ਕੋਲਕਾਤਾ

ਕੋਲਕਾਤਾ কলকাতা कोलकता
ਮਹਾਂਨਗਰ
Clockwise from top: Victoria Memorial, St. Paul's Cathedral, central business district, Howrah Bridge, city tram line, Vidyasagar Bridge
ਉਪਨਾਮ: ਆਨੰਦ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਰਾਜਧਾਨੀ
ਕੋਲਕਾਤਾ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦਾ ਸਥਾਨ
22.567°N 88.367°E / 22.567; 88.367
ਦੇਸ਼	ਭਾਰਤ
ਪ੍ਰਾਂਤ	ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ
Division	ਪ੍ਰੇਜ਼ੀਡੇਨਸੀ
ਜਿਲ੍ਹਾ	ਕੋਲਕਾਤਾ
ਸਰਕਾਰ
• ਕਿਸਮ	Mayor–Council
• ਬਾਡੀ	KMC
• ਮੇਅਰ	Sovan Chatterjee
• Sheriff	Ranjit Mallick
• Police commissioner	Surajit Kar Purakayastha
Area
• ਮਹਾਂਨਗਰ	ਫਰਮਾ:Infobox settlement/mi2km2
• Metro	ਫਰਮਾ:Infobox settlement/mi2km2
ਉਚਾਈ	9
ਆਬਾਦੀ (2011)
• ਮਹਾਂਨਗਰ	44,86,679
• Rank	7th
• ਸੰਘਣਾਪਣ	/ਕਿ.ਮੀ.੨ (/ਵਰਗ ਮੀਲ)
• ਮੀਟਰੋ ਘਣਤਾ	/ਕਿ.ਮੀ.੨ (/ਵਰਗ ਮੀਲ)
• Metro rank	[
• Metro rank ਘਣਤਾ	/ਕਿ.ਮੀ.੨ (/ਵਰਗ ਮੀਲ)
• Metropolitan	1,46,17,882
• Metropolitan ਸੰਘਣਾਪਣ	/ਕਿ.ਮੀ.੨ (/ਵਰਗ ਮੀਲ)
Demonym	Calcuttan
ਸਮਾਂ ਖੇਤਰ	IST (UTC+05:30)
ZIP code(s)	7000 xx, 7001 xx
Area code(s)	+91-33
ਵਾਹਨ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਪਲੇਟ	WB 01–79
UN/LOCODE	IN CCU
ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ	ਬੰਗਾਲੀ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲੀ
Website	www.kmcgov.in

ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਦੇ ਸਿਖਰ ਤਟ ਤੋਂ 180 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੁਗਲੀ ਨਦੀ ਦੇ ਖੱਬੇ ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਕੋਲਕਾਤਾ (ਬੰਗਾਲੀ: কলকাতা) (ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਮ ਕਲਕੱਤਾ) ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ।

ਕੋਲਕਾਤਾ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮਹਾਂਨਗਰ ਅਤੇ ਪੰਜਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ 2 ਕਰੋੜ 29 ਲੱਖ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤਿਅੰਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸਰੂਪ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਅਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੇ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ਵਾਦ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ। ਅਜੋਕਾ ਕੋਲਕਾਤਾ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਦੀ ਕਈ ਗਾਥਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਤੁਸੀ ਵਿੱਚ ਸਮੇਟੀ ਬੈਠਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਜਿੱਥੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦਿਅਕ ਅਤੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਰੰਭਿਕ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਹਿਚਾਣ ਮਿਲੀ ਹੈ ਉਥੇ ਹੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਮਵਾਦ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਗੜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਮਹਿਲਾਂ ਦੇ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਸਿਟੀ ਆਫ ਜਾਵੇ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਆਪਣੀ ਉੱਤਮ ਹਾਲਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕੋਲਕਾਤਾ ਨੂੰ ਪੂਰਵੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਰਵੇਸ਼ ਦਵਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰੇਲਮਾਰਗਾਂ, ਹਵਾਮਾਰਗ ਅਤੇ ਸੜਕ ਮਾਰਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਭੱਜਿਆ ਵਲੋਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਕੇਂਦਰ, ਫੈਲਿਆ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵੰਡ ਕੇਂਦਰ, ਸਿੱਖਿਆ ਕੇਂਦਰ, ਉਦਯੋਗਕ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਅਜਾਇਬਘਰ, ਚਿੜੀਆ ਘਰ, ਇੱਕਾ ਦੁੱਕਾ ਤਾਰਮੰਡਲ, ਹਾਵਡ਼ਾ ਪੁੱਲ, ਕਾਲੀਘਾਟ, ਫੋਰਟ ਵਿਲਿਅਮ, ਵਿਕਟੋਰਿਆ ਮੇਮੋਰਿਅਲ, ਵਿਗਿਆਨ ਨਗਰੀ ਆਦਿ ਮੁੱਖ ਦਰਸ਼ਨੀਕ ਸਥਾਨ ਹਨ। ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੁਗਲੀ ਨਦੀ ਦੇ ਦੋਨਾਂ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਅਕਸਰ ਸਾਰਾ ਜੂਟ ਦੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਮੋਟਰਗੱਡੀਆਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੇ ਕਾਰਖਾਨੇ, ਸੂਤੀ - ਬਸਤਰ ਉਦਯੋਗ, ਕਾਗਜ - ਉਦਯੋਗ, ਵੱਖਰੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਇੰਜੀਨਿਅਰਿੰਗ ਉਦਯੋਗ, ਜੁੱਤਾ ਤਿਆਰ ਕਰਣ ਦੇ ਕਾਰਖਾਨੇ, ਹੋਜ਼ਰੀ ਉਦਯੋਗ ਅਤੇ ਚਾਹ ਵਿਕਰੀ ਕੇਂਦਰ ਆਦਿ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਪੂਰਵਾਂਚਲ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਣ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਾਣਿਜਿਕ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਜਿਆਦਾ ਹੈ।

ਸ਼ਬਦ ਉੱਤਪਤੀ

ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬੰਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਕੋਲੀਕਾਤਾ (ਬੰਗਾਲੀ কলিকাতা) [ˈkɔlikat̪a] ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਤਿੰਨ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਾਂ ਰੱਖਿਆ ਗਇਆ ਜਿੱਥੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਦੋ ਦੇ ਨਾਂ ਸੁਤਾਨੁਤੀ ਅਤੇ ਗੋਬਿੰਦਾਪੁਰ ਸੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਨਾਂ ਸਬੰਧੀ ਕੁਝ ਹੋਰ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ-

• ਕੋਲਕਾਤਾ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਕਾਲੀਖੇਤਰੋ ([ˈkalikʰːet̪rɔ] (ਬੰਗਾਲੀ: কালীক্ষেত্র) ਦਾ ਬਦਲ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਵ ਕਾਲੀ (ਕਾਲੀ ਮਾਤਾ ਜਾਂ ਕਾਲੀ ਦੇਵੀ) ਦਾ ਖੇਤਰ।
• ਕੋਲਕਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਬੰਗਾਲੀ ਸ਼ਬਦ "ਕੀਕਿਲਾ" (ਬੰਗਾਲੀ: কিলকিলা) ਜਾਂ ਪੱਧਰ ਮੈਦਾਨ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
• ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਬੰਗਾਲੀ ਸ਼ਬਦ ਖਾਲ (ਬੰਗਾਲੀ: খাল) ਅਤੇ ਕਾਟਾ (ਬੰਗਾਲੀ: কাটা) ਭਾਵ ਖੋਦਨਾ।
• ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਿਧਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਖੇਤਰ ਚੂਨੇ ਜਾਂ ਕੋਲੀ ਚੁਨ (ਬੰਗਾਲੀ: কলি চুন) ਅਤੇ ਕੌਇਰ ਜਾਂ ਕਾਤਾ (ਬੰਗਾਲੀ:কাতা) ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਇਸਦਾ ਨਾਂ ਕੋਲੀਕਾਤਾ (ਬੰਗਾਲੀ: কলিকাতা) ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਇਆ।

ਪਰ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ, ਬੰਗਾਲੀ ਵਿੱਚ, ਕੋਲਕਾਤਾ ਜਾਂ ਕੋਲਿਕਾਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 2001 ਤੱਕ ਇਸਦਾ ਅਧਿਕਾਰਿਕ ਨਾਂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀਕਰਣ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਲਕੱਤਾ ਸੀ। ਜਿਸਨੂੰ ਬੰਗਾਲੀ ਉਚਾਰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਤਬਦੀਲ ਕਰਕੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਇਆ।