ਦੇਹਰਾਦੂਨ

ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੂਨ
ਸਮਾਂ ਖੇਤਰ	ਯੂਟੀਸੀ+5:30

ਦੇਹਰਾਦੂਨ

ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦੇ ਰਾਜ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਇਹ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ 236 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਵਧਦੇ ਅਬਾਦੀ ਦੇ ਭਾਰ ਨੂੰ ਹੌਲ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਉਪ-ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦੂਨ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਲਾ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਤਾਕਤਵਰ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ - ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਯਮੁਨਾ- ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਦੇਹਰਾਦੂਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੇਹਰਾ ਦੂਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਹ ਉਪਨਾਮ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਮਿਉਂਸਪਲ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਰਦੀਆਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਜੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਰਦ ਰੁੱਤ ਸੈਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਖੇਤਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਡਿਵੀਜ਼ਨਲ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਹੈ। ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (NCR) ਦੇ "ਕਾਊਂਟਰ ਮੈਗਨੇਟਸ" ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਮਹਾਨਗਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਰਵਾਸ ਅਤੇ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਵਿਸਫੋਟ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਰਟ ਸਿਟੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਕਲਪਕ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।  ਇਹ ਕਾਠਮੰਡੂ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦਾ ਤੀਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ।

ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੂਨ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਤਲਹਟੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਯਮੁਨਾ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ, ਸੋਂਗ ਨਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ।  ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਆਪਣੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਲੈਂਡਸਕੇਪ ਅਤੇ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਹਲਕੇ ਮਾਹੌਲ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਲਈ ਇੱਕ ਗੇਟਵੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਕਾਦਮਿਕ ਅਤੇ ਖੋਜ ਕੇਂਦਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਮਿਲਟਰੀ ਅਕੈਡਮੀ, ਫੋਰੈਸਟ ਰਿਸਰਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ, ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਫੋਰੈਸਟ ਅਕੈਡਮੀ, ਦੂਨ ਸਕੂਲ, ਵੇਲਹਮ ਬੁਆਏਜ਼ ਸਕੂਲ, ਵੇਲਹਮ ਗਰਲਜ਼ ਸਕੂਲ, ਬ੍ਰਾਈਟਲੈਂਡ ਸਕੂਲ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਰਤੀ ਮਿਲਟਰੀ ਕਾਲਜ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਆਯੁਰਵੇਦ ਦਾ ਘਰ ਹੈ। ਵਾਡੀਆ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਜਿਓਲੋਜੀ ਅਤੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਰਿਮੋਟ ਸੈਂਸਿੰਗ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਰਵੇਅਰ-ਜਨਰਲ ਦਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਹੈ। ਦੈਨਿਕ ਜਾਗਰਣ ਅਤੇ ਕੇਪੀਐਮਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਸਿਹਤ, ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ, ਆਰਥਿਕਤਾ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅਪਰਾਧ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੰਯੁਕਤ ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਆਪਣੇ ਬਾਸਮਤੀ ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਬੇਕਰੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਦ੍ਰੋਣ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਜਨਵਰੀ 1804 ਵਿੱਚ ਗੋਰਖਾ ਰਾਜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।  ਇਸ ਦੇ ਰਣਨੀਤਕ ਮੁੱਲ ਲਈ, ਇਸਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੇਵਾ ਅਕੈਡਮੀ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਨੇ ਦੇਹਰਾਦੂਨ, ਗੜ੍ਹੀ ਛਾਉਣੀ ਅਤੇ ਨੇਵਲ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ ਹੈ।  ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਪੁਲਿਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਏਜੰਸੀ ਹੈ।

ਇਹ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਸਥਾਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਸੂਰੀ, ਧਨੌਲੀ, ਚਕਰਾਤਾ, ਨਿਊ ਟੇਹਰੀ, ਉੱਤਰਕਾਸ਼ੀ, ਹਰਸਿਲ, ਚੋਪਟਾ-ਤੁੰਗਨਾਥ, ਔਲੀ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਹਾਈਕਿੰਗ ਸਥਾਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਘਾਟੀ, ਡੋਆਏਲ ਡੀ ਵਿਖੇ ਬੁਆਏਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ।  ਕੈਂਪਿੰਗ ਅਤੇ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਪੈਨੋਰਾਮਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਲਈ ਕੇਦਾਰਕਾਂਠਾ, ਹਰ ਕੀ ਦੂਨ ਅਤੇ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ। ਹਰਿਦੁਆਰ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ, ਛੋਟਾ ਚਾਰ ਧਾਮ ਦੇ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਤੀਰਥ ਸਰਕਟ ਦੇ ਨਾਲ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ। ਯਮੁਨੋਤਰੀ, ਗੰਗੋਤਰੀ, ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਅਤੇ ਬਦਰੀਨਾਥ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੇਹਰਾਦੂਨ, ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਨਿਰੁਕਤੀ

ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ "ਦੇਹਰਾ" + "ਦੁਨ" ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ।  "ਦੇਹਰਾ" ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਵਿਊਟੌਲੋਜੀ ਹੈ: "ਦੇਵ" + "ਘਰ", ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਤੋਂ "ਦੇਵਹਰਾ"।  ਜਾਂ ਦ੍ਰੋਣਿ) ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਏ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਟ੍ਰੈਕਟ; ਇੱਕ ਘਾਟੀ"

ਕਸਬੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਉਦੋਂ ਹੋਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸੱਤਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਏ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੇ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਾਂ ਮੰਦਰ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਕੋਲ ਇੱਕ ਦੂਤ ਵਜੋਂ ਭੇਜਿਆ ਸੀ।  ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥ (ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ) ਦੀ ਇਕ ਆਇਤ 'ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ, "ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੀ ਕਬਰ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਘੁਮਿਆਰ ਦੀ ਗੰਢ ਵਿਚ ਗੁੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ", ਇਸ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ।  ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਪਾਠ ਦੀ ਗਲਤ ਨਕਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸੋਧਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, "ਮੁਸਲਮਾਨ" ਨੂੰ "ਬੇਮਨ" (ਵਿਸ਼ਵਾਸਹੀਣ, ਬੁਰਾਈ) ਨਾਲ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਰਾਇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਆਪਣੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਰੱਖਿਆ।  ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੂੰ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਖੇਤਰ (ਉਤਰਾਖੰਡ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਗੀਰ (ਜ਼ਮੀਨ ਗਰਾਂਟ) ਦੇ ਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।  ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।  ਰਾਮਰਾਇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੈਰੋਕਾਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਮਰਾਈਅਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਰਾਮ ਰਾਇ ਦੇ ਨਾਲ ਵਸ ਗਏ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਕਸਬੇ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਨਾਮ ਦੇਹਰਾ ਸੀ।  ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇਹਰਾ ਸ਼ਬਦ ਦੁਨ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਪੈ ਗਿਆ।

ਸਕੰਦ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ, ਦੁਨ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਨਿਵਾਸ, ਕੇਦਾਰਖੰਡ ਨਾਮਕ ਖੇਤਰ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।  ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਹਾਭਾਰਤ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਯੁੱਗ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਕੌਰਵਾਂ ਅਤੇ ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਗੁਰੂ ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਇੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ "ਦ੍ਰੋਣਾਨਗਰੀ" (ਦ੍ਰੋਣ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ) ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇਹਰਾਦੂਨ (ਉਪਨਾਮ "ਦੂਨ ਵੈਲੀ") ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਰਾਮਾਇਣ ਅਤੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।  ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਵਣ ਅਤੇ ਰਾਮ ਵਿਚਕਾਰ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਮ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਲਕਸ਼ਮਣ ਨੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।  ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਦ੍ਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ 'ਦ੍ਰੋਣਾਨਗਰੀ' ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੌਰਵਾਂ ਅਤੇ ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸ਼ਾਹੀ ਗੁਰੂ, ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਅਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।  ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਵਰਗੇ ਸਬੂਤ ਮਿਲੇ ਹਨ ਜੋ ਰਾਮਾਇਣ ਅਤੇ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੀ ਮਿਥਿਹਾਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।  ਇਹ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਅਤੇ ਖੰਡਰ ਲਗਭਗ 2000 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।  ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਥਾਨ, ਸਥਾਨਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਅਤੇ ਰਾਮਾਇਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।  ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਪਾਂਡਵਾਂ ਦਾ ਇਸ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸੁਬਾਹੂ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਹਸਤਨਾਪੁਰਾ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਸਹਾਇਕ ਵਜੋਂ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ।  ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੇ ਸੰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, ਭੂਤਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਸੰਤਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ।  ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਜਗ੍ਹਾ 'ਚਕਰਤਾ' ਦੀ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ।

ਸੱਤਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਸੁਧਾਨਗਰਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਯਾਤਰੀ ਹੁਏਨ ਸਾਂਗ ਦੁਆਰਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।  ਸੁਧਾਨਾਗਰਾ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਲਸੀ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।  ਅਸ਼ੋਕ ਦੇ ਫ਼ਰਮਾਨ ਕਲਸੀ ਵਿੱਚ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਹਨ ਜੋ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਦੌਲਤ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।  ਹਰੀਪੁਰ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ, ਰਾਜਾ ਰਸਾਲਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਖੰਡਰ ਲੱਭੇ ਗਏ ਸਨ ਜੋ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।  ਇਹ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ .. ਫਤਿਹ ਸ਼ਾਹ ਇੱਕ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਰਾਜੇ ਨੇ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਪਿੰਡ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੂੰ ਦਾਨ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦਾ ਨਾਮ ਵਰਤਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਨਕਸ਼ਿਆਂ ਉੱਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ (ਵੈਬ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਨਕਸ਼ਾ,  1808) ਜਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ (ਜੇਰਾਰਡ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਨਕਸ਼ਾ, 1818)।  ਜੈਰਾਰਡ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ 'ਤੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਮ "ਦੇਹਰਾ ਜਾਂ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ" ਹੈ।  ਇਸ ਮੂਲ ਸਿੱਖ ਮੰਦਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਪਿੰਡ ਸਨ ਜੋ ਹੁਣ ਆਧੁਨਿਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹਨ।

ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 1858 ਵਿਚ। ਮੌਜੂਦਾ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 1707 ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦਾ ਨਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥਾਂ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੱਤਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਏ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੇ 1676 ਵਿੱਚ "ਦੁਨ" (ਵਾਦੀ) ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ "ਡੇਰਾ" (ਡੇਰਾ) ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ 'ਡੇਰਾ ਦੁਨ' ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ  'ਤੇ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਬਣ ਗਿਆ।

ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਈ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੀਆਂ ਚਮਤਕਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।  ਉਸਨੇ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਫਤਿਹ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੀ ਹਰ ਸੰਭਵ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।  ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ, ਧਮਾਵਾਲਾ ਵਿਚ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ (ਮੰਦਰ) ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।  ਮੌਜੂਦਾ ਇਮਾਰਤ, ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਉਸਾਰੀ 1707 ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਕੰਧਾਂ ਉੱਤੇ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ, ਸੰਤਾਂ, ਰਿਸ਼ੀ-ਮਹਾਂਪੁਰਖਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਹਨ।  ਫੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਪੱਤਿਆਂ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਪੰਛੀਆਂ, ਦਰਖਤਾਂ, ਨੁਕੀਲੇ ਨੱਕਾਂ ਵਾਲੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਚਿਹਰੇ ਅਤੇ ਮੇਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਹਨ ਜੋ ਕਾਂਗੜਾ-ਗੁਲੇਰ ਕਲਾ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਕਲਾ ਦੀ ਰੰਗ ਸਕੀਮ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ।  ਉੱਚੇ ਮੀਨਾਰ ਅਤੇ ਗੋਲ ਚੋਟੀਆਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਹਨ।  230 ਗੁਣਾ 80 ਫੁੱਟ (70 ਮੀਟਰ × 24 ਮੀਟਰ) ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਤਾਲਾਬ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਸੁੱਕ ਗਿਆ ਸੀ।  ਲੋਕ ਕੂੜਾ ਸੁੱਟ ਰਹੇ ਸਨ;  ਇਸ ਦਾ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਅਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।