ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲਾ
![]() ਭਾਰਤ ਦਾ ਏਮਬਲਮ ਨਿਸ਼ਾਨ | |
ਏਜੰਸੀ ਬਾਰੇ ਆਮ ਜਾਣਕਾਰੀ | |
---|---|
ਅਮਲਦਾਰੀ | ![]() |
ਸਦਰ ਮੁਕਾਮ | ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਭਵਨ ਡਾ. ਰਾਜਿੰਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਰੋਡ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ |
ਸਲਾਨਾ ਬਜਟ | ![]() |
ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰ ਮੰਤਰੀ | ਰਾਧਾ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰੀ ਗਜੇਨਦ੍ਰਾ ਸਿੰਘ ਸ਼ੇਖਾਵਤ, ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਪਰਸੋਤਮਬਾਈ ਰੁਪਾਲਾ , ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਰਾਜ, ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ |
ਵੈੱਬਸਾਈਟ | agriculture |
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਪਹਿਲਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰਾਲਾ), ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਤਰਤੀਬ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਲਈ ਸਿਖਰ ਸੰਸਥਾ ਹੈ। ਮੰਤਰਾਲੇ ਲਈ ਤਿੰਨ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਖੇਤਰ ਖੇਤੀ, ਫੂਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦਾ ਮੁਖੀ ਖੇਤੀ ਮੰਤਰੀ ਰਾਧਾ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਹੈ। ਗਜੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੇਖਾਵਤ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਰਾਜ ਅਤੇ ਪਰਸੋਤੰਬਾਏ ਰੁਪਾਲਾ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਹਨ।
ਵਿਸ਼ਾ ਸੂਚੀ
ਪਿਛੋਕੜ[ਸੋਧੋ]
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅੱਧੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਲਈ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ੍ਰੋਤ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਗੈਰ-ਖੇਤੀ ਸੈਕਟਰਾਂ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਦੁਆਰਾ ਲੋੜੀਂਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਨਖਾਹ ਸਾਮਾਨ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ - ਜਿਸ ਵਿਚ 52.1% ਆਬਾਦੀ ਸਿੱਧੇ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 2009-10 ਵਿਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਲਗਾਏ ਜਾਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ, ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਜਤਨਾਂ ਨੇ 2010-11 ਦੌਰਾਨ 244.78 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਅਨਾਜ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਰਿਕਾਰਡ ਪੈਦਾਵਾਰ ਨਵੀਆਂ ਵਿਕਸਤ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਤਕਨਾਲੌਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਟਰਾਂਸਫਰ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਸਕੀਮਾਂ ਅਧੀਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਐਗਰੀਕਲਚਰ ਐਮ ਐੱਮ ਪੀ, ਜੋ ਕਿ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸਹਿਕਾਰਤਾ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਿਕਾਰਡ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਹੋਰ ਕਾਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਵਧੀ ਹੋਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸਮਰਥਨ ਮੁੱਲ ਰਾਹੀਂ ਲਾਹੇਵੰਦ ਭਾਅ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਇਸ ਲਈ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਵਧਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ।
ਮੂਲ[ਸੋਧੋ]
ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮਸਲਿਆਂ ਨਾਲ ਨਿਪਟਣ ਲਈ ਜੂਨ 1871 ਵਿਚ ਮਾਲ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਵਣਜ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤਕ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮਾਮਲੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਪੋਰਟਫੋਲੀਓ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਨ।
1881 ਵਿਚ, ਸਿੱਖਿਆ, ਸਿਹਤ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਮਾਲੀਏ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਪੋਰਟਫੋਲੀਓ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਮਾਲ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਭਾਗ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ, 1947 ਵਿਚ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।
ਢਾਂਚਾ ਅਤੇ ਵਿਭਾਗ[ਸੋਧੋ]
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਿੰਨ ਵਿਭਾਗ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
- ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਭਾਗ, ਸਹਿਕਾਰਤਾ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ: ਇਸ ਵਿਭਾਗ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ (ਬਿਜ਼ਨਸ ਅਲਾਟ) ਦੇ ਨਿਯਮ, 1961 ਵਿਚ ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸੋਧੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਮਿਲਵਰਤਣ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਸਹਿਕਾਰਤਾ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਐਮ ਐਮ ਪੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਚਲਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮੰਤਵ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਕੌਮੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੀਡੀਆ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਈ-ਗਵਰਨੈਂਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਨਾ ਹੈ।
- ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ: ਇਹ ਵਿਭਾਗ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਖੋਜ, ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਕਾਸ, ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਵਿਭਾਗ ਇੰਡੀਅਨ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਰੀਸਰਚ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ, ਡੇਅਰੀ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਵਿਭਾਗ: ਇਸ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਮੁੱਖ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ ਕਿ ਪਸ਼ੂਆਂ ਅਤੇ ਜੂਆ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।
ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਮੁਖੀ, ਤਿੰਨ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਹਨ।
ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ[ਸੋਧੋ]
ਮੰਤਰਾਲੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਕਾਸ ਯੋਜਨਾ ਹੈ, ਜੋ 2007 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੌਮੀ ਵਿਕਾਸ ਕੌਂਸਲ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੀ ਆਉਟਪੁੱਟ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ, ਬਿਹਤਰ ਤਾਲਮੇਲ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਫੰਡ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। 2009-10 ਵਿਚ ਇਸ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਲਈ ਕੁੱਲ ਬਜਟ 38,000 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ।
ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਅੰਕੜੇ[ਸੋਧੋ]
ਮੰਤਰਾਲਾ "ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਅੰਕੜੇ 'ਤੇ ਇੱਕ ਨਜ਼ਰ" ਦੀ ਇੱਕ ਸਲਾਨਾ ਰਿਪੋਰਟ ਛਾਪਦਾ ਹੈ " ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਤਸਵੀਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ, ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ (ਰਾਜ-ਆਧਾਰਿਤ ਅਤੇ ਫਸਲ-ਵਿਵਹਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਸਮੇਤ), ਦਿਹਾਤੀ ਆਰਥਿਕ ਸੂਚਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਆਦਿ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਤਾਜ਼ਾ ਰਿਪੋਰਟ 2014 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਦੇ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ[ਸੋਧੋ]
ਨਾਮ | ਪੋਰਟਰੇਟ | ਦਫ਼ਤਰ ਦੀ ਮਿਆਦ | ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ | ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ | ਹਵਾਲਾ | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|
ਰਾਜੇਂਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ |
1946 | 1947 | ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ | ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ | |||
ਜੈਰਾਮਦਾਸ ਦੌਲਾਤਰਾਮ |
1948 | 1952 | [2] | ||||
ਪੰਜਾਬਰਾਓ ਦੇਸ਼ਮੁਖ |
1952 | 1962 | [3] | ||||
ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ |
1963 | 1964 | [4] | ||||
ਚਿਦੰਬਰਮ ਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ |
1964 | 1966 | ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ | ||||
ਜਗਜੀਵਨ ਰਾਮ |
1967 | 1970 | ਇੰਦਿਰਾ ਗਾਂਧੀ | [5] | |||
ਜਗਜੀਵਨ ਰਾਮ | 1974 | 1977 | [6] | ||||
ਪਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ |
24 ਮਾਰਚ 1977 | 20 ਜੂਨ 1977 | ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ | ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ | |||
ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਨਾਲਾ |
![]() |
1977 | 1979 | [6] | |||
ਰਾਓ ਬਰੇਂਦਰ ਸਿੰਘ |
14 ਜਨਵਰੀ 1980 | 31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 | ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ | ਇੰਦਿਰਾ ਗਾਂਧੀ | [7] | ||
ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ |
![]() |
1984 | 12 ਮਈ 1986 | ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ | [8] | ||
ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ |
12 ਮਈ 1986 | 14 ਫਰਵਰੀ 1988 | |||||
ਭਜਨ ਲਾਲ |
1988 | 1989 | [9] | ||||
ਚੌਧਰੀ ਦੇਵੀ ਲਾਲ |
![]() |
2 ਦਸੰਬਰ 1989 | 10 ਨਵੰਬਰ 1990 | ਜਨਤਾ ਦਲ | ਵੀ ਪੀ ਸਿੰਘ | [10] | |
ਬਲਰਾਮ ਜਾਖੜ |
![]() |
1991 | 1996 | ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ | P. V. Narasimha Rao | [11] | |
ਸੂਰਜ ਭਾਨ |
16 May 1996 | 1 ਜੂਨ 1996 | ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ | ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ | [12] | ||
ਐਚ ਡੀ ਡੀਵੇ ਗੌੜਾ |
1 June 1996 | 10 ਮਈ 1996 | ਜਨਤਾ ਦਲ | H. D. Deve Gowda | [13] | ||
ਚਤੁਰਾਨਨ ਮਿਸ਼ਰਾ |
10 July 1996 | 19 ਮਾਰਚ 1998 | ਭਾਰਤੀ ਕਮਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ | H. D. Deve Gowda | |||
I. K. Gujral | |||||||
ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ |
22 November 1999 | 3 ਮਾਰਚ 2000 | ਜਨਤਾ ਦਲ | ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ | [11] | ||
ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ | 27 May 2000 | 21 ਜੁਲਾਈ 2001 | ਜਨਤਾ ਦਲ | ||||
ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ |
22 July 2001 | 24 ਮਈ 2003 | ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੋਕ ਦਲ | [14] | |||
ਰਾਜਨਾਥ ਸਿੰਘ |
99x99px | 2003 | 2004 | ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ | [15] | ||
ਸ਼ਰਦ ਪਵਾਰ |
![]() |
23 ਮਈ 2004 | 26 ਮਈ 2014 | ਨੈਸ਼ਨਿਲਸਟ ਕਾਂਗ੍ਰੇਸ ਪਾਰਟੀ | Manmohan Singh | [16] | |
ਰਾਧਾ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ |
![]() |
26 ਮਈ 2014 | Incumbent | ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ | ਨਰੇਂਦਰ ਮੋਦੀ | [17] |
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ [ਸੋਧੋ]
- Agricultural insurance in।ndia
- National Portal of।ndia
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ http://indiabudget.gov.in/ub2017-18/eb/stat3a.pdf
- ↑ "[1]". External link in
|title=
(help); External link in|title=
(help); Missing or empty|url=
(help) [2] (RAJYA SABHA MEMBERS, BIOGRAPHICAL SKETCHES, 1952 - 2003: J) - ↑ "Members Bioprofile". 47.132.
- ↑ "Members Bioprofile". 47.132.
- ↑ "Members Bioprofile". 47.132.
- ↑ 6.0 6.1 "Biographical Sketch of Member of 12th Lok Sabha". 47.132.
- ↑ "9th Lok Sabha, Members Bioprofile". loksabha.nic.in. National।nformatics Centre. Retrieved May 19, 2014.
- ↑ Official biographical sketch on Lok Sabha website
- ↑ Fifteenth Lok Sabha, Members Bioprofile : Bhajan Lal,Shri
- ↑ "Members Bioprofile". 47.132.
- ↑ 11.0 11.1 "Biographical Sketch of Member of 12th Lok Sabha". 47.132. Archived from the original on 3 April 2015. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid
<ref>
tag; name "nk" defined multiple times with different content - ↑ "Biographical Sketch of Member of XI Lok Sabha". 47.132.
- ↑ Sixteenth Lok Sabha, Members Bioprofile : Devegowda,Shri H.D.
- ↑ Official biographical sketch on Lok Sabha website Archived 1 February 2013 at the Wayback Machine.
- ↑ Official biographical sketch on Lok Sabha website
- ↑ Official biographical sketch on Lok Sabha website
- ↑ "Archived copy". Archived from the original on 20 April 2015. Retrieved 2015-04-24.