ਸਮੱਗਰੀ 'ਤੇ ਜਾਓ

ਦਾਨਿਆਲ ਮਿਰਜ਼ਾ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਤੋਂ
ਦਾਨਿਆਲ ਮਿਰਜ਼ਾ
ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਸ਼ਹਿਜਾਦਾ[1]
ਜਨਮ(1572-09-11)11 ਸਤੰਬਰ 1572
ਅਜਮੇਰ, ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ
ਮੌਤ19 ਮਾਰਚ 1605(1605-03-19) (ਉਮਰ 32)
ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ, ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ
ਦਫ਼ਨ
ਸਿਕੰਦਰਾ, ਆਗਰਾ
ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ
  • ​
    (ਵਿ. 1594)​
  • ਸੁਲਤਾਨ ਬੇਗਮ
    ​
    (ਵਿ. 1604)​
  • 5 ਹੋਰ ਪਤਨੀਆਂ
ਔਲਾਦ
  • ਤਹਮੁਰਸ ਮਿਰਜ਼ਾ
  • ਬੇਸੁੰਘਰ ਮਿਰਜ਼ਾ
  • ਹੂਸ਼ੈਂਗ ਮਿਰਜ਼ਾ
  • ਸਆਦਤ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ
  • ਮਾਹੀ ਬੇਗਮ
  • ਬੁਲਾਕੀ ਬੇਗਮ
  • ਬੁਰਹਾਨੀ ਬੇਗਮ
ਨਾਮ
ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਸੁਲਤਾਨ ਦਾਨਿਆਲ ਮਿਰਜ਼ਾ
ਘਰਾਣਾਮੁਗ਼ਲ ਵੰਸ਼
ਰਾਜਵੰਸ਼ਤੈਮੂਰ
ਪਿਤਾਅਕਬਰ
ਮਾਤਾ
ਧਰਮਸੁੰਨੀ ਇਸਲਾਮ

ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਦਾਨਿਆਲ ਮਿਰਜ਼ਾ (11 ਸਤੰਬਰ 1572 – 19 ਮਾਰਚ 1605[2]) ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਦੱਖਣ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦਾ ਤੀਜਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਭਰਾ ਸੀ।

ਦਾਨਿਆਲ ਅਕਬਰ ਦਾ ਪਸੰਦੀਦਾ ਪੁੱਤਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇੱਕ ਯੋਗ ਜਰਨੈਲ ਵੀ ਸੀ।[3][4] ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਵਧੀਆ ਸਵਾਦ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਖੁਦ ਇੱਕ ਨਿਪੁੰਨ ਕਵੀ ਸੀ, ਉਰਦੂ, ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਪੂਰਵ-ਆਧੁਨਿਕ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦਾ ਸੀ।[5] ਉਹ ਬੰਦੂਕਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਬੰਦੂਕ ਦਾ ਨਾਮ 'ਯਾਕੂ ਉ ਜਨਾਜ਼ਾ' ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਘੋੜਿਆਂ ਅਤੇ ਹਾਥੀਆਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪਸੰਦੀਦਾ ਘੋੜਾ ਤੋਹਫੇ ਵਜੋਂ ਦੇਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਕਬਰ ਨੇ ਮੰਨ ਲਿਆ। ਉਹ 32 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਕਾਰਨ ਮਰ ਗਿਆ, ਅਕਬਰ ਤੋਂ ਸੱਤ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ।

ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ

[ਸੋਧੋ]

ਅਕਬਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ, ਦਾਨਿਆਲ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦਾ ਜਨਮ 11 ਸਤੰਬਰ 1572 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਨਮ ਅਜਮੇਰ ਦੇ ਸ਼ੇਖ ਦਾਨਿਆਲ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਵਿਅਕਤੀ ਜਿਸਦਾ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਅਕਬਰ ਨੇ ਮੰਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਲਈ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦਾ ਨਾਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[6] ਸਮਰਾਟ ਨੇ, ਗੁਜਰਾਤ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਸਮੇਂ, ਅੰਬਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਭਾਰਮਲ ਦੀ ਰਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਦੇਖਭਾਲ ਲਈ ਬਾਲ ਦਾਨਿਆਲ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ।[7]

ਜਦੋਂ ਅਕਬਰ ਗੁਜਰਾਤ ਤੋਂ ਵਾਪਸੀ 'ਤੇ ਸਿਰੋਹੀ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਭਗਵੰਤ ਦਾਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਮਾਧੋ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਬਰ ਤੋਂ ਦਾਨਿਆਲ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਕੁੰਵਰ ਭੋਪਤ ਦੇ ਸੋਗ ਲਈ ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਦੇ ਨਾਲ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇ। ਸਰਨਾਲ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਿਆ।[8] ਅਕਬਰ 13 ਮਈ 1573 ਨੂੰ ਅਜਮੇਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਆਪਣੇ ਬਾਲ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ।[9]

ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਨਸਬਦਾਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਰੇਕ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਉੱਚੇ ਦਰਜੇ ਦਿੱਤੇ। ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਦਾਨਿਆਲ ਨੂੰ 6000 ਦਾ ਰੈਂਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਉਸਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾਵਾਂ ਸਲੀਮ ਅਤੇ ਮੁਰਾਦ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵੱਡਾ ਰੈਂਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰਾਂ ਨੂੰ, ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਸਰਪ੍ਰਸਤ, ਆਪਣੇ ਘਰ, ਫੌਜੀ ਬਲਾਂ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤੀ ਧੜੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੱਡੇ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਵੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਗਏ ਇਹ ਦਰਜੇ ਵਧਦੇ ਗਏ ਅਤੇ 1584 ਤੱਕ, ਦਾਨਿਆਲ ਦਾ ਮਨਸਾਬ ਵਧ ਕੇ 7000 ਹੋ ਗਿਆ।[10]

ਜੀਵਨ

[ਸੋਧੋ]

ਤਿੰਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ, ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਝਗੜਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ, ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੁਆਰਾ ਅਸਾਈਨਮੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ, ਦਾਨਿਆਲ ਨੂੰ 1597 ਵਿੱਚ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਦੀ ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਫਰਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਉਦਾਸੀਨ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਣਚਾਹੇ ਪਾਤਰਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਉਸਦਾ ਸਰਪ੍ਰਸਤ, ਉਸਦਾ ਸਹੁਰਾ ਕੁਲੀਜ ਖਾਨ ਅੰਦੀਜਾਨੀ, ਨਫ਼ਰਤ ਵਿੱਚ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਦਾਨਿਆਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਗੁੱਸੇ ਤੋਂ ਡਰ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਵਹਾਰ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ।[11]

ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਯੁੱਧ

[ਸੋਧੋ]
ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਵੀ, ਨਵੀ ਖ਼ਬੁਸ਼ਾਨੀ ਪ੍ਰਿੰਸ ਦਾਨਿਆਲ ਅੱਗੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦਾ ਹੈ
ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਜਹਾਂਗੀਰ ਅਤੇ ਦਾਨਿਆਲ ਮਿਲਣ ਆਏ

ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ, ਬੁਰਹਾਨ ਨਿਜ਼ਾਮ ਸ਼ਾਹ II ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਵਿਰੋਧਤਾ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਅਕਬਰ ਨੇ 1593 ਵਿੱਚ ਦੱਖਣ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਵਿਆਪਕ ਤਿਆਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ 22 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਦਾਨਿਆਲ ਨੂੰ 70,000 ਮਜ਼ਬੂਤ ਫੌਜ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕਮਾਂਡ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ। ਅਬਦੁਲ ਰਹੀਮ ਖਾਨ-ਏ-ਖਾਨਾ ਅਤੇ ਬੀਕਾਨੇਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਰਾਏ ਸਿੰਘ ਉਸਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸਨ। ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਮੁਰਾਦ ਨੂੰ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਸ਼ਾਹਰੁਖ ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ ਖਾਨ ਨੂੰ ਮਾਲਵਾ ਵਿੱਚ ਫੌਜਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਾਜਾ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਪਹਿਲੇ ਨੂੰ ਪੂਰਬ ਤੋਂ ਹਮਲੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦੂਰ ਦੇ ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ ਤੋਂ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬੇਕਾਰ ਆਈਆਂ। ਨਵੰਬਰ ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਸੈਨਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦਾਨਿਆਲ ਨੂੰ ਰਵਾਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਗੁੱਸਾ ਆਇਆ ਕਿ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਜੇ ਵੀ ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਸਰਹਿੰਦ-ਫਤੇਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਘੁੰਮ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦਾ ਹੁਕਮ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਖਾਨ-ਏ-ਖਾਨਾ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਢੁਕਵੇਂ ਮੌਸਮ ਤੱਕ ਦੇਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ।[12][13]

ਦਾਨਿਆਲ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਡੇਕਨ ਵਿਚ ਲੜਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 1595 ਵਿਚ ਬਹਾਦੁਰ ਨਿਜ਼ਾਮ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਵਾਂ ਸੁਲਤਾਨ, ਬਹਾਦੁਰ ਨਿਜ਼ਾਮ ਸ਼ਾਹ ਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮਾਸੀ, ਬੀਜਾਪੁਰ ਦੀ ਦਾਜ ਦੀ ਰਾਣੀ, ਚੰਦ ਬੀਬੀ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਆਖਰਕਾਰ ਮੁਗਲਾਂ ਅਤੇ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਵਿਚਕਾਰ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਝੜਪਾਂ ਅਤੇ ਰੁਕ-ਰੁਕ ਕੇ ਲੜਾਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। 1599 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਮੁਰਾਦ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦਾਨਿਆਲ ਨੂੰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਸਾਬਕਾ ਕਮਾਂਡ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ।[14]

ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਅਕਬਰ ਨੇ ਦੱਖਣ ਉੱਤੇ ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਨਵਰੀ 1600 ਵਿੱਚ ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਖਾਨਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਬਹਾਦੁਰ ਫਾਰੂਕੀ ਨੇ ਗੜ੍ਹ ਛੱਡਣ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦਾਨਿਆਲ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ 'ਤੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਕ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਕੈਂਪਾਂ ਤੋਂ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਲੱਗਾ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਅਕਬਰ ਜਲਦੀ ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵੱਲ ਆਪਣੀ ਤਰੱਕੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਬਾਗੀ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।[15]

ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਬਾਰੇ ਸੁਣ ਕੇ, ਨਿਜ਼ਾਮ ਸ਼ਾਹੀ ਅਫ਼ਸਰ, ਅਭੰਗ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਜੈਪੁਰ ਕੋਟਲੀ ਘਾਟ ਦੇ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਅੱਗੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਦਾਨਿਆਲ ਨੇ ਇੱਕ ਬਦਲਵਾਂ ਰਸਤਾ ਅਪਣਾਇਆ, ਬਿਨਾਂ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਮੁਗਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਚਾਂਦ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਗੜੀ ਕਿਸੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਹੋਵੇਗੀ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਨਾਲ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਝਿਜਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀ। ਚਾਂਦ ਬੀਬੀ ਨੇ ਆਖਰਕਾਰ ਗੈਰੀਸਨ ਦੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ 'ਤੇ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸੁਲਤਾਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜੁਨਾਰ ਜਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਕੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨਾਲ ਅਸਹਿਮਤ ਹੋ ਕੇ, ਉਸ ਦੇ ਇੱਕ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਹਾਮਿਦ ਖਾਨ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਚੰਦ ਬੀਬੀ ਮੁਗਲਾਂ ਨਾਲ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਭੜਕੀ ਹੋਈ ਭੀੜ ਨੇ ਉਸਦੇ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਗੈਰੀਸਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਉਲਝਣ ਨੇ ਕ੍ਰਮਬੱਧ ਬਚਾਅ ਨੂੰ ਅਸੰਭਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। 18 ਅਗਸਤ 1600 ਨੂੰ, ਦਾਨੀਏਲ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਖਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਧਮਾਕਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਟਾਵਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਸਾਰੇ ਸ਼ਾਹੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਕਬਰ ਕੋਲ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰ ਨਿਜ਼ਾਮ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਖੁਦ ਗਵਾਲੀਅਰ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[16]

7 ਮਾਰਚ 1601 ਨੂੰ, ਦਾਨਿਆਲ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਡੇਰੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਸਫਲ ਜਿੱਤ ਕਾਰਨ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਖਾਨਦੇਸ਼, ਇਸ ਬਿੰਦੂ ਤੱਕ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ "ਦਾਨਦੇਸ਼" ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਬਖਸ਼ਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਗਰਾ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਦੱਖਣ ਦੀ ਵਾਇਸਰਾਏਲਟੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਤੋਂ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਖਾਨਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਬੇਰਾਰ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਾਨਿਆਲ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਉਪ-ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[17]

ਮਲਿਕ ਅੰਬਰ ਅਤੇ ਰਾਜੂ ਡੇਕਾਨੀ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ

[ਸੋਧੋ]

ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਉਹ ਹਿੱਸੇ ਜੋ ਜਿੱਤੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਏ ਸਨ, ਦੋ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ; ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰੀਜੈਂਟ ਮਲਿਕ ਅੰਬਰ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੂ ਡੇਕਾਨੀ। ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕੌੜੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤੇ ਬਿਨਾਂ ਆਪਣੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਇਕ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ। ਇਸ ਲਈ ਦਾਨਿਆਲ ਨੇ ਮੁਗਲ ਦੱਖਣ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਣ ਲਈ ਚੁਣਿਆ; ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਅਬੁਲ ਫ਼ਜ਼ਲ ਨੇ ਰਾਜੂ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨੀ ਸੀ ਜਦੋਂਕਿ ਬੇਰਾਰ ਅਤੇ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਖਾਨ-ਏ-ਖਾਨਾ ਨੇ ਅੰਬਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ।[18]

ਜਦੋਂ ਅੰਬਰ ਨੇ 1602 ਵਿੱਚ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਵਿੱਚ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਖਾਨ-ਏ-ਖਾਨਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਇਰਾਜ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਭੇਜਿਆ। ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਲੜਾਈ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਿਜ਼ਾਮ ਸ਼ਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਸਹਿ ਕੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਿਆ ਗਿਆ। ਅੰਬਰ, ਹਾਰਿਆ ਅਤੇ ਜ਼ਖਮੀ, ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਫੜਨ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕੀਤਾ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਤੈਅ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।[19]

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜੂ ਨੇ ਮੁਗਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਅਤੇ ਦਾਨਿਆਲ ਦੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਲਕੇ ਘੋੜਸਵਾਰ ਨਾਲ ਤੰਗ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੇ ਖ਼ਾਨ-ਏ-ਖਾਨਾ ਨੂੰ ਬਲ ਭੇਜਣ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ, ਤਾਂ ਰਾਜੂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਦੇ ਛਾਪਿਆਂ ਨੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦਾਨਿਆਲ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਲੜੇ ਗਏ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਮਾਲੀਆ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਅੱਧਾ ਮੁਗਲਾਂ ਅਤੇ ਅੱਧਾ ਰਾਜੂ ਕੋਲ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਜਲਦੀ ਹੀ ਟੁੱਟ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਅੰਬਰ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਯੁਕਤ ਫੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਰਾਜੂ ਦਾਨਿਆਲ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇਗਾ।

ਮੌਤ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਕਿਸਮਤ

[ਸੋਧੋ]

ਦਾਨਿਆਲ, ਜੋ ਗੰਭੀਰ ਸ਼ਰਾਬ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਸੀ, ਦੀ 32 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ 19 ਮਾਰਚ 1605 ਨੂੰ ਤ੍ਰੇੜਾਂ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਰਾਬ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਆਪਣੀ ਲਤ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੇ ਨੌਕਰ ਬੰਦੂਕ ਦੀਆਂ ਬੈਰਲਾਂ ਵਿੱਚ ਛੁਪਾ ਕੇ ਇਸ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਖਾਨ-ਏ ਖਾਨਾ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁੱਟਿਆ ਅਤੇ ਪੱਥਰ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਦੱਖਣ ਤੋਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਅਸਤੀਫ਼ੇ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ।[2][20] ਉਸ ਸਾਲ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿਚ ਅਕਬਰ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

ਦਾਨਿਆਲ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚਾਰ ਧੀਆਂ ਛੱਡ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂ ਨੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਦਾਨਿਆਲ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ, ਤਾਹਮੁਰਸ ਅਤੇ ਹੁਸ਼ਾਂਗ ਨੂੰ 23 ਜਨਵਰੀ 1628 ਨੂੰ "ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ" ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਾਨਿਆਲ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਤੀਜੇ ਸ਼ਹਿਰਯਾਰ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਣੀ ਸੀ, ਦੇ ਨਾਲ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਗੱਦੀ ਲਈ ਨੂਰਜਹਾਂ ਦੀ ਮਨਪਸੰਦ, ਅਤੇ ਕਠਪੁਤਲੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦਾਵਰ ਬਖ਼ਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਤੱਕ ਵਜ਼ੀਰ ਆਸਫ਼ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਸਥਾਨਧਾਰਕ ਵਜੋਂ ਤਾਜ ਪਹਿਨਾਇਆ ਸੀ।[21][22]

ਪਰਿਵਾਰ

[ਸੋਧੋ]

ਉਸਦੀ ਮਾਂ

[ਸੋਧੋ]

ਅਕਬਰ ਦੀ ਜੀਵਨੀ, ਅਕਬਰਨਾਮਾ ਵਿੱਚ ਦਾਨਿਆਲ ਦੀ ਮਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਅਕਬਰਨਾਮਾ 1596 ਵਿਚ ਦਾਨਿਆਲ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।[23] ਤੁਜ਼ਕ-ਏ-ਜਹਾਂਗੀਰੀ, ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਇਤਹਾਸ, ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਰਖੇਲ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣਦਾ ਹੈ। [24]

ਪੂਰਬ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਹੈਨਰੀ ਬੇਵਰਿਜ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਦਾਨੀਏਲ ਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਰਾਜਾ ਭਰਮਲ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਕਿ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦਾ ਸਬੰਧ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਨਾਲ ਸੀ।[25] ਉਸਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਸਲੀਮ ਦੀ ਮਾਂ ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[26] ਦਾਨਿਆਲ ਦੇ ਦੋ ਵਿਆਹ ਉਸਦੀ ਪਾਲਕ ਮਾਂ ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਦੇ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸਨ।

ਅਨਾਰਕਲੀ

[ਸੋਧੋ]

1611 ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਯਾਤਰੀ ਵਿਲੀਅਮ ਫਿੰਚ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਦਾਨਿਆਲ ਦੀ ਮਾਂ ਦੀ ਕਬਰ ਮੰਨਦਾ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਸਨੇ ਅਨਾਰਕਲੀ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਫਿੰਚ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਨਾਰਕਲੀ, ਜੋ ਕਿ ਅਕਬਰ ਦੀ ਮਨਪਸੰਦ ਰਖੇਲ ਸੀ, ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸੈਲੀਮ (ਜਹਾਂਗੀਰ) ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹੋਣ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਸਜ਼ਾ ਵਜੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕੰਧ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਿੰਦਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਫਿੰਚ ਨੇ ਫਿਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਕਿ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਆਉਣ 'ਤੇ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਕਬਰ ਬਣਾਈ ਸੀ।[27] ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੋਹੇ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਸਾਰਕੋਫੈਗਸ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ:[28]

ਓ, ਕੀ ਮੈਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਕਿਆਮਤ ਦੇ ਦਿਨ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਰੱਬ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਾਂਗਾ.

ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਦੰਤਕਥਾ ਵਿੱਚ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੈਲੀਮ ਅਤੇ ਅਨਾਰਕਲੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਵਿਕਲਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਅਬਦੁੱਲਾ ਚਗਤਾਈ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਕਬਰਾ ਸਾਹਿਬ-ਇ-ਜਮਾਲ ਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ 1599 ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਅੱਗੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਬਰ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਬਾਗ਼ ਕਾਰਨ ਅਨਾਰਕਲੀ (ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਅਨਾਰ ਦੇ ਫੁੱਲ) ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਈ ਸੀ। i-Anaran (ਅਨਾਰਾਂ ਦਾ ਬਾਗ) ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਇਸਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਵਧਿਆ ਸੀ।[29]

ਵਿਆਹ

[ਸੋਧੋ]
ਦਾਨਿਆਲ ਨੇ 1603 ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਦੱਖਣ ਮੁਹਿੰਮ ਦੌਰਾਨ

ਦਾਨਿਆਲ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਸੁਲਤਾਨ ਖਵਾਜਾ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਇਹ ਵਿਆਹ 10 ਜੂਨ 1588 ਨੂੰ ਦਾਨਿਆਲ ਦੀ ਦਾਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਹਮੀਦਾ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।[30] ਉਹ 26 ਮਈ 1590 ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਇੱਕ ਧੀ ਦੀ ਮਾਂ ਸੀ,[31] ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਧੀ ਸਆਦਤ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ ਦਾ ਜਨਮ 24 ਮਾਰਚ 1592 ਨੂੰ ਹੋਇਆ।[32][2]

ਉਸ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ਕੁਲੀਜ਼ ਖ਼ਾਨ ਅੰਦੀਜਾਨੀ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕੁਲੀਜ ਦੀ ਧੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਦਾਨਿਆਲ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। 27 ਅਕਤੂਬਰ 1593 ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ। ਕੁਲੀਜ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਅਕਬਰ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਹਾਨ ਉਪਕਾਰ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਵਜੋਂ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਦਾਅਵਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ ਅਤੇ 4 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਭੋਗ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ।[33] ਉਹ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਮਾਂ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ 27 ਜੁਲਾਈ 1597 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ,[34] ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟੀ ਬੁਲਾਕੀ ਬੇਗਮ।[2]12 ਸਤੰਬਰ 1599 ਨੂੰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

ਉਸਦੀ ਤੀਜੀ ਪਤਨੀ ਜਾਨਾ ਬੇਗਮ ਸੀ, ਜੋ ਅਬਦੁਲ ਰਹੀਮ ਖਾਨ-ਏ ਖਾਨਾਨ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਇਹ ਵਿਆਹ ਲਗਭਗ 1594 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਦਾਅਵਤ ਦਿੱਤੀ, ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਅਤੇ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਉੱਥੋਂ ਫੌਜ ਨੂੰ ਲੈਸ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਗਿਆ।[35] ਉਹ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਮਾਂ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਫਰਵਰੀ 1602 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।[36] ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਉਸ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ, ਅਤੇ 1604 ਵਿਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ।[2]

ਉਸਦੀ ਚੌਥੀ ਪਤਨੀ ਜੋਧਪੁਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਰਾਏ ਮਾਲਦੇਓ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਏ ਮੱਲ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਇਹ ਵਿਆਹ 12 ਅਕਤੂਬਰ 1595 ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ।[37]

ਦਾਨਿਆਲ ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਪਤਨੀ ਰਾਜਾ ਦਲਪਤ ਉਜੈਨੀਆ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਉਹ 1604 ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਪ੍ਰਿੰਸ ਹੁਸ਼ਾਂਗ ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਮਾਹੀ ਬੇਗਮ ਦੀ ਮਾਂ ਸੀ।[2][38]

ਉਸ ਦੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਿੰਸ ਤਾਹਮੁਰਸ ਮਿਰਜ਼ਾ, 1604 ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਪ੍ਰਿੰਸ ਬੈਸੁੰਗਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਬੁਰਹਾਨੀ ਬੇਗਮ ਦੀ ਮਾਂ ਸੀ।[2][39]

ਉਸਦੀ ਸੱਤਵੀਂ ਪਤਨੀ ਸੁਲਤਾਨ ਬੇਗਮ ਸੀ, ਜੋ ਬੀਜਾਪੁਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਇਬਰਾਹਿਮ ਆਦਿਲ ਸ਼ਾਹ ਦੂਜੇ ਦੀ ਧੀ ਸੀ।[40] ਉਸ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਧੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਦਾਨਿਆਲ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਉਸਦੀ ਬੇਨਤੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ 19 ਮਾਰਚ 1600 ਨੂੰ ਮੀਰ ਜਮਾਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਹੁਸੈਨ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਨਾਲ ਵਿਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੀਜਾਪੁਰ ਆਇਆ ਤਾਂ ਆਦਿਲ ਨੇ ਉਸ ਨਾਲ ਇੱਜ਼ਤ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆਇਆ। ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਧੀ ਅਤੇ ਮੁਸਤਫਾ ਖਾਨ ਨੂੰ ਵਕੀਲ ਵਜੋਂ ਵਿਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਅਬਦੁਲ ਰਹੀਮ ਖਾਨ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਖਬਰ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਇਰਾਜ ਨੂੰ ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਮਿਰਜ਼ਾ ਇਰਾਜ ਉਸ ਨੂੰ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਲੈ ਆਇਆ। ਮੀਰ ਜਮਾਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਉੱਥੋਂ ਜਲਦੀ ਨਿਕਲਿਆ ਅਤੇ ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ ਵਿਚ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਕੋਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਦਾਨਿਆਲ ਅਬਦੁਲ ਰਹੀਮ ਦੇ ਨਾਲ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਆਇਆ। ਇਹ ਵਿਆਹ 30 ਜੂਨ 1604 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ।[39]

ਦਾਨਿਆਲ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਤਹਮੁਰਸ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦਾ ਵਿਆਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਬਹਾਰ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ ਹੋਸ਼ੰਗ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦਾ ਵਿਆਹ ਖੁਸਰੋ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੀ ਧੀ ਹੋਸ਼ਮੰਦ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ।[41]

ਹਵਾਲੇ

[ਸੋਧੋ]
  1. ↑ Mughal title Mirza, the title of Mirza and not Khan or Padshah, which were the titles of the Mongol rulers.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 Abu'l-Fazl 1973, p. 1254.
  3. ↑ Conder 1830, p. 273.
  4. ↑ Schimmel & Welch 1983, p. 32.
  5. ↑ Quddusi 2002, p. 137.
  6. ↑ Haig 1971, p. 102.
  7. ↑ Agrawal 1986, p. 28.
  8. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000046-QINU`"'</ref>" does not exist.
  9. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000047-QINU`"'</ref>" does not exist.
  10. ↑ Fisher 2019, p. 144.
  11. ↑ Sinha 1974, p. 33.
  12. ↑ Khan 1971, p. 61.
  13. ↑ Haig 1971, p. 141.
  14. ↑ Richards 1995, p. 54.
  15. ↑ Haig 1971, p. 146.
  16. ↑ Shyam 1966, p. 231.
  17. ↑ Quddusi 2002, p. 86.
  18. ↑ Ali 1996, p. 67.
  19. ↑ Ali 1996, p. 68.
  20. ↑ Haig 1971, p. 151.
  21. ↑ Elliot & Dowson 1875, p. 438.
  22. ↑ Majumdar, Chaudhuri & Chaudhuri 1974, pp. 197–98.
  23. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000048-QINU`"'</ref>" does not exist.
  24. ↑ Jahangir 1999, p. 37.
  25. ↑ Abu'l-Fazl 1907, p. 543.
  26. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000049-QINU`"'</ref>" does not exist.
  27. ↑ Purchas 1905, p. 57.
  28. ↑ Latif 1892, p. 187.
  29. ↑ Hasan 2001, p. 117.
  30. ↑ Abu'l-Fazl 1973, p. 806.
  31. ↑ Abu'l-Fazl 1973, p. 875.
  32. ↑ Abu'l-Fazl 1973, p. 937.
  33. ↑ Abu'l-Fazl 1973, p. 995.
  34. ↑ Abu'l-Fazl 1973, p. 1090.
  35. ↑ Badayuni 1884, p. 403.
  36. ↑ Abu'l-Fazl 1973, p. 1200.
  37. ↑ Abu'l-Fazl 1973, p. 1040.
  38. ↑ Abu'l-Fazl 1973, p. 1238.
  39. ↑ 39.0 39.1 Abu'l-Fazl 1973, pp. 1239–40.
  40. ↑ Nazim 1936, p. 10.
  41. ↑ Jahangir 1999, p. 436.
ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tag defined in <references> has no name attribute.

ਬਿਬਲੀਓਗ੍ਰਾਫੀ

[ਸੋਧੋ]
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000004A-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000004B-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000004C-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000004D-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000004E-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000004F-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000050-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000051-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000052-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000053-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000054-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000055-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000056-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000057-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000058-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000059-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000005A-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000005B-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Moosvi, Shireen (1997). "Data on Mughal-Period Vital Statistics A Preliminary Survey of Usable Information". Proceedings of the Indian History Congress. Proceedings of the Indian History Congress, Vol. 58. 58: 342–353. JSTOR 44143926.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000005E-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000005F-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000060-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000061-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000062-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000063-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000064-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000065-QINU`"'</ref>" does not exist.

ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ

[ਸੋਧੋ]
ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ Daniyal Mirza ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੀਡੀਆ ਹੈ।
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਦਾਨਿਆਲ_ਮਿਰਜ਼ਾ&oldid=626257" ਤੋਂ ਲਿਆ