ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲਾ

ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)

ਭਾਰਤ ਦਾ ਏਮਬਲਮ ਨਿਸ਼ਾਨ
ਏਜੰਸੀ ਬਾਰੇ ਆਮ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਅਮਲਦਾਰੀ	ਭਾਰਤ ਦੀ ਗਣਰਾਜ
ਸਦਰ ਮੁਕਾਮ	ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਭਵਨ ਡਾ. ਰਾਜਿੰਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਰੋਡ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ
ਸਲਾਨਾ ਬਜਟ	41855 ਕਰੋੜ (US$6.6 billion) (2017-18 est.)
ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰ ਮੰਤਰੀ	ਰਾਧਾ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰੀ ਗਜੇਨਦ੍ਰਾ ਸਿੰਘ ਸ਼ੇਖਾਵਤ, ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਪਰਸੋਤਮਬਾਈ ਰੁਪਾਲਾ , ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਰਾਜ, ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ
ਵੈੱਬਸਾਈਟ	agriculture.gov.in

ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਪਹਿਲਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰਾਲਾ), ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਤਰਤੀਬ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਲਈ ਸਿਖਰ ਸੰਸਥਾ ਹੈ। ਮੰਤਰਾਲੇ ਲਈ ਤਿੰਨ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਖੇਤਰ ਖੇਤੀ, ਫੂਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦਾ ਮੁਖੀ ਖੇਤੀ ਮੰਤਰੀ ਰਾਧਾ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਹੈ। ਗਜੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੇਖਾਵਤ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਰਾਜ ਅਤੇ ਪਰਸੋਤੰਬਾਏ ਰੁਪਾਲਾ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਹਨ।

ਪਿਛੋਕੜ

ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅੱਧੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਲਈ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ੍ਰੋਤ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਗੈਰ-ਖੇਤੀ ਸੈਕਟਰਾਂ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਦੁਆਰਾ ਲੋੜੀਂਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਨਖਾਹ ਸਾਮਾਨ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ - ਜਿਸ ਵਿੱਚ 52.1% ਆਬਾਦੀ ਸਿੱਧੇ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 2009-10 ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਏ ਜਾਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ, ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਜਤਨਾਂ ਨੇ 2010-11 ਦੌਰਾਨ 244.78 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਅਨਾਜ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਰਿਕਾਰਡ ਪੈਦਾਵਾਰ ਨਵੀਆਂ ਵਿਕਸਤ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਤਕਨਾਲੌਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਟਰਾਂਸਫਰ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਸਕੀਮਾਂ ਅਧੀਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਐਗਰੀਕਲਚਰ ਐਮ ਐੱਮ ਪੀ, ਜੋ ਕਿ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸਹਿਕਾਰਤਾ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਿਕਾਰਡ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਹੋਰ ਕਾਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਵਧੀ ਹੋਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸਮਰਥਨ ਮੁੱਲ ਰਾਹੀਂ ਲਾਹੇਵੰਦ ਭਾਅ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਇਸ ਲਈ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਵਧਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ।

ਮੂਲ

ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮਸਲਿਆਂ ਨਾਲ ਨਿਪਟਣ ਲਈ ਜੂਨ 1871 ਵਿੱਚ ਮਾਲ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਵਣਜ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤਕ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮਾਮਲੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਪੋਰਟਫੋਲੀਓ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਨ।

1881 ਵਿਚ, ਸਿੱਖਿਆ, ਸਿਹਤ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਮਾਲੀਏ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਪੋਰਟਫੋਲੀਓ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਮਾਲ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਭਾਗ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ, 1947 ਵਿਚ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।

ਢਾਂਚਾ ਅਤੇ ਵਿਭਾਗ

ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਿੰਨ ਵਿਭਾਗ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

• ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਭਾਗ, ਸਹਿਕਾਰਤਾ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ: ਇਸ ਵਿਭਾਗ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ (ਬਿਜ਼ਨਸ ਅਲਾਟ) ਦੇ ਨਿਯਮ, 1961 ਵਿੱਚ ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸੋਧੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਮਿਲਵਰਤਣ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਸਹਿਕਾਰਤਾ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਐਮ ਐਮ ਪੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਚਲਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮੰਤਵ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕੌਮੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੀਡੀਆ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਈ-ਗਵਰਨੈਂਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਨਾ ਹੈ।
• ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ: ਇਹ ਵਿਭਾਗ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਖੋਜ, ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਕਾਸ, ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਵਿਭਾਗ ਇੰਡੀਅਨ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਰੀਸਰਚ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
• ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ, ਡੇਅਰੀ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਵਿਭਾਗ: ਇਸ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਮੁੱਖ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ ਕਿ ਪਸ਼ੂਆਂ ਅਤੇ ਜੂਆ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।

ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਮੁਖੀ, ਤਿੰਨ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਹਨ।

ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ

ਮੰਤਰਾਲੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਕਾਸ ਯੋਜਨਾ ਹੈ, ਜੋ 2007 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੌਮੀ ਵਿਕਾਸ ਕੌਂਸਲ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੀ ਆਉਟਪੁੱਟ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ, ਬਿਹਤਰ ਤਾਲਮੇਲ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਫੰਡ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। 2009-10 ਵਿੱਚ ਇਸ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਲਈ ਕੁੱਲ ਬਜਟ 38,000 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ।

ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਅੰਕੜੇ

ਮੰਤਰਾਲਾ "ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਅੰਕੜੇ 'ਤੇ ਇੱਕ ਨਜ਼ਰ" ਦੀ ਇੱਕ ਸਲਾਨਾ ਰਿਪੋਰਟ ਛਾਪਦਾ ਹੈ " ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਤਸਵੀਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ, ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ (ਰਾਜ-ਆਧਾਰਿਤ ਅਤੇ ਫਸਲ-ਵਿਵਹਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਸਮੇਤ), ਦਿਹਾਤੀ ਆਰਥਿਕ ਸੂਚਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਆਦਿ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਤਾਜ਼ਾ ਰਿਪੋਰਟ 2014 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।

ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਦੇ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ

ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰੀ (ਭਾਰਤ)

ਨਾਮ	ਪੋਰਟਰੇਟ	ਦਫ਼ਤਰ ਦੀ ਮਿਆਦ		ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ		ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ	ਹਵਾਲਾ
ਰਾਜੇਂਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ	1946	1947	ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ	ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ
ਜੈਰਾਮਦਾਸ ਦੌਲਾਤਰਾਮ	1948	1952
ਪੰਜਾਬਰਾਓ ਦੇਸ਼ਮੁਖ	1952	1962
ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ	1963	1964
ਚਿਦੰਬਰਮ ਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ	1964	1966		ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ
ਜਗਜੀਵਨ ਰਾਮ	1967	1970		ਇੰਦਿਰਾ ਗਾਂਧੀ
ਜਗਜੀਵਨ ਰਾਮ	1974	1977
ਪਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ		24 ਮਾਰਚ 1977	20 ਜੂਨ 1977	ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ	ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ
ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਨਾਲਾ		1977	1979
ਰਾਓ ਬਰੇਂਦਰ ਸਿੰਘ	14 ਜਨਵਰੀ 1980	31 ਅਕਤੂਬਰ 1984	ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ	ਇੰਦਿਰਾ ਗਾਂਧੀ
ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ		1984		12 ਮਈ 1986	ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ
ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ	12 ਮਈ 1986	14 ਫਰਵਰੀ 1988
ਭਜਨ ਲਾਲ	1988	1989
ਚੌਧਰੀ ਦੇਵੀ ਲਾਲ		2 ਦਸੰਬਰ 1989	10 ਨਵੰਬਰ 1990	ਜਨਤਾ ਦਲ	ਵੀ ਪੀ ਸਿੰਘ
ਬਲਰਾਮ ਜਾਖੜ		1991	1996	ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ	P. V. Narasimha Rao
ਸੂਰਜ ਭਾਨ	16 May 1996	1 ਜੂਨ 1996	ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ	ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ
ਐਚ ਡੀ ਡੀਵੇ ਗੌੜਾ	1 June 1996	10 ਮਈ 1996	ਜਨਤਾ ਦਲ	H. D. Deve Gowda
ਚਤੁਰਾਨਨ ਮਿਸ਼ਰਾ	10 July 1996	19 ਮਾਰਚ 1998	ਭਾਰਤੀ ਕਮਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ	H. D. Deve Gowda
				I. K. Gujral
ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ	22 November 1999	3 ਮਾਰਚ 2000	ਜਨਤਾ ਦਲ	ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ
ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ	27 May 2000	21 ਜੁਲਾਈ 2001	ਜਨਤਾ ਦਲ
ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ	22 July 2001	24 ਮਈ 2003	ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੋਕ ਦਲ
ਰਾਜਨਾਥ ਸਿੰਘ	99x99px	2003	2004		ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ
ਸ਼ਰਦ ਪਵਾਰ		23 ਮਈ 2004	26 ਮਈ 2014	ਨੈਸ਼ਨਿਲਸਟ ਕਾਂਗ੍ਰੇਸ ਪਾਰਟੀ	Manmohan Singh
ਰਾਧਾ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ	frameless|100x100px	26 ਮਈ 2014	Incumbent	ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ	ਨਰੇਂਦਰ ਮੋਦੀ

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ 

• Agricultural insurance in।ndia
• National Portal of।ndia