ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੈ।[1]
ਅੱਜ, ਫਾਰਮ ਆਉਟਪੁੱਟ (ਖੇਤ ਉਤਪਾਦਨ) ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ ਖੇਤਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੰਗਲਾਤ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਵਿੱਚ 2013 ਵਿੱਚ ਕੁਲ ਘਰੇਲੂ ਉਤਪਾਦ ਦਾ 13.7% ਹੈ,[2] ਜੋ ਕਿ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 50% ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।[3][4]
ਭਾਰਤ ਦੇ ਜੀ.ਡੀ.ਪੀ. ਲਈ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਯੋਗਦਾਨ ਨਿਰੰਤਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਘਟ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਅਧਾਰ ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਆਰਥਿਕ ਸੈਕਟਰ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਨੇ 2013 ਵਿੱਚ $ 38 ਬਿਲੀਅਨ ਮੁੱਲ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸੱਤਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਛੇਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨੈੱਟ ਨਿਰਯਾਤਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।ਇਸ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਘੱਟ ਵਿਕਸਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤੀ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ/ਬਾਗਬਾਨੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਭੋਜਨਾਂ ਨੂੰ 120 ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇਸ਼ਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੱਧ ਪੂਰਬ, ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ, ਸਾਰਕ ਦੇਸ਼ਾਂ, ਈਯੂ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ[ਸੋਧੋ]
2010 ਦੇ ਐਫ.ਏ.ਐੱਫ. ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਸਾਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅੰਕੜੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਤਾਜ਼ੇ ਫਲ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਦੁੱਧ, ਮੁੱਖ ਮਸਾਲਿਆਂ ਦਾ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ, ਜੂਟ, ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਫਸਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਾਜਰੇ ਅਤੇ ਆਰਡਰ ਦਾ ਤੇਲ ਬੀਜ ਆਦਿ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ, ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਕਣਕ ਅਤੇ ਚਾਵਲ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ।[5]
ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਜਾਂ ਤੀਸਰਾ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੁੱਕੇ ਫਲ਼ਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ, ਖੇਤੀ-ਅਧਾਰਿਤ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਕੱਚਾ ਮਾਲ, ਜੜ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਕੰਦ ਫਸਲਾਂ, ਦਾਲਾਂ, ਮੱਛੀਆਂ, ਅੰਡੇ, ਨਾਰੀਅਲ, ਗੰਨਾ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ। 2010 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 80% ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਪੰਜ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਉਤਪਾਦਕ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਨਕਦੀ ਫਸਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਾਫੀ ਅਤੇ ਕਪਾਹ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। 2011 ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਪੰਜ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਪੋਲਟਰੀ ਮੀਟ ਦੇ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਭਾਰਤ ਹੈ, ਜੋ 2011 ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਵਾਧਾ ਦਰ ਹੈ।[6]
2008 ਤੋਂ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਕਣਕ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨਾਲੋਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ।[7] ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਹੋਰ ਅਧਿਐਨਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਆਪਣੀ ਵਧਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਫੀਡ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਗਲੋਬਲ ਬਰਾਮਦ ਲਈ ਕਣਕ ਅਤੇ ਚਾਵਲ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੇ ਇਹ ਭੋਜਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਖਤਰਨਾਕ ਘਟ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਮੁਲਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਮੁੱਖ ਫਸਲਾਂ ਅਤੇ ਉਪਜ[ਸੋਧੋ]
ਹੇਠ ਦਿੱਤੀ ਸਾਰਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 20 ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਮੁੱਲ ਦੇ ਕੇ, 2009 ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਰ ਇੱਕ ਉਤਪਾਦ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਔਸਤ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਸੰਗ ਅਤੇ ਤੁਲਨਾ ਲਈ, ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਭਕਾਰੀ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਔਸਤ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਮ, ਜਿੱਥੇ 2010 ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਭਕਾਰੀ ਫਾਰਮਾਂ ਮੌਜੂਦ ਸਨ, ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਆਮਦਨੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਲਈ ਵੱਡੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ।[8][9]
| ਦਰਜ਼ਾ | ਉਤਪਾਦ | ਮੁੱਲ (US$, 2013) | ਯੂਨਿਟ ਮੁੱਲ
(ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ / ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ, 2009) |
ਔਸਤ ਉਤਦਾਨ
(ਟਨ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ, 2010) |
ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਤਪਾਦਕ ਦੇਸ਼
(ਟਨ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ, 2010) | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | ਚਾਵਲ | $42.57 billion | 0.27 | 3.99 | 12.03 | ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ |
| 2 | ਮੱਝ ਦਾ ਦੁੱਧ | $27.92 billion | 0.4 | 0.63[12] | 23.7 | ਭਾਰਤ |
| 3 | ਗਾਂ ਦਾ ਦੁੱਧ | $18.91 billion | 0.31 | 1.2 | 10.3 | ਇਸਰਾਇਲ |
| 4 | ਕਣਕ | $13.98 billion | 0.15 | 2.8 | 8.9 | ਨੀਦਰਲੈਂਡ |
| 5 | ਅੰਬ, ਅਮਰੂਦ | $10.79 billion | 0.6 | 6.3 | 40.6 | ਕੇਪ ਵਰਦੇ |
| 6 | ਗੰਨਾ | $10.42 billion | 0.03 | 66 | 125 | ਪੇਰੂ |
| 7 | ਕਪਾਹ | $8.65 billion | 1.43 | 1.6 | 4.6 | ਇਸਰਾਇਲ |
| 8 | ਕੇਲਾ | $7.77 billion | 0.28 | 37.8 | 59.3 | ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ |
| 9 | ਆਲੂ | $7.11 billion | 0.15 | 19.9 | 44.3 | ਅਮਰੀਕਾ |
| 10 | ਟਮਾਟਰ | $6.74 billion | 0.37 | 19.3 | 524.9 | ਬੈਲਜ਼ੀਅਮ |
| 11 | ਤਾਜ਼ਾ ਸਬਜ਼ੀਆਂ | $6.27 billion | 0.19 | 13.4 | 76.8 | ਅਮਰੀਕਾ |
| 12 | ਮੱਝ | $4.33 billion | 2.69 | 0.138 | 0.424 | ਥਾਈਲੈਂਡ |
| 13 | ਮੰਗਫ਼ਲੀ | $4.11 billion | 1.96 | 1.8 | 17.0 | ਚੀਨ |
| 14 | ਭਿੰਡੀ | $4.06 billion | 0.35 | 7.6 | 23.9 | ਇਸਰਾਇਲ |
| 15 | ਪਿਆਜ਼ | $4.05 billion | 0.21 | 16.6 | 67.3 | ਆਇਰਲੈਂਡ |
| 16 | ਛੋਲੇ | $3.43 billion | 0.4 | 0.9 | 2.8 | ਚੀਨ |
| 17 | ਚਿਕਨ | $3.32 billion | 0.64 | 10.6 | 20.2 | ਸਾਈਪਰੈਸ |
| 18 | ਤਾਜ਼ਾ ਫ਼ਲ | $3.25 billion | 0.42 | 1.1 | 5.5 | ਨਿਕਾਰਗੁਆ |
| 19 | ਮੁਰਗੀ ਦੇ ਆਂਡੇ | $3.18 billion | 2.7 | 0.1 | 0.42 | ਜਪਾਨ |
| 20 | ਸੋਇਆਬੀਨ | $3.09 billion | 0.26 | 1.1 | 3.7 | ਤੁਰਕੀ |
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ https://books.google.com/books?id=pU6dCgAAQBAJ&pg=PA96[permanent dead link]
- ↑ Agriculture's share in GDP declines to 13.7% in 2012-13
- ↑ "CIA Factbook: India". CIA Factbook. Central Intelligence Agency. Archived from the original on 11 June 2008. Retrieved 2008-06-10.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ Staff, India Brand Equity Foundation Agriculture and Food in India Accessed 7 May 2013
- ↑ "FAOSTAT, 2010 data". Faostat.fao.org. Retrieved 2011-09-17.
- ↑ "Livestock and Poultry: World Markets & Trade" (PDF). United States Department of Agriculture. October 2011. Archived from the original (PDF) on 2012-10-03. Retrieved 2018-07-19.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ Sengupta, Somini (22 June 2008). "The Food Chain in Fertile India, Growth Outstrips Agriculture". New York Times. Retrieved 23 April 2010.
- ↑ "FAOSTAT: Production-Crops, 2010 data". Food and Agriculture Organisation of the United Nations. 2011. Archived from the original on 14 January 2013.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ Adam Cagliarini and Anthony Rush (June 2011). "Bulletin: Economic Development and Agriculture in India" (PDF). Reserve Bank of Australia. pp. 15–22.
- ↑ "Food and Agricultural commodities production / Commodities by country / India:". FAOSTAT. 2013. Archived from the original on 2016-06-02. Retrieved 2018-07-19.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "Production / Crops / India". FAOSTAT. 2014. Archived from the original on 2016-11-22. Retrieved 2018-07-19.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ Tonnes per livestock animal