ਟੀਬੀ
| ਟੀਬੀ | |
|---|---|
| ਵਰਗੀਕਰਨ ਅਤੇ ਬਾਹਰਲੇ ਸਰੋਤ | |
 ਟੀਬੀ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਰੋਗੀ ਦੀ ਛਾਤੀ ਦਾ ਐਕਸ-ਰੇ, ਚਿੱਟੇ ਤੀਰ ਰੋਗ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਕਾਲੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਕੈਵਟੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। | |
| ਆਈ.ਸੀ.ਡੀ. (ICD)-10 | A15–A19 |
| ਆਈ.ਸੀ.ਡੀ. (ICD)-9 | 010–018 |
| ਓ.ਐਮ.ਆਈ. ਐਮ. (OMIM) | 607948 |
| ਰੋਗ ਡੇਟਾਬੇਸ (DiseasesDB) | 8515 |
| ਮੈੱਡਲਾਈਨ ਪਲੱਸ (MedlinePlus) | 000077 |
| ਈ-ਮੈਡੀਸਨ (eMedicine) | med/2324 emerg/618 radio/411 |
| MeSH | D014376 |
ਟੀਬੀ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਬੀਮਾਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਟਿਊਬਰ ਕਲੋਸਿਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਟੀਬੀ ਇੱਕ ਛੂਤ ਵਾਲਾ ਰੋਗ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ‘ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ’ ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ 2012 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਲਗਪਗ 90 ਲੱਖ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 20 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਟੀਬੀ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੀਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਟੀਬੀ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਫੈਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਟੀਬੀ ਉੱਪਰ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀ ਦਵਾਈ ਪੈਨਸਲੀਨ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਨ 1940 ਤਕ ਇਹ ਬੀਮਾਰੀ ਮੌਤ ਦਾ ਵਾਰੰਟ ਹੀ ਸਮਝੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਐਂਟੀ-ਬਾਇਓਟਿਕ ਦਵਾਈਆਂ ਟੀਬੀ ਦੇ ਕੀਟਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਸਹਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਰੋਗ ਦਾ ਮੁਫ਼ਤ ਇਲਾਜ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1] ਟੀਬੀ ਦੇ ਰੋਗਾਣੂ ਦੀ ਖੋਜ 24 ਮਾਰਚ, 1882 ਨੂੰ ਰੋਬਰਟ ਕੋਛ ਨੇ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਦੀ ਬਦੋਲਤ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ 1905 ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮੈਡੀਸ਼ਨ ਲਈ ਦਿਤਾ ਗਿਆ।[2]
ਟੀਬੀ ਇੱਕ ਛੂਤ ਵਾਲਾ ਰੋਗ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਗ਼ਰੀਬੀ ਕਾਰਨ ਇੱਕੋ ਕਮਰੇ ਦੀ ਛੱਤ ਹੇਠ ਜੀਆਂ ਦਾ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਟੀਬੀ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਕਿਤੇ ਵੱਖਰਾ ਰਹਿਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਸਕਣ। ਟੀਬੀ ਉੱਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਗ਼ਰੀਬੀ ਅਤੇ ਅਬਾਦੀ ’ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਬੀਮਾਰੀ ਸਬੰਧੀ ਘਰ-ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਸਬੰਧੀ ਨੀਤੀ ਘੜੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਰੋਗ ਦਾ ਮੁਫ਼ਤ ਇਲਾਜ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜੋਕੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਟੀਬੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅਤੇ ਪੱਕਾ ਇਲਾਜ ਸਰਕਾਰੀ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਡਾਟਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਬਿਲਕੁੱਲ ਮੁਫਤ ਹੈ। ਇਸ ਬੀਮਾਰੀ ਦੇ ਸੌਖੇ, ਪੱਕੇ ਅਤੇ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਾਲੇ ਇਲਾਜ ਸਬੰਧੀ ਖੋਜ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਤਰਜੀਹ ਦੇਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਹਫਤੇ ਤੱਕ ਹਲਕਾ ਬੁਖਾਰ, ਖੰਘ ਸਹਿਤ ਰਹਿਣ ਉੱਤੇ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਟੀਬੀ ਦੀ ਤੁਰੰਤ ਜਾਂਚ ਕਰਵਾ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰੋਗ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣ ਉੱਤੇ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਡਾਟਸ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਦੇ ਤਹਿਤ ਉੱਚ ਗੁਣਵੱਤਾ ਯੁਕਤ ਦਵਾਈਆਂ ਲੇਕਰ ਹੋਰ ਟੈਸਟ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਮੁਫਤ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ 2030 ਤੱਕ ਟੀਬੀ ਨੂੰ ਜੜ ਤੋਂ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਟੀਚਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਟੀਬੀ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਤੱਕ ਹਵਾ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਫੈਲਦੀ ਹੈ। ਟੀਬੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਫੈਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ, ਜਿਸਦੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਟੀਬੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਖੁੰਘਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਛਿਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਛੂਤ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੁੰ ਫੈਲਣ ਲਈ ਟੀਬੀ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਨਜਦੀਕੀ ਅਤੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ, ਜੋ ਸਾਹ ਦੇ ਨਾਲ ਟੀਬੀ ਦੇ ਕੀਟਾਣੂ ਅੰਦਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੁੰ ਵਧਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਕਾਰਣ
[ਸੋਧੋ]ਸੂਖਮਜੀਵੀ (ਮਾਈਕ੍ਰੋਬੈਕਟੀਰੀ)
[ਸੋਧੋ]ਟੀਬੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਤਪਦਿਕ ਮਾਈਕੋਬੈਕਟੀਰੀਅਮ ਹੈ। ਇਹ ਛੋਟਾ, ਐਰੋਬਿਕ ਚੱਲਣ ਵਿਚ ਅਸਮਰੱਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੈਥੋਜਨ ਦੀ ਉੱਚ ਵਸਾ ਸਮੱਗਰੀ ਇਸਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਲੱਖਣ ਕਲੀਨਿਕਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਹਰ 16 ਤੋਂ 20 ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਹੋਰ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਨਾਲੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਹੌਲੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਈਕੋਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੀ ਬਾਹਰੀ ਝਿੱਲੀ ਇੱਕ ਦੋ-ਪਰਤ ਵਾਲਾ ਵਸਾ ਹੈ। TB ਕਮਜ਼ੋਰ ਲਾਗਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਸੈਲਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਕ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹਫਤਿਆਂ ਤੱਕ ਜਿਉਂਦਾ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ, ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਸੰਜੀਵ ਜੀਵ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਚਿੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਲੱਛਣ
[ਸੋਧੋ]ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੱਛਣ ਇਸਦੇ ਰੂਪਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਸਰੇ ਹੋਰ ਰੂਪਾਂ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਖਾਸ (ਪਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ) ਹਨ। ਕਈ ਵੇਰੀਐਂਟ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਮੌਜੂਦ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਤਪਦਿਕ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ 5 ਤੋਂ 10% ਲੋਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਐੱਚ.ਆਈ.ਵੀ. ਨਹੀਂ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਰਗਰਮ ਬਿਮਾਰੀ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਤਪਦਿਕ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਸੰਕਰਮਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਲਮਨਰੀ ਟੀਬੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)। ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਮੋਨਰੀ ਟੀਬੀ ਉਦੋਂ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤਪਦਿਕ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਿਕਸਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਲਮਨਰੀ ਟੀਬੀ ਇੰਟਰਾਪਲਮਨਰੀ ਟੀਬੀ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਪਲਮਨਰੀ
[ਸੋਧੋ]ਜੇਕਰ ਤਪਦਿਕ ਦੀ ਲਾਗ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ (90% ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ)। ਲੱਛਣਾਂ ਵਿੱਚ ਛਾਤੀ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਅਤੇ ਲੰਮੀ ਖੰਘ ਅਤੇ ਬਲਗ਼ਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਲਗਭਗ 25% ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਲੱਛਣ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ (ਭਾਵ ਉਹ "ਅਸਿਮਪੋਮੈਟਿਕ" ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ)। ਕਈ ਵਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖੰਘਦੇ ਹੋਏ ਖੂਨ ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਤਪਦਿਕ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੀ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਖਮਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਤਪਦਿਕ ਦੀ ਲਾਗ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਐਕਸਟ੍ਰਾ-ਪਲਮਨਰੀ
[ਸੋਧੋ]15-20% ਸਰਗਰਮ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਲਾਗ ਸਾਹ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਟੀਬੀ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਕਿਸਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਮਜ਼ੋਰ ਇਮਿਊਨਿਟੀ, ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਐੱਚਆਈਵੀ ਨਾਲ ਰਹਿ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ 50% ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਲਾਗਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਫੇਫੜਿਆਂ ਦਾ ਢੱਕਣਾ (ਟੀਬੀ ਪਲਿਊਰੀਸੀ ਵਿੱਚ), ਕੇਂਦਰੀ ਨਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (ਤਪਦਿਕ ਮੈਨਿਨਜਾਈਟਿਸ ਵਿੱਚ), ਲਿੰਫੈਟਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (ਗਰਦਨ ਦੇ ਨੀਚੇ ਗਲੇ ਵਿੱਚ), ਜੈਨੀਟੋਰੀਨਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (ਯੂਰੋਜਨੀਟਲ ਟੀਬੀ ਵਿੱਚ ) ਅਤੇ ਹੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਜੋੜ (ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਵਿੱਚ) ਟੀ.ਬੀ. ਦੀ ਲਾਗ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Kumar V, Abbas AK, Fausto N, Mitchell RN (2007). Robbins Basic Pathology (8th ed.). Saunders Elsevier. pp. 516–522. ISBN 978-1-4160-2973-1.
{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸੰਸਥਾ. The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1905. Accessed 7 October 2006.