ਯਮੁਨਾ (ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ)

ਯਮੁਨਾ
ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ
Member of Ashtabharya
5ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਟੈਰਾਕੋਟਾ, ਯਮੁਨਾ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ,
ਦੇਵਨਾਗਰੀ	यमुना
ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਲਿਪੀਅੰਤਰਨ	Yamunā
ਮਾਨਤਾ	ਦੇਵੀ
ਨਿਵਾਸ	ਯਮੁਨੋਤਰੀ
ਮੰਤਰ	Om Yamunaaya Namah, Yamunastaka
ਚਿੰਨ੍ਹ	ਕਮਲ
ਵਾਹਨ	Tortoise
ਤਿਉਹਾਰ	Yamuna Jayanti, Surya shashti, Bhai Dooj
ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਮਾਤਾ ਪਿੰਤਾ	ਸੂਰਜ (ਪਿਤਾ) ਸੰਜਨਾ (ਮਾਤਾ)
ਭੈਣ-ਭਰਾ	Yama, Shani, Tapati, Revanta, Ashvins and Vaivasvata Manu
Consort	ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ
ਬੱਚੇ	10 children including Shruta

ਯਮੁਨਾ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਨਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੀ ਮੁੱਖ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਹੈ। ਨਦੀ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਯਮੁਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਯਮੁਨਾ ਨੂੰ ਯਮੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਲਿੰਦੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸੂਰਜ ਦੇਵਤਾ, ਸੂਰਜ ਦੇਵਤਾ, ਅਤੇ ਸੰਜਨਾ, ਬੱਦਲ ਦੇਵੀ ਦੀ ਧੀ ਹੈ। ਉਹ ਯਾਮ ਦੀ ਜੁੜਵਾਂ ਭੈਣ ਵੀ ਹੈ, ਜੋ ਮੌਤ ਦਾ ਦੇਵਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਦੇਵਤਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਇੱਕ ਪਤਨੀ, ਜਾਂ ਅਸ਼ਟਭਰਿਆ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਯਮੁਨਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਦੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਯਮੁਨਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਜਾਂ ਪੀਣ ਨਾਲ ਪਾਪ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ

ਯਮੁਨਾ ਦਾ ਆਈਕੋਨੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਚਿੱਤਰਣ ਗੁਪਤ ਕਾਲ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਮੰਦਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਗੰਗਾ (ਗੰਗਾ ਦੇਵੀ) ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਗਨੀ ਪੁਰਾਣ ਯਮੁਨਾ ਨੂੰ ਰੰਗਤ ਵਿੱਚ ਕਾਲਾ, ਉਸ ਦੇ ਪਹਾੜ, ਕੱਛੂਕੁੰਮੇ ਉੱਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਅਤੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਘੜਾ ਫੜ ਕੇ ਵਰਣਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੇਂਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਖੜ੍ਹੀ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਮੁਟਿਆਰ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਨਾਮ

ਪੁਰਾਣਿਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ, ਯਮੁਨਾ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੇਵਤਾ (ਸੂਰਜ) ਦੀ ਧੀ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ (ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੀ ਧੀ ਸੀ) ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਸਰਨਯੂ (ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸੰਜਨਾ), ਬੱਦਲਾਂ ਦੀ ਦੇਵੀ, ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਦੇਵਤੇ ਯਮ ਦੀ ਜੁੜਵਾਂ ਭੈਣ। ਉਸ ਦੇ ਹੋਰ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੈਵਾਸਵਤਾ ਮਨੂ, ਪਹਿਲਾ ਆਦਮੀ, ਜੁੜਵਾਂ ਅਸ਼ਵਿਨ, ਜਾਂ ਬ੍ਰਹਮ, ਅਤੇ ਸ਼ਨੀ ਗ੍ਰਹਿ (ਸ਼ਨੀ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਸੂਰਿਆ ਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਬੱਚਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਦੀ ਧੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੂਰਿਆਤਾਨਿਆ, ਸੂਰਜਜਾ ਅਤੇ ਰਵੀਨੰਦਿਨੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਯਮੁਨਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਕਾਲੀਆ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਯਮੁਨਾ ਨਾਲ ਸਾਂਝ

ਓ'ਫਲੈਰਟੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਯਮੀ ਨੂੰ ਵੈਦਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਯਮ ਦੀ ਜੁੜਵਾਂ ਭੈਣ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਯਮ ਅਤੇ ਯਮੀ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਮ ਜੋੜੀ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਯਮ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਭਗਵਾਨ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਯਮੀ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ/ਜੀਵਨ ਦੀ ਦੇਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਯਮੀ ਨੇ ਰਿਗਵੇਦ ਵਿੱਚ ਯਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਭਜਨ ਵੀ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਬਲੀਦਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮਣ ਪਾਠ ਤੇਤੀਰੀਆ ਸੰਹਿਤਾ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਯਮ ਅਗਨਿ (ਅੱਗ) ਹੈ ਅਤੇ ਯਾਮੀ ਧਰਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯਾਮੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਬੰਧ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਕਬਰਿਸਤਾਨਾਂ ਅਤੇ ਦੁੱਖ ਦੀ ਦੇਵੀ, ਨਿਰ੍ਰਿਤੀ, ਵੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਯਮ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਭਾਈਵਾਲ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸਾਂਝ

ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਵਾਸੂਦੇਵ ਦੁਆਰਾ ਯਮੁਨਾ ਦੇ ਉੱਪਰ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਜਨਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਪਿਤਾ ਵਾਸੂਦੇਵ ਨਵ-ਜੰਮੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂ 'ਤੇ ਲਿਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਉਸਨੇ ਯਮੁਨਾ ਨੂੰ ਨਦੀ ਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜੋ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਬਣਾ ਕੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਮੌਕਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਨੇ ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਯਮੁਨਾ ਬੱਚੇ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਜੋ ਉਸਨੇ ਨਦੀ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ 'ਤੇ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਨਦੀ ਬਹੁਤ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਗਈ।

ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜਵਾਨੀ ਯਮੁਨਾ ਦੇ ਕੰਢੇ ਵਰਿੰਦਾਵਨ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਈ, ਬੰਸਰੀ ਵਜਾਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਰਾਧਾ ਅਤੇ ਗੋਪੀਆਂ ਨਾਲ ਕੰਢਿਆਂ 'ਤੇ ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ।

ਭਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ: ਇੱਕ ਵਾਰ, ਇੱਕ ਬਾਲਗ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਯਮੁਨਾ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਥ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਾਂਝੀ ਪਤਨੀ ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਕੁੰਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾਵਾਂ - ਪੰਜ ਪਾਂਡਵ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਿਆ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪਾਂਡਵ ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਰਹਿਣ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪਾਂਡਵ ਅਰਜੁਨ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੌਰਾਨ, ਅਰਜੁਨ ਥੱਕ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਯਮੁਨਾ ਵਿੱਚ ਗਏ ਅਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਾਫ ਪਾਣੀ ਪੀਤਾ। ਉਥੇ, ਇਕ ਪਿਆਰੀ ਜਿਹੀ ਕੁੜੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਟਹਿਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜਿਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਅਰਜੁਨ ਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਕੌਣ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਅਰਜੁਨ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਤਾਂ ਲੜਕੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਸੂਰਜ ਦੀ ਧੀ ਕਾਲਿੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਇੱਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੀ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪਤੀ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਤਪੱਸਿਆ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਉੱਥੇ ਹੀ ਰਹੇਗੀ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਭ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੀ।

ਨਦੀ ਦੇ ਸਰੋਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਯਮੁਨੋਤਰੀ ਵਿਖੇ ਯਮੁਨਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਮੰਦਰ।