ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਬਿਰਤਾਂਤ
 ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੇ ਯਾਤਰੀ | |
| ਮਿਤੀ | ਮਈ 23, 1914 |
|---|---|
| ਟਿਕਾਣਾ | ਵੈਨਕੂਵਰ,ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ |
| ਨਤੀਜਾ | ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ |
| ਮੌਤ | ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ 26 ਮੌਜੂਦ ਗਵਾਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 75 |
ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਕਾਂਡ ਵਿੱਚ ਜਾਪਾਨੀ ਭਾਫ ਸਟੀਮਰ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 1914 ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਆਵਾਸ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਾਖਲੇ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਜ ਬਜ, ਕਲਕੱਤਾ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉੱਥੇ, ਭਾਰਤੀ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਸਮੂਹ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਦੰਗਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ 'ਤੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 22 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।[1]
ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਤੋਂ 376 ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ 4 ਅਪ੍ਰੈਲ 1914 ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਤੋਂ ਸ਼ੰਘਾਈ, ਚੀਨ ਅਤੇ ਯੋਕੋਹਾਮਾ, ਜਾਪਾਨ ਤੋਂ ਵੈਨਕੂਵਰ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ, ਕੈਨੇਡਾ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ। ਯਾਤਰੀਆਂ ਵਿੱਚ 337 ਸਿੱਖ, 27 ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ 12 ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ 376 ਯਾਤਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 24 ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਬਾਕੀ 352 ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਉਤਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਧਰਤੀ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਐਚਐਮਸੀਐਸ ਰੇਨਬੋ, ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੁਆਰਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[2] ਇਹ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਕਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬੇਦਖਲੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮੂਲ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕੰਟਰੋਲ[ਸੋਧੋ]
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ 8 ਜਨਵਰੀ, 1908 ਨੂੰ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਆਰਡਰ ਇਨ ਕਾਉਂਸਿਲ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਰਾਏ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਆਏ ਸਨ ਜਾਂ ਇੱਕ ਨਿਰੰਤਰ ਯਾਤਰਾ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਜਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ ਦੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖਰੀਦੀਆਂ ਗਈਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਆਏ ਸਨ।[3] ਅਭਿਆਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਨਿਰੰਤਰ ਯਾਤਰਾ ਨਿਯਮ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਵੱਡੀ ਦੂਰੀ ਲਈ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਪਾਨ ਜਾਂ ਹਵਾਈ ਵਿੱਚ ਰੁਕਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਿਯਮ ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਏ ਜਦੋਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਯੂਰਪ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ। 1913 ਵਿੱਚ 400,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਏ, ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਅੰਕੜਾ ਜਿਸਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੈਨਕੂਵਰ ਵਿੱਚ ਨਸਲੀ ਸਬੰਧ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਜੋ 1907 ਦੇ ਪੂਰਬੀ-ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਪਤ ਹੋਏ ਸਨ।[4]
ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਵਿਚਾਰ[ਸੋਧੋ]
ਸਰਹਾਲੀ ਤੋਂ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ,[5] ਇੱਕ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦਾ ਵਪਾਰੀ ਸੀ ਜੋ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਸੀ ਕਿ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਬੇਦਖਲੀ ਕਾਨੂੰਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਪਰਵਾਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਲਕੱਤੇ ਤੋਂ ਵੈਨਕੂਵਰ ਜਾਣ ਲਈ ਜਹਾਜ਼ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਹਮਵਤਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਿਛਲੀਆਂ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਨਵਰੀ 1914 ਵਿੱਚ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਲੈਣ ਵੇਲੇ ਨਿਯਮਾਂ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਣੂ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਪਰਵਾਸ ਲਈ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਵਿੱਚ, ਨਿਰੰਤਰ ਯਾਤਰਾ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਉੱਦਮ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਕ
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਜਨਵਰੀ 1914 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਦਾ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਇੱਕ ਸੰਗਠਨ ਸੀ ਜਿਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਜੂਨ 1913 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਾਉਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਪੈਸੀਫਿਕ ਕੋਸਟ ਦੀ ਖਾਲਸਾ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਯਾਤਰੀ[ਸੋਧੋ]
ਯਾਤਰੀਆਂ ਵਿੱਚ 340 ਸਿੱਖ, 24 ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ 12 ਹਿੰਦੂ, ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਾਸੀ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਯਾਤਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਜਗਤ ਸਿੰਘ ਥਿੰਦ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਥਿੰਦ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਸੀ, ਜੋ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ-ਅਮਰੀਕੀ ਸਿੱਖ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਲੈਕਚਰਾਰ ਸੀ, ਜੋ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੇ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਨੂੰਨੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।[6]
ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸਨ ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਉਖਾੜਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਗੜਬੜ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਸਨ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਖਤਰਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪਰਵਾਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸੀ।[7]
ਘਟਨਾ[ਸੋਧੋ]
ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਤੋਂ ਰਵਾਨਗੀ[ਸੋਧੋ]
ਜਹਾਜ਼ 4 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ 165 ਯਾਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। 8 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਸ਼ੰਘਾਈ ਵਿਖੇ ਹੋਰ ਯਾਤਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ, ਅਤੇ ਇਹ ਜਹਾਜ਼ 14 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਯੋਕੋਹਾਮਾ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਇਹ 3 ਮਈ ਨੂੰ 376 ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਯੋਕੋਹਾਮਾ ਤੋਂ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ 23 ਮਈ ਨੂੰ ਵੈਨਕੂਵਰ ਨੇੜੇ ਬਰਾਰਡ ਇਨਲੇਟ ਵਿਚ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਬਰਕਤੁੱਲਾ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਗਿਆਨੀ ਨੇ ਜਹਾਜ ਦੇ ਮੁਸਾਫ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਗਿਆਨੀ ਵੈਨਕੂਵਰ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਨ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੇ ਕੇਸ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਡਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਭੇਜੇ ਗਏ ਤਿੰਨ ਡੈਲੀਗੇਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਬੋਰਡ 'ਤੇ ਗ਼ਦਰੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬੋਰਡ 'ਤੇ ਸਿਆਸੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਹੋਈਆਂ।
ਵੈਨਕੂਵਰ ਵਿੱਚ ਆਗਮਨ[ਸੋਧੋ]
ਜਦੋਂ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਪਹਿਲਾਂ ਸੀਪੀਆਰ ਪੀਅਰ ਏ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 200 ਮੀਟਰ (220 ਗਜ਼) ਦੂਰ ਬਰਾਰਡ ਇਨਲੇਟ ਵਿੱਚ ਕੋਲ ਹਾਰਬਰ ਵਿੱਚ, ਇਸਨੂੰ ਡੌਕ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਵੈਨਕੂਵਰ ਵਿੱਚ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਧਿਕਾਰੀ ਫਰੇਡ ਸਾਈਕਲੋਨ ਟੇਲਰ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰੌਬਰਟ ਬੋਰਡਨ ਨੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜਹਾਜ਼ ਦਾ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਦੇ ਕੰਜ਼ਰਵੇਟਿਵ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ, ਰਿਚਰਡ ਮੈਕਬ੍ਰਾਈਡ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਉਤਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਕੰਜ਼ਰਵੇਟਿਵ ਐਮਪੀ ਐਚਐਚ ਸਟੀਵਨਜ਼ ਨੇ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਉਤਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰੇ। ਸਟੀਵਨਜ਼ ਨੇ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਧਿਕਾਰੀ ਮੈਲਕਮ ਆਰ.ਜੇ. ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਿਨਾਰੇ ਰੱਖਣ ਲਈ ਰੀਡ. ਸਟੀਵਨਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਤ ਰੀਡ ਦੀ ਅਣਗਹਿਲੀ ਕਾਰਨ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਰਵਾਨਗੀ ਦੀ ਮਿਤੀ ਨੂੰ ਲੰਮਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਯੇਲ-ਕੈਰੀਬੂ ਲਈ ਫੈਡਰਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰੀ, ਮਾਰਟਿਨ ਬੁਰੇਲ, ਐਮਪੀ ਦੇ ਦਖਲ ਤੱਕ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵਸੇ ਕੁਝ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਕੈਨੇਡੀਅਨਾਂ ਨੇ ਹੁਸੈਨ ਰਹੀਮ (ਗੁਜਰਾਤੀ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ), ਮੁਹੰਮਦ ਅਕਬਰ (ਪੰਜਾਬੀ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ) ਅਤੇ ਸੋਹਣ ਲਾਲ ਪਾਠਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਰ ਕਮੇਟੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ।[8] ਇਹ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦਾਖਲੇ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਸਨ। ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਵੈਨਕੂਵਰ ਦੇ ਡੋਮੀਨੀਅਨ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਇਹਨਾਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ, ਅਸੈਂਬਲੀ ਨੇ ਮਤਾ ਪਾਇਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਤਾਂ ਇੰਡੋ-ਕੈਨੇਡੀਅਨਾਂ ਨੂੰ ਬਗਾਵਤ ਜਾਂ ਗ਼ਦਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਏਜੰਟ ਨੇ ਲੰਡਨ ਅਤੇ ਓਟਾਵਾ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਸਨ।
ਸ਼ੋਰ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਚਾਰਟਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸ਼ਤ ਵਜੋਂ 22,000 ਡਾਲਰ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜੇ. ਐਡਵਰਡ ਬਰਡ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਮੁਨਸ਼ੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਮੁਕੱਦਮਾ ਵੀ ਚਲਾਇਆ। 6 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਕੋਰਟ ਆਫ ਅਪੀਲ ਦੇ ਪੂਰੇ ਬੈਂਚ ਨੇ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾਇਆ ਕਿ ਨਵੇਂ ਆਰਡਰ-ਇਨ-ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇਸ ਨੂੰ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਬਸਤੀਕਰਨ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਖਲ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆਏ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਨੇ ਜਾਪਾਨੀ ਕਪਤਾਨ ਤੋਂ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਲੈ ਲਿਆ, ਪਰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਾਰਬਰ ਟਗ ਸੀ ਲਾਇਨ ਨੂੰ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਧੱਕਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।[9] 19 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਵੈਨਕੂਵਰ ਦੇ ਅਖਬਾਰ ਦ ਸਨ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ: "ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ 'ਤੇ ਕੋਲੇ ਅਤੇ ਇੱਟਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਵਰ੍ਹਾਏ ... ਇਹ ਕੋਲੇ ਦੀ ਚੁਟਕੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਵਰਗਾ ਸੀ"[10]
ਵੈਨਕੂਵਰ ਤੋਂ ਰਵਾਨਗੀ[ਸੋਧੋ]
ਸਰਕਾਰ ਨੇ 11ਵੀਂ ਰੈਜੀਮੈਂਟ "ਆਇਰਿਸ਼ ਫਿਊਸਿਲੀਅਰਜ਼ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ", 72ਵੀਂ ਰੈਜੀਮੈਂਟ "ਸੀਫੋਰਥ ਹਾਈਲੈਂਡਰਜ਼ ਆਫ਼ ਕੈਨੇਡਾ" ਅਤੇ 6ਵੀਂ ਰੈਜੀਮੈਂਟ "ਦਿ ਡਿਊਕ ਆਫ਼ ਕਨਾਟਸ" ਦੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਮਾਂਡਰ ਹੋਜ਼ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਇੱਕ ਰਾਇਲ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨੇਵੀ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਐਚਐਮਸੀਐਸ ਰੇਨਬੋ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ।[11] ਸਿਰਫ ਵੀਹ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਜਹਾਜ਼ ਨੇ ਬੇਦਖਲੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਯਾਤਰੀਆਂ ਕੋਲ ਲੋੜੀਂਦੇ ਫੰਡ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਹ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਸਿੱਧੇ ਰਵਾਨਾ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 23 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਏਸ਼ੀਆ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਵਿਵਾਦ ਦੌਰਾਨ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਧਿਕਾਰੀ ਡਬਲਯੂ ਸੀ ਹਾਪਕਿਨਸਨ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਮੁਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀ ਅਗਸਤ 1914 ਵਿੱਚ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। 21 ਅਕਤੂਬਰ 1914 ਦੇ ਦਿਨ ਜਦ ਹਾਪਕਿਨਸਨ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਬੇਲਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਗਵਾਹੀ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ ਪੁੱਜਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਮੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਥੇ ਹੀ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 11 ਜਨਵਰੀ 1915 ਦੇ ਦਿਨ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।[12]
ਭਾਰਤ ਵਾਪਸੀ 'ਤੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ[ਸੋਧੋ]
ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ 27 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਕਲਕੱਤਾ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਬੰਦਰਗਾਹ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ 'ਤੇ, ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਗੰਨਬੋਟ ਦੁਆਰਾ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪਹਿਰੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ ਸਵੈ-ਕਬੂਲ ਕਾਨੂੰਨ ਤੋੜਨ ਵਾਲੇ, ਸਗੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਸਿਆਸੀ ਅੰਦੋਲਨਕਾਰੀਆਂ ਵਜੋਂ ਵੀ ਦੇਖਿਆ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਸੀ ਕਿ ਗੋਰੇ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਉੱਤਰੀ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਜਹਾਜ਼ ਬਜ ਬਜ 'ਤੇ ਡੱਕਿਆ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਵੀਹ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਰ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਗਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਆਗੂ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਨੇ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੰਗਾ ਹੋਇਆ। ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ 19 ਯਾਤਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਕੁਝ ਬਚ ਗਏ, ਪਰ ਬਾਕੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਿਸ਼ਵ ਜੰਗ ਦੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਬਜ ਬਜ ਦੰਗੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਰਿੰਗਲੀਡਰ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਭੱਜਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ 1922 ਤੱਕ ਛੁਪਿਆ ਰਿਹਾ। ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੱਚੇ ਦੇਸ਼ਭਗਤ ਵਜੋਂ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ 'ਤੇ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਹੋਈ।[13]
ਮਹੱਤਵ[ਸੋਧੋ]
ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਘਟਨਾ ਦਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਘਟਨਾ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਭੜਕੀ ਹੋਈ ਜਨੂੰਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੰਗਠਨ, ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ, ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1914 ਵਿੱਚ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਭਾਰਤੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਕਈ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ, ਬਰਕਤੁੱਲਾ, ਤਾਰਕ ਨਾਥ ਦਾਸ, ਅਤੇ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਲਈ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਰੈਲੀ ਬਿੰਦੂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ। ਪਰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਸਫਲ ਹੋ ਗਈਆਂ।
ਵਿਰਾਸਤ[ਸੋਧੋ]
ਭਾਰਤ[ਸੋਧੋ]
1952 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰ ਬਜ ਬਜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸਮਾਰਕ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਰਕ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸਮਾਨ ਵੱਲ ਉੱਠਦੀ ਕਿਰਪਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।[14]
ਕੋਲਕਾਤਾ ਪੋਰਟ ਟਰੱਸਟ, ਕੇਂਦਰੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਤਰਾਲੇ ਅਤੇ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਟਰੱਸਟ ਵਿਚਕਾਰ ਮੌਜੂਦਾ ਯਾਦਗਾਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਇੱਕ ਤਿਕੋਣੀ ਸਮਝੌਤੇ 'ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੇਠਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਦਫ਼ਤਰ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ, ਪਹਿਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਵਿੱਚ ਆਡੀਟੋਰੀਅਮ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਸਾਰੀ ਦੀ ਕੁੱਲ ਲਾਗਤ 24 ਮਿਲੀਅਨ ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ ਹੋਵੇਗੀ। 2014 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਘਟਨਾ ਦੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ 5 ਅਤੇ 100 ਰੁਪਏ ਦੇ ਦੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿੱਕੇ, ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ।[15]
ਕੈਨੇਡਾ[ਸੋਧੋ]
23 ਜੁਲਾਈ, 1989 ਨੂੰ ਵੈਨਕੂਵਰ ਦੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੇ ਜਾਣ ਦੀ 75ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਖ਼ਤੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ। 75ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਲਈ ਇੱਕ ਤਖ਼ਤੀ ਵੀ ਪੋਰਟਲ ਪਾਰਕ, 1099 ਵੈਸਟ ਹੇਸਟਿੰਗਜ਼ ਸਟ੍ਰੀਟ, ਵੈਨਕੂਵਰ ਵਿੱਚ ਪਈ ਹੈ। 1994 ਵਿੱਚ ਵੈਨਕੂਵਰ ਬੰਦਰਗਾਹ ਵਿੱਚ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦੀ 80ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਖ਼ਤੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ।
ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਕਾਂਡ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਰਕ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ 23 ਜੁਲਾਈ 2012 ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੰਧ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜੋ ਕੋਲ ਹਾਰਬਰ ਵਿੱਚ ਵੈਨਕੂਵਰ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ ਵੈਸਟ ਬਿਲਡਿੰਗ ਤੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦੀ 100ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡਾਕ ਟਿਕਟ 1 ਮਈ 2014 ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਪੋਸਟ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।[16] ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪੜਾਅ ਜੂਨ 2012 ਵਿੱਚ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਸੁਸਾਇਟੀ ਵੈਨਕੂਵਰ ਰੌਸ ਸਟਰੀਟ ਟੈਂਪਲ ਵਿਖੇ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜਾਂ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਅਤੇ ਉਪ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਰ ਨੇ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਤੂਰ ਬਾਬਾ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਜਨੇਤਪੁਰਾ ਦਾ ਪੋਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।[17] ਤੂਰ ਦੁਆਰਾ ਸਰੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਸਿਟੀ ਕੌਂਸਲ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਰੀ ਵਿੱਚ 75A ਐਵੇਨਿਊ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਨਾਮ 31 ਜੁਲਾਈ, 2019 ਨੂੰ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਵੇਅ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।[18] ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, 17 ਸਤੰਬਰ, 2020 ਨੂੰ ਸਰੀ ਦੇ ਆਰ.ਏ. ਨਿਕਲਸਨ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ "ਰੀਮੇਮਿੰਗ ਦਾ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ " ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਵਿਰਾਸਤੀ ਸਟੋਰੀ ਬੋਰਡ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 23 ਦਸੰਬਰ, 2020 ਨੂੰ, ਡੈਲਟਾ ਸਿਟੀ ਕਾਉਂਸਿਲ ਨੂੰ ਤੂਰ ਦੀਆਂ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਉੱਤਰੀ ਡੈਲਟਾ ਸੋਸ਼ਲ ਹਾਰਟ ਪਲਾਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਟੋਰੀ ਬੋਰਡ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[19]
ਨਾਲ ਹੀ, ਤੂਰ ਦੁਆਰਾ ਲਾਬਿੰਗ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, 23 ਮਈ, 2020 ਨੂੰ ਸਰੀ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੁਆਰਾ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਯਾਦਗਾਰੀ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਨਿਊ ਵੈਸਟਮਿੰਸਟਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਸ਼ਹਿਰ ਨੇ 23 ਮਈ, 2021 ਨੂੰ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਯਾਦਗਾਰੀ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਵੈਨਕੂਵਰ ਸ਼ਹਿਰ ਨੇ ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਯਾਦਗਾਰ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ। ਬਰਨਬੀ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਪੋਰਟ ਕੋਕਿਟਲਮ ਸ਼ਹਿਰ ਨੇ ਹਰ ਸਾਲ 23 ਮਈ ਨੂੰ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਯਾਦਗਾਰੀ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।[20][21]
ਸਰਕਾਰੀ ਵੱਲੋਂ ਮੁਆਫ਼ੀ[ਸੋਧੋ]
ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਜੰਗ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਉਪਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗਲਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮੰਗ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਕੰਜ਼ਰਵੇਟਿਵ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 2006 ਵਿੱਚ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਇਆ ਤਾਂ ਜੋ ਜੰਗ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਉਪਾਵਾਂ ਅਤੇ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਲਈ ਗ੍ਰਾਂਟ ਅਤੇ ਯੋਗਦਾਨ ਫੰਡ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਫੈਡਰਲ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਫੰਡ ਦੇਣ ਲਈ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਘੋਸ਼ਣਾ 23 ਜੂਨ, 2006 ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਟੀਫਨ ਹਾਰਪਰ ਨੇ ਚੀਨੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈੱਡ ਟੈਕਸ ਲਈ ਹਾਊਸ ਆਫ ਕਾਮਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ ਸੀ।
6 ਅਗਸਤ, 2006 ਨੂੰ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹਾਰਪਰ ਨੇ ਸਰੀ, ਬੀ.ਸੀ. ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬੀਆਂ ਦੇ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇੰਡੋ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰੋ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਇਸ ਦੁਖਦਾਈ ਪਲ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾਵੇ"। ਅਪ੍ਰੈਲ, 2008 ਨੂੰ, ਬਰੈਂਪਟਨ-ਸਪਰਿੰਗਡੇਲ ਦੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਰੂਬੀ ਢੱਲਾ ਨੇ ਹਾਊਸ ਆਫ ਕਾਮਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਮੋਸ਼ਨ 469 (M-469) ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ, "ਇਹ, ਸਦਨ ਦੀ ਰਾਏ ਵਿੱਚ, ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ- ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ 1914 ਦੀ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੋਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਉਤਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।"[22]
23 ਮਈ, 2008 ਨੂੰ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਦੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਕਿ "ਇਹ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ 23 ਮਈ, 1914 ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਲਈ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਵੈਨਕੂਵਰ ਬੰਦਰਗਾਹ 'ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੇ 376 ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੁਆਰਾ ਦਾਖਲੇ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਦਨ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਅਫਸੋਸ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਵਹਾਰ ਦਾ ਲਾਭ ਦਿੱਤੇ ਬਿਨਾਂ ਉਸ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਸਾਰੇ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।"
3 ਅਗਸਤ, 2008 ਨੂੰ, ਹਾਰਪਰ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਘਟਨਾ ਲਈ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗਣ ਲਈ ਸਰੀ, ਬੀ.ਸੀ. ਵਿੱਚ 13ਵੇਂ ਸਲਾਨਾ ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬੀਆਂ ਦਾ ਮੇਲਾ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗਣ ਲਈ ਹਾਊਸ ਆਫ ਕਾਮਨਜ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ, "ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਤਰਫੋਂ, ਮੈਂ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।"[23]
ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕੁਝ ਮੈਂਬਰ ਇਸ ਮੁਆਫ਼ੀ ਤੋਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਰਾਜ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਜੇਸਨ ਕੈਨੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: "ਮੁਆਫੀ ਮੰਗ ਲਈ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ"[24]
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਰੈਜੀਮੈਂਟ (ਡਿਊਕ ਆਫ ਕਨਾਟਸ ਓਨ), ਜੋ ਕਿ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਦੀ ਕਮਾਨ ਇੱਕ ਸਿੱਖ, ਹਰਜੀਤ ਸੱਜਣ ਨੇ 2011 ਤੋਂ 2014 ਤੱਕ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਬਣ ਗਿਆ।[25][26]
18 ਮਈ, 2016 ਨੂੰ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਹਾਊਸ ਆਫ਼ ਕਾਮਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਲਈ ਰਸਮੀ ਪੂਰਨ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗੀ।[27][28]
ਕਾਮਾ ਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ[ਸੋਧੋ]
ਜ਼ਿਲਾ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ
| # | ਨਾਮ | ਪਿੰਡ |
|---|---|---|
| 1 | ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ | ਰੋਡੇ |
| 2 | ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ | ਰੋਡੇ |
| 3 | ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ | ਰੋਡੇ |
| 4 | ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ(ਦੂਜਾ) | ਰੋਡੇ |
| 5 | ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ | ਤੁੰਗਵਾਲੀ |
| 6 | ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ | ਤੁੰਗਵਾਲੀ |
| 7 | ਰਾਮ ਸਿੰਘ | ਤੁੰਗਵਾਲੀ |
| 8 | ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ | ਤੁੰਗਵਾਲੀ |
| 9 | ਬੁੱਢਾ ਸਿੰਘ | ਤੁੰਗਵਾਲੀ |
| 10 | ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ | ਤੁੰਗਵਾਲੀ |
| 11 | ਬੰਸੀ ਲਾਲ | ਤੁੰਗਵਾਲੀ |
| 12 | ਰਾਮ ਜੀ | ਤੁੰਗਵਾਲੀ |
| 18 | ਕਰਤਾ ਰਾਮ | ਤੁੰਗਵਾਲੀ |
| 14 | ਰਾਮ ਰਤਨ | ਤੁੰਗਵਾਲੀ |
| 15 | ਥੰਮਣ ਸਿੰਘ | ਤੁੰਗਵਾਲੀ |
| 16 | ਦਲਬਾਰਾ ਸਿੰਘ | ਮੱਲ੍ਹਣ |
| 17 | ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ | ਮੱਲ੍ਹਣ |
| 18 | ਪਰਤਾਪ ਸਿੰਘ | ਮੱਲ੍ਹਣ |
| 19 | ਬੂੜ ਸਿੰਘ | ਲੰਡੇਆਨਾ |
| 20 | ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ | ਲੰਡੇਆਨਾ |
| 21 | ਰੂੜ ਸਿੰਘ | ਲੰਡੇਆਨਾ |
| 22 | ਦੇਵਾ ਸਿੰਘ | ਲੰਡੇਆਨਾ |
| 23 | ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ | ਢੁੱਡੀਕੇ |
| 24 | ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ | ਢੁੱਡੀਕੇ |
| 25 | ਮੇਵਾ ਸਿੰਘ | ਢੁੱਡੀਕੇ |
| 26 | ਬੱਗਾ ਸਿੰਘ | ਢੁੱਡੀਕੇ |
| 27 | ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ | ਅਬੋ |
| 28 | ਰਾਮ ਸਿੰਘ | ਅਬੋ |
| 29 | ਰਾਇਜ਼ਾਦਾ ਸਿੰਘ | ਅਬੋ |
| 30 | ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ | ਅਬੋ |
| 31 | ਜਵਾਲਾ ਸਿੰਘ | ਵਾੜਾ |
| 32 | ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ | ਵਾੜਾ |
| 33 | ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ | ਵਾੜਾ |
| 34 | ਭਗਤ ਸਿੰਘ | ਰਾਜੋਆਨਾ |
| 35 | ਸੰਤਾ ਸਿੰਘ | ਰਾਜੋਆਨਾ |
| 36 | ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ | ਸੇਖਾ |
| 37 | ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ | ਸੇਖਾ |
| 38 | ਮੱਲਾ ਸਿੰਘ | ਸੇਖਾ |
| 39 | ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ (ਦੂਜਾ) | ਸੇਖਾ |
| 40 | ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ | ਘੋਲੀਆ |
| 41 | ਮੁਨਸ਼ੀ ਸਿੰਘ | ਘੋਲੀਆ |
| 42 | ਸੱਦਾ ਸਿੰਘ | ਚੂਹੜਚੱਕ |
| 43 | ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ | ਚੂਹੜਚੱਕ |
| 44 | ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ | ਆਲਮਵਾਲਾ |
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Komagata Maru | The Canadian Encyclopedia". web.archive.org. 2021-04-05. Archived from the original on 2021-04-05. Retrieved 2023-07-15.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) - ↑ The Voyage of the Komagata Maru: the Sikh challenge to Canada's colour bar. Vancouver: University of British Columbia Press. 1989. pp. 81, 83.
- ↑ "Immigrants debarred from landing in Canada who do not come from country of citizenship in through tickets by continuous journey - Min. Int. [Minister of the Interior], 1908/01/03". Library and Archives Canada. 8 January 1908.
- ↑ "150 years of immigration in Canada". Statistics Canada. June 29, 2016.
Record numbers of immigrants were admitted in the early 1900s when Canada was promoting the settlement of Western Canada. The highest number ever recorded was in 1913, when more than 400,000 immigrants arrived in the country.
- ↑ "ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੁਖਾਂਤ 'ਤੇ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣੋ ਇਤਿਹਾਸ". Rozana Spokesman. 2019-03-27. Retrieved 2023-07-15.
- ↑ "Bhagat Singh Thind - Komagata Maru". web.archive.org. 2018-08-20. Archived from the original on 2018-08-20. Retrieved 2023-07-15.
- ↑ Johnston, Hugh J. M. The Voyage of the Komagata Maru: the Sikh Challenge to Canada's Colour Bar. Delhi: Oxford University Press. 1979.
- ↑ Singh, Kesar (1989). Canadian Sikhs (Part One) and Komagata Maru Massacre. Surrey, British Columbia. p. 14.
{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link)[permanent dead link] - ↑ Brown, Emily C. (1975). Har Dayal: Hindu Revolutionary and Humanist. Tucson: University of Arizona Press. p. 195.
- ↑ House of Commons Debates: Official Report (Hansard)- Wednesday, April 2, 2008 (PDF). Vol. 142 (70 ed.). Ottawa: Government of Canada. 2008. p. 4395. Archived from the original (PDF) on ਅਪ੍ਰੈਲ 15, 2022.
On July 19, the angry passengers fought back with the only weapons they had. They were not armed. The quote from The Sun in Vancouver read: 'Howling masses of Hindus showered policemen with lumps of coal and bricks...it was like standing underneath a coal chute.'
{{cite book}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "House of Commons Debates" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2022-04-15. Retrieved 2023-07-15.
- ↑ Popplewell, Richard J. (1995). "North America, 1905-14". Intelligence and Imperial Defence: British Intelligence and the Defence of the Indian Empire, 1904-1924. Frank Cass. p. 160.
- ↑ Chang, Kornel (2012). Pacific Connections. University of California Press. p. 147.
- ↑ "Ship of defiance". Archived from the original on 2015-02-28. Retrieved 2023-07-15.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) - ↑ "India commemorating 100 years of Komagata Maru". The Hindu. 2014-09-29. Retrieved 2023-07-15.
- ↑ "ਕੈਨੇਡਾ ਵਲੋਂ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਬਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਡਾਕ ਟਿਕਟ ਜਾਰੀ". Daily Punjab Times. 2014-05-08. Retrieved 2023-07-15.
- ↑ "Raj Singh Toor · South Asian Canadian Heritage". South Asian Canadian Heritage. Retrieved 2023-07-15.
- ↑ "ਕੈਨੇਡਾ ਦਾ ਵੱਡਾ ਫ਼ੈਸਲਾ, ਸੜਕ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਨਾਮ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਕਾਮਾਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਵੇਅ". jagbani. 2023-02-05. Retrieved 2023-07-15.
- ↑ "New Storyboard Honours Victims of Komagata Maru | City of Surrey". www.surrey.ca. 2020-10-06. Retrieved 2023-07-15.
- ↑ "Proclamations". Descendants of the Komagata Maru Society. 2021-05-23. Retrieved 2023-07-15.
- ↑ "23 ਮਈ ਨੂੰ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਯਾਦਗਾਰੀ ਦਿਵਸ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ". mediapunjab.
- ↑ "Journals No. 70 - April 2, 2008 (39-2) - House of Commons of Canada". web.archive.org. 2020-01-15. Archived from the original on 2020-01-15. Retrieved 2023-07-15.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) - ↑ "PM apologizes for 1914 Komagata Maru incident". Archived from the original on 2008-08-06. Retrieved 2023-07-15.
- ↑ "Sikhs unhappy with PM's Komagata Maru apology". CTVNews. 2008-08-03. Retrieved 2023-07-15.
- ↑ "ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਸ. ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੱਜਣ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਸਹਾਇਕ ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਲਾਹਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰੋ: ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਬਡੂੰਗਰ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ – Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee". sgpc.net. Retrieved 2023-07-15.
- ↑ "B.C. regiment that once forced out the Komagata Maru is now commanded by a Sikh". The Globe and Mail. 2014-05-24. Retrieved 2023-07-15.
- ↑ "ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੁਖਾਂਤ – ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਮੰਗੀ ਸੀ ਮਾਫੀ !". Global Punjab Tv. 2021-05-22. Retrieved 2023-07-15.
- ↑ "Justin Trudeau apologizes in House for 1914 Komagata Maru incident".