ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗਿਆਰਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਪਹੁੰਚਿਆ - ਇੱਕ ਯਾਤਰਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਛੇ ਹਫ਼ਤੇ ਲੱਗਦੇ ਸਨ। ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਨੇ ਫਿਰ 2 ਸਤੰਬਰ, 1573 ਨੂੰ ਨਿਰਣਾਇਕ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਬਾਗੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਸਿਰਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਟਾਵਰ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ। ਗੁਜਰਾਤ ਦੀ ਜਿੱਤ ਅਤੇ ਅਧੀਨਗੀ ਮੁਗਲਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਾਬਤ ਹੋਈ; ਇਸ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਖਰਚਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਕਬਰ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਸਾਲਾਨਾ ਪੰਜ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਆਮਦਨ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।[56]

ਅਕਬਰ ਨੇ ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਫਗਾਨ ਬਚਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਸੀ। ਅਫਗਾਨ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਹੁਣ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਅਫਗਾਨ ਸਰਦਾਰ ਸੁਲੇਮਾਨ ਖਾਨ ਕਰਾਨੀ, ਜਿਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੁਲੇਮਾਨ ਖਾਨ ਨੇ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਅਪਰਾਧ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਚਿਆ, ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਦਾਊਦ ਖਾਨ, ਜੋ ਕਿ 1572 ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਆਇਆ ਸੀ, ਨੇ ਹੋਰ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।[61] ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੁਲੇਮਾਨ ਖਾਨ ਨੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਖੁਤਬਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ, ਦਾਊਦ ਖਾਨ ਨੇ ਰਾਇਲਟੀ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਖਤਬਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਮੁਗ਼ਲ ਗਵਰਨਰ ਮੁਨੀਮ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਦਾਊਦ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਅਕਬਰ ਖ਼ੁਦ ਬੰਗਾਲ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਿਆ।[61] ਇਹ ਪੂਰਬ ਵਿਚਲੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਮੁਗ਼ਲ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਸੀ।[62] 1574 ਵਿੱਚ, ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਦਾਊਦ ਖਾਨ ਤੋਂ ਪਟਨਾ ਖੋਹ ਲਿਆ, ਜੋ ਬੰਗਾਲ ਨੂੰ ਭੱਜ ਗਿਆ।[61] ਅਕਬਰ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਜਰਨੈਲਾਂ ਨੂੰ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਬਾਅਦ ਵਿਚ 1575 ਵਿਚ ਤੁਕਾਰੋਈ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਜਿੱਤ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਜੋ ਦਾਊਦ ਖਾਨ ਦੇ ਰਾਜ ਅਧੀਨ ਸਨ, ਨੂੰ ਮਿਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਜਾਗੀਰ ਵਜੋਂ ਕਰਾਣੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਉੜੀਸਾ ਹੀ ਬਚਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਦਾਊਦ ਖਾਨ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਨੂੰ ਮੁੜ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਮੁਗਲ ਜਰਨੈਲ, ਖਾਨ ਜਹਾਨ ਕੁਲੀ ਦੁਆਰਾ ਹਾਰ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਵਿੱਚ ਭੱਜਣਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਦਾਊਦ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਫੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦਾ ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸਿਰ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਦੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਮੁਗਲ ਰਾਜਧਾਨੀ ਟਾਂਡਾ ਵਿਖੇ ਗਿਬਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[61]

ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਮੁਹਿੰਮਾਂ

[ਸੋਧੋ]

ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਕਬਰ ਘਰੇਲੂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1581 ਤੱਕ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ 'ਤੇ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ, ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਮਿਰਜ਼ਾ ਮੁਹੰਮਦ ਹਕੀਮ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ 'ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਕਾਬੁਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਵਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਹਕੀਮ ਤੋਂ ਖਤਰੇ ਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੁਗਲ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਉਲਟ, ਹੁਣ ਸਮੱਸਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਦੀ ਸੀ। ਉਹ, ਅਬੁਲ ਫਜ਼ਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ "ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਠੰਡ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਸਨ।" ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ, ਹਿੰਦੂ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿੰਧ ਪਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਰਵਾਇਤੀ ਵਰਜਿਤ ਦੁਆਰਾ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਅੱਠ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਨਖਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਅਗਸਤ 1581 ਵਿੱਚ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਕਾਬੁਲ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਬਰ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਭੱਜ ਗਿਆ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਤਿੰਨ ਹਫ਼ਤੇ ਰਿਹਾ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਕਾਬੁਲ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਬਖਤ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਮਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਨੇ ਕਾਬੁਲ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਅਸਲ ਚਾਰਜ ਸੰਭਾਲਿਆ ਸੀ; ਬਖਤ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਸਰਕਾਰੀ ਗਵਰਨਰ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ। ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, 1585 ਵਿੱਚ, ਮੁਹੰਮਦ ਹਕੀਮ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਕਾਬੁਲ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਅਕਬਰ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[61]

ਕਾਬੁਲ ਮੁਹਿੰਮ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀਆਂ ਉੱਤਰੀ ਸਰਹੱਦਾਂ ਉੱਤੇ ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸੀ।[63] ਤੇਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ, 1585 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ, ਅਕਬਰ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ, ਖੈਬਰ ਦੱਰੇ ਤੋਂ ਪਾਰ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਦੇ ਹੋਏ, ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਗਿਆ।[63] ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਉਜ਼ਬੇਕ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਕਬੀਲੇ ਨੇ ਉਸਦੇ ਦਾਦਾ ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[61] ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਬਦੁੱਲਾ ਖਾਨ ਸ਼ੇਬਾਨੀਦ, ਇੱਕ ਕਾਬਲ ਫੌਜੀ ਸਰਦਾਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਤਿਮੂਰਿਡ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਦਖਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਬਲਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਿਸਦੀ ਉਜ਼ਬੇਕ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਹੁਣ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀਆਂ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਚੁਣੌਤੀ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।[61][64] ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਅਫਗਾਨ ਕਬੀਲੇ ਵੀ ਬੇਚੈਨ ਸਨ, ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਾਜੌਰ ਅਤੇ ਸਵਾਤ ਦੇ ਯੂਸਫਜ਼ਈਆਂ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਅਤੇ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀਆ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ, ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ, ਬਯਾਜ਼ੀਦ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੇ ਕਾਰਨ।[63] ਉਜ਼ਬੇਕ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਬਸਿਡੀ ਦੇਣ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।[65]

1586 ਵਿੱਚ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਅਬਦੁੱਲਾ ਖਾਨ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤਾ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸਫਾਵਿਦ ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਖੁਰਾਸਾਨ ਉੱਤੇ ਉਜ਼ਬੇਕ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਨਿਰਪੱਖ ਰਹਿਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋਏ।[65] ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ, ਅਬਦੁੱਲਾ ਖਾਨ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਅਫਗਾਨ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ, ਸਬਸਿਡੀ ਦੇਣ ਜਾਂ ਪਨਾਹ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਕੇ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਯੂਸਫ਼ਜ਼ਈਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਾਗੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।[65] ਅਕਬਰ ਨੇ ਜ਼ੈਨ ਖਾਨ ਨੂੰ ਅਫਗਾਨ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇੱਕ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਾ ਬੀਰਬਲ ਨੂੰ ਵੀ ਫੌਜੀ ਕਮਾਂਡ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਮੁਹਿੰਮ ਇੱਕ ਤਬਾਹੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ, ਅਤੇ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ 'ਤੇ, ਬੀਰਬਲ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਫਰਵਰੀ 1586 ਵਿੱਚ ਮਾਲਦਾਰਾਈ ਦੱਰੇ 'ਤੇ ਅਫਗਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[65] ਅਕਬਰ ਨੇ ਰਾਜਾ ਟੋਡਰ ਮੱਲ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਯੂਸਫ਼ਜ਼ਈ ਜ਼ਮੀਨਾਂ 'ਤੇ ਮੁੜ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਰੰਤ ਨਵੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ। ਅਗਲੇ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਪਹਾੜੀ ਘਾਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਯੂਸਫ਼ਜ਼ਈਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਸਵਾਤ ਅਤੇ ਬਜੌਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ।[65] ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਜਨਾਂ ਕਿਲ੍ਹੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਅਕਬਰ ਦੇ ਜਵਾਬ ਨੇ ਅਫਗਾਨ ਕਬੀਲਿਆਂ ਉੱਤੇ ਪੱਕਾ ਫੌਜੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਪਾਉਣ ਦੀ ਉਸਦੀ ਯੋਗਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।[65]

ਉਜ਼ਬੇਕ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਅੱਜ ਦੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਪਾਲਿਆ।[66] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਦਕਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਬਲਖ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਉਜ਼ਬੇਕ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਰਹੇ। 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪੋਤੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮੁਗਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੋ ਸੂਬਿਆਂ ਉੱਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ।[64] ਫਿਰ ਵੀ, ਅਕਬਰ ਦਾ ਉੱਤਰੀ ਸਰਹੱਦਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਬਹੁਤ ਫਲਦਾਇਕ ਸੀ। ਆਖ਼ਰੀ ਬਾਗ਼ੀ ਅਫ਼ਗਾਨ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ 1600 ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।[64] ਰੋਸ਼ਨੀਆ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਫਰੀਦੀ ਅਤੇ ਓਰਕਜ਼ਈ ਕਬੀਲੇ, ਜੋ ਰੋਸ਼ਨੀਆਂ ਅਧੀਨ ਉੱਠੇ ਸਨ, ਅਧੀਨ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।[64] ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[64] ਰੋਸ਼ਨੀਆ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਬਾਏਜ਼ਿਦ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਜਲਾਲੂਦੀਨ 1601 ਵਿੱਚ ਗਜ਼ਨੀ ਨੇੜੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[64] ਅੱਜ ਦੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਉੱਤੇ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਨ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸੀ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ 1598 ਵਿੱਚ ਅਬਦੁੱਲਾ ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਨਾਲ ਉਜ਼ਬੇਕ ਖ਼ਤਰੇ ਦੇ ਲੰਘਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ।[65]

ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤਾਂ

[ਸੋਧੋ]

ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਉਜ਼ਬੇਕਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦੌਰਾਨ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।[65] ਉਸਨੇ ਉੱਪਰੀ ਸਿੰਧੂ ਬੇਸਿਨ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਇੱਕ ਫੌਜ ਭੇਜੀ ਜਦੋਂ, 1585 ਵਿੱਚ, ਸ਼ੀਆ ਚੱਕ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰਾਜੇ ਅਲੀ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਬੰਧਕ ਬਣਾ ਕੇ ਭੇਜਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਲੀ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਮੁਗਲਾਂ ਅੱਗੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਉਸਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੁੱਤਰ, ਯਾਕੂਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਵਜੋਂ ਤਾਜ ਪਹਿਨਾਇਆ, ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਜ਼ਿੱਦੀ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਜੂਨ, 1589 ਵਿੱਚ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਖੁਦ ਯਾਕੂਬ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਬਾਗੀ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਸਮਰਪਣ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ।[65] ਬਾਲਟਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ, ਜੋ ਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਤਿੱਬਤੀ ਸੂਬੇ ਸਨ, ਨੇ ਅਕਬਰ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ।[67] ਮੁਗਲ ਵੀ ਹੇਠਲੀ ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਚਲੇ ਗਏ। 1574 ਤੋਂ, ਭਾਕਰ ਦਾ ਉੱਤਰੀ ਕਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ਾਹੀ ਕੰਟਰੋਲ ਹੇਠ ਰਿਹਾ। ਹੁਣ, 1586 ਵਿੱਚ, ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਮੁਗਲ ਗਵਰਨਰ ਨੇ ਦੱਖਣੀ ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ ਠੱਟਾ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰ ਸ਼ਾਸਕ ਮਿਰਜ਼ਾ ਜਾਨੀ ਬੇਗ ਦੀ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਸਫਲ ਰਹੀ।[65] ਅਕਬਰ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਦਰਿਆਈ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਹਿਵਾਨ ਨੂੰ ਘੇਰਨ ਲਈ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਭੇਜ ਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। ਜਾਨੀ ਬੇਗ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਡੀ ਫੌਜ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ।[65] ਸਹਿਵਾਨ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਸਿੰਧੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ। ਹੋਰ ਹਾਰਾਂ ਸਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਾਨੀ ਬੇਗ ਨੇ 1591 ਵਿਚ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ 1593 ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੱਤੀ।[67]

ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਅਧੀਨ ਕਰਨਾ

[ਸੋਧੋ]

1586 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਲਗਭਗ ਅੱਧੀ ਦਰਜਨ ਬਲੂਚੀ ਮੁਖੀਆਂ, ਨਾਮਾਤਰ ਪਾਨੀ ਅਫਗਾਨ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਕਬਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੰਧਾਰ ਨੂੰ ਸਫਾਵਿਡਾਂ ਤੋਂ ਲੈਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ, ਅਕਬਰ ਨੇ 1595 ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਬਲੂਚਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬਾਕੀ ਅਫਗਾਨ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।[67][68] ਮੁਗਲ ਜਰਨੈਲ, ਮੀਰ ਮਾਸੂਮ ਨੇ ਕਵੇਟਾ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿਚ ਸਿਬੀ ਦੇ ਗੜ੍ਹ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਸਥਾਨਕ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਗਠਜੋੜ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।[68] ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨ ਹਿੱਸੇ, ਮਕਰਾਨ ਤੱਟ ਸਮੇਤ, ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ।[68]

ਸਫਾਵਿਦ ਅਤੇ ਕੰਧਾਰ

[ਸੋਧੋ]

ਕੰਧਾਰ ਅਰਬ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗੰਧਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਸੀ।[69] ਇਹ ਮੁਗਲਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜ, ਤੈਮੂਰ, ਸੂਰਬੀਰ, ਜਿਸਨੇ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ, ਮੱਧ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ, ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਗੂੜ੍ਹਾ ਸਬੰਧ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਫਾਵਿਡਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਖੁਰਾਸਾਨ ਦੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਾਸਿਤ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇੱਕ ਐਪਨੇਜ ਮੰਨਿਆ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਨਾਲ ਇਸਦੀ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। 1558 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਅਕਬਰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਸਫਾਵਿਦ ਸਮਰਾਟ, ਤਹਮਾਸਪ ਪਹਿਲੇ ਨੇ ਕੰਧਾਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮੁਗਲ ਗਵਰਨਰ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਤੀਹ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਇਹ ਫ਼ਾਰਸੀ ਰਾਜ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।[67] ਕੰਧਾਰ ਦੀ ਬਹਾਲੀ ਅਕਬਰ ਦੀ ਤਰਜੀਹ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਉੱਤਰੀ ਸਰਹੱਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਲੰਮੀ ਫੌਜੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕਦਮ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਬਣ ਗਿਆ।[67] ਸਿੰਧ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਅਤੇ ਅੱਜ ਦੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਉੱਤੇ ਮੁਗਲ ਸੱਤਾ ਦੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[67] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕੰਧਾਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਜ਼ਬੇਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਸੀ, ਪਰ ਪਰਸ਼ੀਆ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਜੋ ਖੁਦ ਓਟੋਮਨ ਤੁਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਸੀ, ਕੋਈ ਤਾਕਤ ਭੇਜਣ ਵਿਚ ਅਸਮਰੱਥ ਸੀ। ਹਾਲਾਤ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਸਨ।[67]

1593 ਵਿੱਚ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਝਗੜਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਲਾਵਤਨ ਕੀਤੇ ਸਫਾਵਿਦ ਰਾਜਕੁਮਾਰ, ਰੋਸਤਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।[70] ਰੋਸਤਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ; ਉਸਨੂੰ 5000 ਆਦਮੀਆਂ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਦਾ ਦਰਜਾ (ਮਸਾਬ) ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਨੂੰ ਜਾਗੀਰ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[70] ਲਗਾਤਾਰ ਉਜ਼ਬੇਕ ਛਾਪਿਆਂ ਤੋਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ, ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਰੁਸਤਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੇ ਸੁਆਗਤ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ, ਸਫਾਵਿਦ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਕੰਧਾਰ ਦਾ ਗਵਰਨਰ, ਮੋਜ਼ਫਰ ਹੁਸੈਨ ਵੀ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੋਜ਼ਫਰ ਹੁਸੈਨ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਰਦਾਰ, ਸ਼ਾਹ ਅੱਬਾਸ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧੀ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਨੂੰ 5000 ਆਦਮੀਆਂ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਧੀ ਕੰਧਾਰੀ ਬੇਗਮ ਦਾ ਵਿਆਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਪੋਤੇ, ਮੁਗਲ ਰਾਜਕੁਮਾਰ, ਖੁਰਰਮ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ।[67][70] ਕੰਧਾਰ ਨੂੰ ਆਖਰਕਾਰ 1595 ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਜਰਨੈਲ ਸ਼ਾਹ ਬੇਗ ਖਾਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੜੀ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[70] ਕੰਧਾਰ ਦੀ ਮੁੜ ਜਿੱਤ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਗਾੜਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ।[67] ਅਕਬਰ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਾਹ ਰਾਜਦੂਤਾਂ ਅਤੇ ਤੋਹਫ਼ਿਆਂ ਦਾ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸੱਤਾ ਸਮੀਕਰਨ ਹੁਣ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ ਸੀ।[67]

ਦੱਖਣ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ

[ਸੋਧੋ]
ਅਕਬਰ ਦਾ ਫਾਲਕਨ ਮੋਹਰ, ਅਸੀਰ ਵਿੱਚ ਟਕਸਾਲ। ਇਹ ਸਿੱਕਾ ਅਕਬਰ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ 17 ਜਨਵਰੀ 1601 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਖਾਨਦੇਸ਼ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਰਣਨੀਤਕ ਅਸੀਰਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੰਤਕਥਾ: "ਅੱਲ੍ਹਾ ਮਹਾਨ ਹੈ, ਖੋਰਦਾਦ ਇਲਾਹੀ 45, ਅਸੀਰ 'ਤੇ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ"।[71][72]

1593 ਵਿੱਚ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਦੱਖਣ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1595 ਵਿੱਚ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ, ਚੰਦ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਬੇਰਾਰ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ।[73] ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੇ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਅਗਸਤ 1600 ਵਿੱਚ ਕਿਲ੍ਹਾ ਲੈਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ 1599 ਵਿੱਚ ਅਸੀਰਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਅਤੇ 17 ਜਨਵਰੀ 1601 ਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ, ਜਦੋਂ ਮੀਰਾਂ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਖਾਨਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਅਕਬਰ ਨੇ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਦਾਨਿਆਲ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਹਿਮਦਨਗਰ, ਬੇਰਾਰ ਅਤੇ ਖਾਨਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੂਬੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ। "1605 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕੰਧਾਰ ਅਤੇ ਬਦਕਸ਼ਨ ਤੱਕ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਸਿੰਧ ਅਤੇ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਛੂਹਿਆ ਅਤੇ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।"[74]

ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ

[ਸੋਧੋ]
  • ਅਕਬਰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ-ਆਗਰਾ-ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ
    ਅਕਬਰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ-ਆਗਰਾ-ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ
  • ਅਕਬਰੀ ਮਹਿਲ-ਆਗਰਾ-ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
    ਅਕਬਰੀ ਮਹਿਲ-ਆਗਰਾ-ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼

ਨੋਟ

[ਸੋਧੋ]
  1. ↑ 1.0 1.1 ਅਧਿਕਾਰਤ ਸਰੋਤ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਮਕਾਲੀ ਜੀਵਨੀ ਲੇਖਕ ਅਬੂਲ-ਫਜ਼ਲ, ਅਕਬਰ ਦਾ ਜਨਮ ਨਾਮ ਅਤੇ ਮਿਤੀ ਜਲਾਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਅਕਬਰ ਅਤੇ 15 ਅਕਤੂਬਰ 1542 ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹੁਮਾਯੂੰ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਸੇਵਾਦਾਰ ਜੌਹਰ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ, ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵਿੰਸੇਂਟ ਆਰਥਰ ਸਮਿਥ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਕਬਰ ਦਾ ਜਨਮ 23 ਨਵੰਬਰ 1542 (ਸ਼ਾਬਾਨ ਦੇ ਚੌਦਵੇਂ ਦਿਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਸੀ) ਅਤੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਦਰ-ਉਦ-ਦੀਨ ("ਧਰਮ ਦਾ ਪੂਰਾ ਚੰਦ") ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸਮਿਥ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਾਰਚ 1546 ਵਿੱਚ ਅਕਬਰ ਦੇ ਸੁੰਨਤ ਸਮਾਰੋਹ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜੋਤਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਜਾਦੂਗਰਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਜਨਮ ਮਿਤੀ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਅਨੁਸਾਰ ਨਾਮ ਜਲਾਲ ਉਦ-ਦੀਨ ("ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ਾਨ") ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[18]

ਹਵਾਲੇ

[ਸੋਧੋ]
  1. ↑ 1.0 1.1 Eraly, Abraham (2004). The Mughal Throne: The Saga of India's Great Emperors. Phoenix. pp. 115, 116. ISBN 9780753817582.
  2. ↑ "Akbar (Mughal emperor)". Encyclopedia Britannica Online. Retrieved 18 January 2013.
  3. ↑ "Famous Birthdays on 15th October". Retrieved 21 October 2012.
  4. ↑ 4.0 4.1 Jahangir, Emperor of Hindustan (1999). The Jahangirnama: Memoirs of Jahangir, Emperor of India. Translated by Thackston, Wheeler M. Oxford University Press. p. 437. ISBN 978-0-19-512718-8. Ruqayya-Sultan Begam, the daughter of Mirza Hindal and wife of His Majesty Arsh-Ashyani [Akbar], had passed away in Akbarabad. She was His Majesty's chief wife. Since she did not have children, when Shahjahan was born His Majesty Arsh-Ashyani entrusted that "unique pearl of the caliphate" to the begam's care, and she undertook to raise the prince. She departed this life at the age of eighty-four.
  5. ↑ Hindu Shah, Muhammad Qasim (1595–1612). Gulshan-I-Ibrahimi. Vol. 2. p. 223. Akbur, after this conquest, made pilgrimage to Khwaja Moyin-ood-Deen Chishty at Ajmere and returned to Agra; from whence he proceeded to visit the venerable Sheikh Sulim Chishty, in the village of Seekry. As all the king's children had hitherto died, he solicited the Sheikh's prayers, who consoled him, by assuring him he would soon have a son, who would live to a good old age. Shortly after, his favourite sooltana, being then pregnant, on Wednesday the 17th of Rubbee-ool-Awul, in the year 997 was delivered of a son, who was called Sulim.
  6. ↑ Mehta, J.L. (1981). Advance Study in the history of Medieval India:Mughal Empire. Vol. II. Sterling Publisher Private Limited. ISBN 8120704320. Bihari Mal gave rich dowry to his daughter and sent his son Bhagwan Das with a contingent of Rajput soldiers to escort his newly married sister to Agra as per Hindu custom. Akbar was deeply impressed by the highly dignified, sincere and princely conduct of his Rajput relations. He took Man Singh, the youthful son of Bhagwant Das into the royal service. Akbar was fascinated by the charm and accomplishments of his Rajput wife; he developed real love for her and raised her to the status of chief queen. She came to exercise profound impact on socio-cultural environment of the entire royal household and changed the lifestyle of Akbar. Salim (later Jahangir), heir to the throne, was born of this wedlock on 30th August, 1569.
  7. ↑ Google Images
  8. ↑ Eraly, Abraham (2000). Emperors of the Peacock Throne : The Saga of the Great Mughals. Penguin books. p. 189. ISBN 9780141001432.
  9. ↑ Ballhatchet, Kenneth A. "Akbar". Encyclopædia Britannica (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 17 July 2017.
  10. ↑ "Akbar I". Encyclopaedia Iranica. 29 July 2011. Retrieved 18 January 2014.
  11. ↑ 11.0 11.1 "Akbar I". Oxford Reference. 17 February 2012. doi:10.1093/acref/9780199546091.001.0001. ISBN 9780199546091.
  12. ↑ Fazl, Abul (1907). The Akbarnama. Translated by Beveridge, Henry. ASIATIC SOCIETY OF BENGAL. pp. 139–140.
  13. ↑ Syed, Jawad (2011). "Akbar's multiculturalism: lessons for diversity management in the 21st century". Canadian Journal of Administrative Sciences. 28 (4). John Wiley & Sons, Ltd.: 404. doi:10.1002/CJAS.185.
  14. ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named time
  15. ↑ 15.0 15.1 Murray, Stuart. 2009. The library: an illustrated history. Chicago, ALA Editions
  16. ↑ Wiegand & Davis 1994, p. 273.
  17. ↑ Banjerji, S.K. (1938). Humayun Badshah. Oxford University Press.
  18. ↑ Smith 1917, pp. 18–19
  19. ↑ Smith 1917, pp. 12–19
  20. ↑ Fazl, Abul. Akbarnama Volume I.
  21. ↑ Smith 1917, p. 22
  22. ↑ Erskine, William (1854). A History of India Under the Two First Sovereigns of the House of Taimur, Báber and Humáyun, Volume 2. Longman, Brown, Green, and Longmans. pp. 403, 404. ISBN 978-1108046206.
  23. ↑ Mehta, Jaswant Lal (1984) [First published 1981]. Advanced Study in the History of Medieval India. Vol. II (2nd ed.). Sterling Publishers. p. 189. ISBN 978-81-207-1015-3. OCLC 1008395679.
  24. ↑ Ferishta, Mahomed Kasim (2013). History of the Rise of the Mahomedan Power in India, Till the Year AD 1612. Cambridge University Press. p. 169. ISBN 978-1-108-05555-0.
  25. ↑ Eraly, Abraham (2000). Emperors of the Peacock Throne : the saga of the great Mughals. Penguin books. pp. 123, 272. ISBN 978-0141001432.
  26. ↑ Schimmel, Annemarie (2005). Waghmar, Burzine K. (ed.). The empire of the Great Mughals : history, art and culture. Translated by Attwood, Corinne (Revised ed.). Lahore: Sang-E-Meel Pub. p. 149. ISBN 978-1861891853.
  27. ↑ "Akbar, the Great Mughal". Nature (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 150 (3812): 600–601. 21 November 1942. Bibcode:1942Natur.150R.600.. doi:10.1038/150600b0. S2CID 4084248. Retrieved 31 January 2021.
  28. ↑ 28.0 28.1 28.2 "Remembering Akbar the Great: Facts about the most liberal Mughal emperor". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 27 October 2016. Retrieved 31 January 2021.
  29. ↑ "Gurdas". Government of Punjab. Archived from the original on 27 May 2008. Retrieved 30 May 2008.
  30. ↑ History Archived 2 August 2005 at the Wayback Machine. Gurdaspur district website.
  31. ↑ Smith 2002, p. 337
  32. ↑ 32.0 32.1 Lal, Ruby (2005). Domesticity and Power in the Early Mughal World. Cambridge University Press. p. 140. ISBN 978-0-521-85022-3.
  33. ↑ 33.0 33.1 Kulke, Hermann (2004). A history of India. Routledge. p. 205. ISBN 978-0-415-32920-0.
  34. ↑ Schimmel, Annemarie (2004). The Empire of the Great Mughals: History, Art, and Culture. Reaktion Books. p. 88. ISBN 978-1-86189-185-3.
  35. ↑ Richards, John F. (1996). The Mughal Empire. Cambridge University Press. p. 288. ISBN 978-0-521-56603-2.
  36. ↑ Elgood, Robert (1995). Firearms of the Islamic World. I.B. Tauris. p. 135. ISBN 978-1-85043-963-9.
  37. ↑ Gommans, Jos (2002). Mughal Warfare: Indian Frontiers and High Roads to Empire, 1500–1700. Routledge. p. 134. ISBN 978-0-415-23988-2.
  38. ↑ 38.0 38.1 38.2 38.3 38.4 Eraly, Abraham (2000). Emperors of the Peacock Throne: The Saga of the Great Mughals. Penguin Books India. pp. 118–124. ISBN 978-0-14-100143-2.
  39. ↑ Majumdar 1974, p. 104
  40. ↑ Chandra 2007, pp. 226–227
  41. ↑ 41.0 41.1 Chandra 2007, p. 227
  42. ↑ 42.0 42.1 42.2 42.3 42.4 Richards, John F. (1996). The Mughal Empire. Cambridge University Press. pp. 9–13. ISBN 978-0-521-56603-2.
  43. ↑ Morgan, David O.; Reid, Anthony, eds. (2010). The New Cambridge History of Islam, Volume 3: The Eastern Islamic World, Eleventh to Eighteenth Centuries. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-85031-5.
  44. ↑ 44.00 44.01 44.02 44.03 44.04 44.05 44.06 44.07 44.08 44.09 44.10 Richards, John F. (1996). The Mughal Empire. Cambridge University Press. pp. 14–15. ISBN 978-0-521-56603-2.
  45. ↑ Smith 2002, p. 339
  46. ↑ Chandra 2007, p. 228
  47. ↑ 47.00 47.01 47.02 47.03 47.04 47.05 47.06 47.07 47.08 47.09 47.10 Eraly, Abraham (2000). Emperors of the Peacock Throne: The Saga of the Great Mughals. Penguin Books India. pp. 140–141. ISBN 978-0-14-100143-2.
  48. ↑ 48.0 48.1 Richards, John F. (1996). The Mughal Empire. Cambridge University Press. pp. 17–21. ISBN 978-0-521-56603-2.
  49. ↑ 49.0 49.1 49.2 49.3 49.4 Chandra, Satish (2005). Medieval India: From Sultanat to the Mughals, Part II. Har-Anand Publications. pp. 105–106. ISBN 978-81-241-1066-9.
  50. ↑ Irfan, Lubna. "The Woman Whose Downfall Nearly Killed Akbar". TheWire. Retrieved 11 May 2020.
  51. ↑ Chandra 2007, p. 231
  52. ↑ Smith 2002, p. 342
  53. ↑ Chandra, Satish (2001). Medieval India: From Sultanat to the Mughals Part I. Har-Anand Publications. p. 107. ISBN 81-241-0522-7.
  54. ↑ Payne, Tod (1994). Tod's Annals of Rajasthan: The Annals of Mewar. Asian Educational Services. p. 71. ISBN 81-206-0350-8.
  55. ↑ Eraly, Abraham (2007). The Mughal World. Penguin Books India. p. 11. ISBN 978-0-14-100143-2.
  56. ↑ 56.00 56.01 56.02 56.03 56.04 56.05 56.06 56.07 56.08 56.09 56.10 56.11 56.12 Eraly, Abraham (2000). Emperors of the Peacock Throne: The Saga of the Great Mughals. Penguin Books India. pp. 143–147. ISBN 978-0-14-100143-2.
  57. ↑ Hastings, James (2003). Encyclopedia of Religion and Ethics Part 10. Kessinger Publishing. ISBN 0-7661-3682-5.
  58. ↑ "Rana Pratap Singh | Indian ruler". Encyclopædia Britannica.
  59. ↑ Chandra 2007, p. 232
  60. ↑ 60.0 60.1 Richards, John F. (1996). The Mughal Empire. Cambridge University Press. p. 32. ISBN 978-0-521-56603-2.
  61. ↑ 61.0 61.1 61.2 61.3 61.4 61.5 61.6 Eraly, Abraham (2000). Emperors of the Peacock Throne: The Saga of the Great Mughals. Penguin Books India. pp. 148–154. ISBN 978-0-14-100143-2.
  62. ↑ Pletcher, Kenneth (2010). Emperors of the Peacock Throne: The Saga of the Great Mughals. The Rosen Publishing Group. p. 170. ISBN 978-1-61530-201-7.
  63. ↑ 63.0 63.1 63.2 "The Age of Akbar". columbia.edu. Retrieved 31 May 2013.
  64. ↑ 64.0 64.1 64.2 64.3 64.4 64.5 Dani, Ahmad Hasan Dani; Chahryar Adle; Irfan Habib (2002). History of Civilizations of Central Asia: Development in Contrast: From the Sixteenth to the Mid-Nineteenth Century. UNESCO. pp. 276–277. ISBN 978-92-3-102719-2.
  65. ↑ 65.00 65.01 65.02 65.03 65.04 65.05 65.06 65.07 65.08 65.09 65.10 Richards, John F. (1996). The Mughal Empire. Cambridge University Press. pp. 49–51. ISBN 978-0-521-56603-2.
  66. ↑ Markovitz, Claude (2002). A History of Modern India: 1480–1950. Anthem Press. p. 93. ISBN 978-1-84331-004-4.
  67. ↑ 67.00 67.01 67.02 67.03 67.04 67.05 67.06 67.07 67.08 67.09 Eraly, Abraham (2000). Emperors of the Peacock Throne: The Saga of the Great Mughals. Penguin Books India. pp. 156–157. ISBN 978-0-14-100143-2.
  68. ↑ 68.0 68.1 68.2 Mehta, J. L. (1984) [First published 1981]. Advanced Study in the History of Medieval India. Vol. II (2nd ed.). Sterling Publishers. p. 258. ISBN 978-81-207-1015-3. OCLC 1008395679.
  69. ↑ Houtsma, M.T. (1993). E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936, Volume 4. Brill. p. 711. ISBN 978-90-04-09796-4.
  70. ↑ 70.0 70.1 70.2 70.3 Floor, Willem; Edmund Herzig (2012). Iran and the World in the Safavid Age. I.B. Tauris. p. 136. ISBN 978-1-85043-930-1.
  71. ↑ Smith 1917, p. 274.
  72. ↑ Gibbs, J. (1865). Proceedings of the Asiatic Society of Bengal. Calcutta. pp. 4–5.
  73. ↑ Adibah, Sulaiman (December 2017). "Akbar (1556-1605) and India unification under the mughals". ResearchGate (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 8 (12). Retrieved 31 January 2021.
  74. ↑ Sen, Sailendra (2013). A Textbook of Medieval Indian History. Primus Books. pp. 164, 188. ISBN 978-93-80607-34-4.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਅਕਬਰ&oldid=725337" ਤੋਂ ਲਿਆ