ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ
ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਬਾਬਾ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਜੀ | |
|---|---|
_from_the_Pothi-Mala_building_of_Guru_Harsahai,_Punjab,_circa_18th_or_19th_century.jpg) ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਫ੍ਰੈਸਕੋ ਕਲਾ | |
| ਸਿਰਲੇਖ | ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ |
| ਨਿੱਜੀ | |
| ਜਨਮ | 25 ਫਰਵਰੀ 1699 |
| ਮਰਗ | 28 ਦਸੰਬਰ 1704 (ਉਮਰ 5) ਜਾਂ 12 ਦਸੰਬਰ 1705 (ਉਮਰ 6) ਸਰਹਿੰਦ, ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ |
| ਧਰਮ | ਸਿੱਖ ਧਰਮ |
| ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ |
|
| ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ | ਨਿਹੰਗਾਂ/ਅਕਾਲੀਆਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜ |
| Relatives | ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ (ਦਾਦਾ) ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ (ਸੌਤੇ ਭਰਾ) ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ (ਭਰਾ) ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ (ਭਰਾ) |
ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ (25 ਫਰਵਰੀ 1699 – 28 ਦਸੰਬਰ 1704 ਜਾਂ 12 ਦਸੰਬਰ 1705[note 1]), ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਾਬਾ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਬਾਬਾ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਚੌਥੇ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ।
ਜੀਵਨੀ
[ਸੋਧੋ]
ਫ਼ਤਹਿ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 12 ਦਸੰਬਰ 1699 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਮਾਤਾ ਜੀਤੋ ਦੇ ਚੌਥੇ ਪੁੱਤਰ ਵਜੋਂ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਅਤੇ ਆਪ ਦੀ ਅਤੇ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਭਰਾ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਆਪ ਦੀ ਦਾਦੀ, ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ।[1]
ਮਈ 1705 ਵਿਚ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ 'ਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਹਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਨੰਦਪੁਰ ਛੱਡਣ 'ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਸਮੂਹ ਨਾਲ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸੇਵਕ ਗੰਗੂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਸਹੇੜੀ ਵਿਖੇ ਲਿਆਂਦਾ। ਮੁਗਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਿਸ਼ਵਤ ਲੈ ਕੇ, ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਫੌਜਦਾਰ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਨਵਾਬ ਵਜ਼ੀਰ ਖ਼ਾਨ (ਸਰਹਿੰਦ) ਕੋਲ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਜ਼ੋਰਾਵਰ (9 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ) ਅਤੇ ਫਤਿਹ (6 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ) ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਸਤੇ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜੇ ਉਹ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ। ਇੱਕ ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਨੂੰ ਝੁਠਲਾਉਂਦਾ ਸੀ, ਦੋਵਾਂ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੰਧ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਚਿਣਵਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[2] ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੋਰਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਕੰਧ ਦੇ ਸਥਾਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜੋਤੀ-ਜੋਤਿ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ, ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਲਛਮਣ ਦੇਵ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦਾ ਬੈਰਾਗੀ ਅਤੇ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਦਲਾ ਲਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਮਾਣਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਸਢੌਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਸਮਾਣਾ ਅਤੇ ਸਢੌਰਾ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ, ਉਹ ਸਰਹਿੰਦ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਿਆ ਅਤੇ ਚੱਪੜਚਿੜੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਨੇ ਸਰਹਿੰਦ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ। ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ (ਸਰਹਿੰਦ) ਦਾ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[3]
ਪਹਿਲੇ ਅਕਾਲੀ-ਨਿਹੰਗ
[ਸੋਧੋ]
ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਹਿਲੇ ਨਿਹੰਗ ਯੋਧਾ ਸਨ ਅਤੇ ਨਿਹੰਗ ਸੰਪਰਦਾ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੇ ਸਨ। [4]
ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਕੇ ਜਥੇ ਸਿੰਘ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਜੰਗੀ ਨਾਅਰਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਨਿਹੰਗਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਨੇ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜੇ ਉਹ ਰਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਕੀ ਕਰੇਗਾ, ਤਾਂ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਕ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਦਾ ਅੰਤ "ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਕੇ ਜਥੇ ਸਿੰਘ" ਨਾਲ ਕੀਤਾ, ਭਾਵ ਕਿ ਉਹ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣਗੇ। ਇੱਕ ਫੌਜ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਦੇ ਹੋਏ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਮੂਲ ਮੁੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਯਾਦਗਾਰ
[ਸੋਧੋ]ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ-ਸਰਹਿੰਦ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿੱਤ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੂੰ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਹਾਦਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਦੀਵਾਨ ਟੋਡਰ ਮੱਲ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਲਈ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸੋਨੇ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਸੀ।[5]
ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]- ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ (ਭਰਾ)
- ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ (ਭਰਾ)
- ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ (ਭਰਾ)
- ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ
ਨੋਟ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Different sources give varying dates for his birth and death.
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Shamsher Singh Ashok. "FATEH SINGH SAHIBZADA(1699-1705)". Encyclopaedia of Sikhism. Punjabi University Patiala. Retrieved 27 March 2016.
- ↑ Singh, Patwant (2001). The Sikhs by Patwant Singh. ISBN 9780385502061.
- ↑ Syad Muhammad Latif (1984), History of the Panjab from the Remotest Antiquity to the Present Time, Progressive Books, p. 274
- ↑ "Neela Bana – Blue Uniform of the Nihang Singh". SikhNet (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2020-10-28.
- ↑ ANI (2020-03-06). "Punjab CM urges PM Modi to institute a National Bravery Award to honour Sahibzada Baba Fateh Singh". Business Standard India. Retrieved 2020-10-29.
