ਆਕਸੀਜਨ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਤੋਂ

ਆਕਸੀਜਨ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Oxygen) ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਕ ਤੱਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪਰਮਾਣੂ-ਅੰਕ 8 ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ O ਨਾਲ ਨਿਵੇਦਨ ਕਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪਰਮਾਣੂ-ਭਾਰ 15.9994 amu ਹੈ। ਆਕਸੀਜਨ ਰੰਗਹੀਣ, ਸੁਆਦਹੀਣ ਅਤੇ ਗੰਧਹੀਣ ਗੈਸ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਖੋਜ, ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਅਤੇ ਅਰੰਭ ਦਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਜੇ . ਪ੍ਰੀਸਟਲੇ ਅਤੇ ਸੀ . ਡਬਲਿਊ . ਸ਼ੇਲੇ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਤੱਤਵ ਹੈ। ਸੰਨ 1772 ਈ . ਵਿੱਚ ਕਾਰਲ ਸ਼ੀਲੇ ਨੇ ਪੋਟੈਸ਼ਿਅਮ ਨਾਇਟਰੇਟ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰ ਕੇ ਆਕਸੀਜਨ ਗੈਸ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਲੇਕਿਨ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕਾਰਜ ਸੰਨ 1777 ਈ . ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ। ਸੰਨ 1774 ਈ . ਵਿੱਚ ਜੋਸੇਫ ਪ੍ਰਿਸਟਲੇ ਨੇ ਮਰਕਿਉਰਿਕ - ਆਕਸਾਇਡ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰ ਕੇ ਆਕਸੀਜਨ ਗੈਸ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਐਂਟਨੀ ਲੈਵੋਇਜਿਅਰ ਨੇ ਇਸ ਗੈਸ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਆਕਸੀਜਨ ਰੱਖਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ - ਅੰਲ ਉਤਪਾਦਕ।

ਤਿਆਰੀ[ਸੋਧੋ]

ਧਾਤਾਂ ਦੇ ਆਕਸਾਈਡਾਂ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰਨ ਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

  • ਪਾਣੀ ਦੇ ਅਪਘਟਨ ਤੋਂ ਵੀ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਭੌਤਿਕ ਗੁਣ[ਸੋਧੋ]

  • ਆਕਸੀਜਨ ਰੰਗਹੀਨ, ਗੰਧਹੀਨ ਅਤੇ ਸਵਾਦਹੀਨ ਗੈਸ ਹੈ।
  • ਇਹ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਥੋੜੀ ਹਲਕੀ ਹੈ।
  • ਇਸ ਦੀ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧਤਾ 1.1053 ਹੈ।
  • ਇਹ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
  • ਇਹ -218oC ਤੇ ਠੋਸ ਰੂਪ ਧਾਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ -183 oC (90oK) ਤੇ ਤਰਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਰਸਾਇਣਿਕ ਗੁਣ[ਸੋਧੋ]

ਆਕਸੀਜਨ ਧਾਤਾਂ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰ ਕੇ ਧਾਤਾਂ ਦੇ ਆਕਸਾਈਡ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।

  • ਆਕਸੀਜਨ ਅਧਾਤਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਕਿਰਿਆ ਕਰ ਕੇ ਆਕਸਾਈਡ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰ ਕੇ ਪਾਣੀ:
  • ਸਲਫ਼ਰ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰ ਕੇ ਸਲਫ਼ਰ ਗੰਧਕ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ;
  • ਫ਼ਾਸਫ਼ੋਰਸ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰ ਕੇ ਫ਼ਾਸਫੋਰਸ ਪੈਂਟਾਕਸਾਈਡ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਬਾਹਰੀ ਕੜੀ[ਸੋਧੋ]