ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ
| ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ | |
|---|---|
 ਸੂਫੀ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਲਪਨਿਕ ਮੁਲਾਕਾਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਇੱਕ ਗੁਲੇਰ ਪੇਂਟਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਦਾ ਵੇਰਵਾ | |
| ਸ਼ੇਖ ਫ਼ਰੀਦ ਸ਼ਕਰਗੰਜ | |
| ਜਨਮ | ਅੰ. 4 ਅਪਰੈਲ 1188[1] ਕੋਠੇਵਾਲ, ਮੁਲਤਾਨ, ਪੰਜਾਬ, ਗ਼ੌਰੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ (ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ) |
| ਮੌਤ | ਅੰ. 7 ਮਈ 1266[1] ਪਾਕਪਟਨ, ਪੰਜਾਬ, ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ (ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ) |
| ਮਾਨ-ਸਨਮਾਨ | ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ[2] |
| ਮੁੱਖ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ | ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦਾ ਅਸਥਾਨ, ਪਾਕਪਟਨ, ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ |
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ-ਹੋਏ | ਕੁਤੁਬ ਉੱਦੀਨ ਬਖ਼ਤਿਆਰ ਕਾਕੀ |
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ-ਕੀਤਾ | ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ, ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ ਨਿਜ਼ਾਮੁੱਦੀਨ ਔਲੀਆ, ਜਮਾਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਹੰਸਵੀ ਅਤੇ ਅਲਾਊਦੀਨ ਸਾਬਿਰ ਕਲਿਆਰੀ |
ਫ਼ਰੀਦਉਦੀਨ ਮਸੂਦ ਗੰਜਸ਼ਕਰ (4 ਅਪ੍ਰੈਲ 1188 – 7 ਮਈ 1266), ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Bābā Farīd) ਜਾਂ ਸ਼ੇਖ ਫ਼ਰੀਦ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਸਲਿਮ ਪ੍ਰਚਾਰਕ, ਕਵੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਉਪਦੇਸ਼ਕ ਸੀ, ਜੋ ਮੱਧ ਯੁੱਗ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸਤਿਕਾਰਤ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਰਿਹਾ ਹੈ।[3][4] ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[5]
| ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ | |
|---|---|
| ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ | |
| ਗੁਰਮੁਖੀ | ਫ਼ਰੀਦ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮਸੂਦ ਗੰਜਸ਼ਕਰ |
| ਲਿਪੀਅੰਤਰਨ | farīd-ud-dīn masūd gañjśakar |
| ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ | فرید الدین مسعود گنج شکر |
| ਲਿਪੀਅੰਤਰਨ | farīd aldīn masʻūd ganj śakar |
| IPA | [fəɾiː.d̪ʊd̪ː.iːn mə́sᵊuːd̪ᵊ ɡənd͡ʒᵊ ʃəkːəɾᵊ] |
| ਉੱਤੇ ਲੜ੍ਹੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ |
| ਪੰਜਾਬੀਆਂ |
|---|
 |
 |
ਜੀਵਨੀ
[ਸੋਧੋ]ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਦਾ ਜਨਮ 1188 (573 ਹਿਜਰੀ) ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੁਲਤਾਨ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਤੋਂ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਕੋਠੇਵਾਲ ਵਿੱਚ ਜਮਾਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਸੁਲੇਮਾਨ ਅਤੇ ਮਰੀਅਮ ਬੀਬੀ (ਕਰਸੁਮ ਬੀਬੀ) ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਵਜੀਹ-ਉਦ-ਦੀਨ ਖੋਜੇਂਦੀ ਦੀ ਧੀ ਸੀ।[6][7] ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਆਧੁਨਿਕ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਾਬੁਲ ਤੋਂ ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਆਵਾਸ ਕਰ ਗਿਆ ਸੀ।[8] ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਮੁਲਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਮੁਸਲਿਮ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਖਵਾਜਾ ਕੁਤਬੁੱਦੀਨ ਬਖਤਿਆਰ ਕਾਕੀ ਨਾਲ ਹੋਈ, ਜੋ ਬਗਦਾਦ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਮੁਲਤਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਲੰਘ ਰਹੇ ਸਨ।[9]
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੇ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲੱਭਤਾਂ (ਖੋਜਾਂ) ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦੱਸ ਕੇ ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੇ ਜਨਮ ਸੰਮਤ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ:-
- “ਮੀਆਂ ਮੌਲਾ ਬਖਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪ ਯਕਮ ਅਜ਼ਾਨ 569 ਹਿਜ਼ਰੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸੰਨ 1173 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ।"
- “ਸੀਅਰੁਲ ਅੋਲੀਆ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 569 ਹਿਜ਼ਰੀ ਜਾਂ 1173 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।"
- “ਡਾ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਵਾਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ 582 ਹਿਜ਼ਰੀ 1186 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਖੋਤਵਾਲ ਪਿੰਡ ਸੂਬਾ ਮੁਲਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।"
- “ਡਾ. ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਜੱਗੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਾਵਿ ਦੇ ਮੋਢੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਚਿਸ਼ਤੀ ਸਿਲਸਿਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੂਫ਼ੀ ਸਾਧਕ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦੁਦੀਨ ਮਸਊਦ ਸਕਰਗੰਜ ਦਾ ਜਨਮ ਸੇਖ ਜਮਾਲੁੱਦੀਨ ਸੁਲੇਮਾਨ ਦੇ ਘਰ ਬੀਬੀ ਕੁਰਸੂਮ ਦੀ ਕੁਖੋਂ 1173 ਈਸਵੀ ਪਿੰਡ ਖੋਤਵਾਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਕਰਗੰਜ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।"
ਸਿੱਖਿਆ
[ਸੋਧੋ]“ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਨੂੰ ਕੇਵਲ 18 ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਕੇ ਆਪ ਗੁਜਰ ਗਏ ਸਨ। ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਮਾਤਾ ਕੁਰਸੂਮ ਨੇ ਹੀ ਆਪਜੀ ਨੂੰ ਪਾਲ ਕੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿੱਦਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਮੁੱਢਲੀ ਵਿੱਦਿਆ ਮਾਤਾ ਪਾਸੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁਰਆਨ ਮਜੀਦ ਮੌਲਾਨਾ ਅਬੂ ਹਾਫ਼ਜ਼ ਕੋਲੋਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਫੇਰ ਉਹ ਬਗਦਾਦ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ‘ਅਬਦੁਲ ਕਾਦਰ ਜੀਲਾਨੀ`, ‘ਸ਼ੇਖ ਸ਼ਿਰਾਬੁਦੀਨ ਸੁਹਰਾਵਰਦੀ`, ‘ਖਵਾਜ਼ਾ ਮੁਅਈਉਨਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ` ਤੇਠ ‘ਸ਼ੇਖ ਕਿਰਸਾਨੀਂ` ਆਦਿ ਦੀ ਸੰਗਤ ਤੋਂ ਲਾਭ ਲਿਆ।”[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਹੋ ਗਈ, ਤਾਂ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ, ਖਵਾਜਾ ਕੁਤਬੁੱਦੀਨ ਬਖਤਿਆਰ ਕਾਕੀ ਤੋਂ ਇਸਲਾਮੀ ਸਿਧਾਂਤ ਸਿੱਖਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਹਾਂਸੀ, ਹਰਿਆਣਾ ਚਲੇ ਗਏ।[10] ਜਦੋਂ 1235 ਵਿੱਚ ਖਵਾਜਾ ਬਖਤਿਆਰ ਕਾਕੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਤਾਂ ਫਰੀਦ ਹਾਂਸੀ ਛੱਡ ਕੇ ਉਸਦਾ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਵਸਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਪੰਜਾਬ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਜੋਧਨ (ਮੌਜੂਦਾ ਪਾਕਪਟਨ, ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਿਆ।[11] ਉਹ ਚਿਸ਼ਤੀ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਪਰਦਾਇ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।[1]
ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਵੀ ਸਨ। ਉਸਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:
ਫਰੀਦਾ ਜੋ ਤੈ ਮਾਰਨਿ ਮੁਕੀਆਂ |
ਹੇ ਫਰੀਦ! ਜੋ (ਮਨੁੱਖ) ਤੈਨੂੰ ਮੁੱਕੀਆਂ ਮਾਰਨ (ਭਾਵ, ਕੋਈ ਦੁੱਖ ਦੇਣ) ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤੂੰ ਪਰਤ ਕੇ ਨਾ ਮਾਰੀਂ (ਭਾਵ, ਬਦਲਾ ਨਾ ਲਈਂ, ਸਗੋਂ) ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਚੁੰਮ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਚ (ਸ਼ਾਂਤ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ) ਟਿਕੇ ਰਹੀਦਾ ਹੈ।7। |
ਫਰੀਦਾ ਖਾਕੁ ਨ ਨਿੰਦੀਐ ਖਾਕੂ ਜੇਡੁ ਨ ਕੋਇ॥ |
ਹੇ ਫਰੀਦ! ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਮਾੜਾ ਨਹੀਂ ਆਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। (ਮਨੁੱਖ ਦੇ) ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, (ਪਰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ) ਮਰਿਆਂ ਉਸ ਦੇ ਉੱਤੇ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, (ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ 'ਗ਼ਰੀਬੀ-ਸੁਭਾਵ' ਦੀ ਰੀਸ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ, 'ਗ਼ਰੀਬੀ-ਸੁਭਾਵ' ਵਾਲਾ ਬੰਦਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਭਾਵੇਂ ਸਭ ਦੀ ਵਧੀਕੀ ਸਹਾਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਮਨ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਕਰਕੇ ਆਤਮਕ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) |
ਫਰੀਦਾ ਰੋਟੀ ਮੇਰੀ ਕਾਠ ਕੀ ਲਾਵਣੁ ਮੇਰੀ ਭੁਖ ॥ |
ਹੇ ਫਰੀਦ! (ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਹੋਈ) ਮੇਰੀ ਰੁੱਖੀ-ਮਿੱਸੀ (ਭਾਵ, ਸਾਦਾ) ਰੋਟੀ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਭੁੱਖ ਹੀ (ਇਸ ਰੋਟੀ ਦੇ ਨਾਲ) ਸਲੂਣਾ ਹੈ। ਜੋ ਲੋਕ ਚੰਗੀ-ਚੋਖੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਬੜੇ ਕਸ਼ਟ ਸਹਿੰਦੇ ਹਨ (ਭਾਵ, ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ ਦੀ ਸਾਦਾ ਰੋਟੀ ਚੰਗੀ ਹੈ, ਚਸਕੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਖ਼ੁਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ) |
ਦਰਗਾਹ
[ਸੋਧੋ]ਫਰੀਦੁਦੀਨ ਗੰਜਸ਼ਕਰ ਦਰਗਾਹ ਦਰਬਾਰ ਪਾਕਪਟਨ, ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦਾ ਇੱਕ ਮਕਬਰਾ ਚਿੱਟੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਦੋ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕਰਕੇ ਨੂਰੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਜਾਂ 'ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕਰਕੇ ਬਹਿਸ਼ਤੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ, ਜਾਂ 'ਜੰਨਤ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਲੰਮਾ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਗਲਿਆਰਾ ਵੀ ਹੈ। ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੋ ਚਿੱਟੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀਆਂ ਕਬਰਾਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਬਰਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕੱਪੜੇ ਦੀਆਂ ਚਾਦਰਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਚੱਦਰ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਚਾਦਰਾਂ ਇਸਲਾਮੀ ਆਇਤਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ), ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਫੁੱਲ। ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਗ੍ਹਾ ਸੀਮਤ ਹੈ; ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਦਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮਰਹੂਮ ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ ਨੂੰ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤਾਂ ਨੇ ਅੰਦਰ ਜਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਗਈ ਸੀ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਦੁਰਲੱਭ ਅਸਾਧਾਰਨ ਮਾਮਲਾ ਸੀ ਜੇਹਲਮ ਦੇ ਮਰਹੂਮ ਹੱਜਾਹ ਕੈਂਜ਼ ਹੁਸੈਨ, ਜੋ ਕਿ ਮਰਹੂਮ ਹਾਜੀ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀ, ਨੂੰ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਚਾਦਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਔਕਾਫ਼ ਵਿਭਾਗ, ਜੋ ਕਿ ਦਰਗਾਹ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਦਾ ਹੈ,[12] ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਲੰਗਰ ਨਾਮਕ ਦਾਨ ਭੋਜਨ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[13] ਇਹ ਦਰਗਾਹ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਦਰਗਾਹ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵੱਡਾ ਬਿਜਲੀ ਜਨਰੇਟਰ ਹੈ ਜੋ ਬਿਜਲੀ ਕੱਟ ਜਾਂ ਲੋਡਸ਼ੈਡਿੰਗ ਹੋਣ 'ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਦਰਗਾਹ ਸਾਰੀ ਰਾਤ, ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਚਮਕਦਾਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਮਰਦ ਅਤੇ ਔਰਤ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਔਰਤ ਖੇਤਰ ਵੀ ਉਪਲਬਧ ਹੈ। ਦਰਗਾਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਨਵੀਂ ਮਸਜਿਦ ਹੈ। ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਣਸੁਲਝੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਲਈ ਦਰਗਾਹ 'ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ; ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਜਾਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਹੋਣ 'ਤੇ ਕੁਝ ਦਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾਂਦੇ ਹਨ।[14] ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਹੱਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਦਰਗਾਹ ਦੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਲਈ ਦਾਨ ਭੋਜਨ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਰੱਖੇ ਗਏ ਵੱਡੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਬਕਸੇ ਵਿੱਚ ਪੈਸੇ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪੈਸਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਔਕਾਫ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਦਰਗਾਹ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।[15]
25 ਅਕਤੂਬਰ 2010 ਨੂੰ, ਦਰਗਾਹ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਬੰਬ ਫਟਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਛੇ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ।[16][17]
ਜੇਰੂਸਲਮ ਦੇ ਮਹਾਨ ਪੁਰਾਣੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ, ਅਲ-ਹਿੰਦੀ ਸਰਾਏ ਜਾਂ ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ (ਭਾਰਤੀ ਲਾਜ ਜਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ) ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ,[18] ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਲਗਭਗ 800 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਕਈ ਸਾਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ 1200 ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਜੇਰੂਸਲਮ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਨ, ਸਲਾਦੀਨ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਰੂਸੇਡਰਾਂ ਨੂੰ ਜੇਰੂਸਲਮ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਬਾਅਦ। ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁਣ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ 2014 ਵਿੱਚ 94 ਸਾਲਾ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਨੀਰ ਅੰਸਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। "ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਕਿ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਰਹੇ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਵਾਪਸ ਆਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਖਰਕਾਰ ਚਿਸ਼ਤੀ ਕ੍ਰਮ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣ ਗਏ, ਤਾਂ ਮੱਕਾ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੇ ਭਾਰਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਉੱਥੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਸੌਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਸੌਂਦੇ ਸਨ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ, ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੀ ਯਾਦ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਇੱਕ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ, ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ, ਬਣ ਗਿਆ।" "ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਦਿਨ ਅਲ-ਅਕਸਾ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਫਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਏ, ਜਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਗੁਫਾ ਦੀ ਚੁੱਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤ ਰੱਖਿਆ।"
.jpg)
.jpg)
.jpg)
ਚਿੱਲੇ/ਦਰਗਾਹਾਂ
[ਸੋਧੋ]- ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਹਿਰ ਫਰੀਦਕੋਟ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਵੇਲ ਰੁਕੇ ਸੀ । ਹੁਣ ਫਰੀਦਕੋਟ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੋੜੀ ਸ਼ਾਹ ਜੀ ਅਤੇ ਤਿਲਾ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਸਤਿਥ ਨੇ । ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਨੂੰ ਹਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਿੰਦੂ ਸਿੱਖ ਸਾਰੇ ਧਰਮ ਦੇ ਲੋਕ ਮੰਨਦੇ ਤੇ ਪੂਜਦੇ ਨੇ।
- ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਦਾ ਇੱਕ ਚਿੱਲਾ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਬੀਕਾਨੇਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਲੁੰਕਰਨਸਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਧੀਰਦਾਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
- ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਦਾ ਇੱਕ ਚਿੱਲਾ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਨੂੰਮਾਨਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਰਾਵਤਸਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਸ਼ੇਖਚੁਲੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
- ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਮਰਾਵਤੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪੋਰਾਹਾ ਪਿੰਡ।
- ਨਿਫਾਡ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਸਿਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ।
- ਗਿਰਦ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਰਧਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰਪੁਰ ਹਲਕੇ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ।
- ਗੜ੍ਹਦੇਵੀ ਸਿੰਗੋਲੀ ਕਸਬਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਉਸਮਾਨਾਬਾਦ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੈ।
- ਮਾਨੇਗਾਓਂ ਤਹਿਸੀਲ ਬਰਘਾਟ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਓਨੀ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਪਿੰਡ।
- ਬਡੀਚੋਲੀ, ਤਹਿਸੀਲ ਪੰਧੁਰਨਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਛਿੰਦਵਾੜਾ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ।
- ਅਜਮੇਰ ਦਰਗਾਹ ਸ਼ਰੀਫ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ।
- ਫਾਊਂਟੇਨ ਹਿਲੌਕ, ਸ਼ੋਲਾਸ਼ਹਿਰ, ਚਟਗਾਓਂ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼
- ਇਹ ਦਰਗਾਹ (ਮਜ਼ਾਰ/ਮਜ਼ਾਰ) ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ, ਜੋ ਪਾਕਪਟਨ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪਾਕਪਟਨ ਸ਼ਰੀਫ, ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਾਖਾਪਟਨਮ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਖਾਪਟਨਮ ਬੰਦਰਗਾਹ ਦੇ ਡੌਨਫਿਨ ਨੋਜ਼ ਹਿੱਲ ਦੀ ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਚੋਟੀ 'ਤੇ ਇੱਕ ਚਿੱਲਾ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਜ਼ਰਤ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਨੇ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਇੱਥੇ ਬਿਤਾਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਬੋਹੜ ਦਾ ਰੁੱਖ ਹੈ ਜੋ ਬਾਬਾ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਖੰਡ ਵਹਾਉਂਦਾ ਸੀ।
ਗੱਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ
[ਸੋਧੋ]ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਦੇ ਚਿਸ਼ਤੀ ਸਿਲਸਿਲੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਆਗੂ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਖ੍ਵਾਜਾ ਹਸਨ ਬਸਰੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਫ਼ਕੀਰੀ ਦੀ ਗੋਦੜੀ ਹਜ਼ਰਤ ਅਲੀ ਪਾਸੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਖ੍ਵਾਜਾ ਹਸਨ ਬਸਰੀ ਦੇ ਅੱਠਵੇਂ ਗੱਦੀਦਾਰ ਖ੍ਵਾਜਾ ਅਬੂ ਇਸਹਾਕ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਹੋਰ ਗੱਦੀਦਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਪਿੰਡ ‘ਚਿਸ਼ਤ` ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣਾ ਟਿਕਾਣਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਸ ਸਿਲਸਿਲੇ ਦਾ ਨਾਂ ‘ਚਿਸ਼ਤ` ਪਿੰਡ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਕਰ ਕੇ ਚਿਸ਼ਤੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਖ੍ਵਾਜਾ ਹਸਨ ਬਸਰੀ ਦੇ ਚੋਦਵੇਂ ਖ਼ਤੀਫ਼ੇ ਖ੍ਵਾਜਾ ਮੁਈਨੱਦ - ਦੀਨ ਹਸਨ ਸਿਜਜ਼ੀ ਚਿਸ਼ਤੀ ਹੋਏ, ਇਹ ਪਹਿਲੇ ਚਿਸ਼ਤੀ ਆਗੂ ਸਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਚਿਸ਼ਤੀ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਤੇ ਪਿੱਛੋਂ ਅਜਮੇਰ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ। ਅਜਮੇਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜੋਗੀਆਂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ ਤੇ ਰਾਏ ਪਿਥੋਰਾ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਦੋਨਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਖ੍ਵਾਜਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੁਦਰਤੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਰਨ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਤਾਂ ਇਥੋਂ ਦਾ ਹਨੇਰਾ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਨੂਰ ਨਾਲ ਉਜਵੱਲ ਹੋ ਉਠਿਆ। ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਖ੍ਵਾਜਾ ਮੁਈਨੱਦਦੀਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗੱਦੀ ਖ੍ਵਾਜਾ ਕੁਤਬੁੱਦ-ਦੀਨ ਬਖ਼ਤਯਾਰ ਕਾਕੀ ਚਿਸ਼ਤੀ ਨੂੰ ਬਖ਼ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ‘ਮੁਲਤਾਨ` ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਵਪਾਰ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਇਸਲਾਮੀ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚੋਂ ਮੌਲਵੀ ਤੇ ਸੂਫ਼ੀ ਹੁੰਮ ਹੁੰਮਾ ਕੇ ਮੁਲਤਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਥਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮਸੀਤਾਂ, ਵਿਦਿਆਲੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉੱਚ ਇਸਲਾਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਇਹ ਥਾਂ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ਇਸੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹੀ ਇੱਕ ਦਿਨ ਕਾਕੀ ਜੀ ਵੀ ਆਏ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਸੀਤ ਵਿੱਚ ਗੋਸ਼ਟੀ ਹੋਈ ਜਿਸ ਪਿੱਛੋਂ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਕਾਕੀ ਜੀ ਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ੰਨ ਹੋਏ ਕੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਦਮਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਪਏ। ਇਹ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੀ ਆਪਣੇ ਪੀਰ ਨਾਲ ਪਹਿਲੀ ਮਿਲਣੀ ਸੀ। ਕਾਕੀ ਜੀ ਨੇ ਮੁਲਤਾਨ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣਾ ਸੀ ਉਹ ਫ਼ਰੀਦ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ ਹੀ ਲੈ ਗਏ। ਕਾਕੀ ਜੀ ਨੇ ਫ਼ਰੀਦ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਬਖ਼ਸ ਕੇ ਹਰ ਇੱਕ ਗੁਣਾ ਪੱਖੋਂ ਪਰਪੱਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਲੰਮੇ ਫ਼ਾਕੇ ਕੱਟਣ, ਮਨ ਦੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਧਾਰਨ, ਰੋਜੇ ਨਮਾਜ਼ ਵਾਲਾ ਸ਼ਰੱਈ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਉਣ ਤੇ ਸਬਰ ਸੰਤੋਖ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਵਿਚੋਂ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਓਹਨਾਂ ਵਰਗੇ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਕਾਕੀ ਜੀ ਮ੍ਰਿਤ ਸਮੇਂ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਖ਼ਲੀਫਾ ਥਾਪ ਗਏ। ਹਾਂਸੀ ਨੂੰ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਦੇ ਗੜ੍ਹ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਸ਼ੇਖ਼ ਫ਼ਰੀਦ ਸ਼ਕਰਗੰਜ ਦੇ ਸਿਰ ਬੱਝਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੇਖ਼ ਫ਼ਰੀਦ ਨੇ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲ ਇੱਥੇ ਚਿਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ
[ਸੋਧੋ]ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਭਾਵੇਂ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤੀ ਨਹੀ, ਪਰ ਕਾਵਿ ਗੁਣਾਂ ਕਰ ਕੇ, ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟਤਾ ਵਿੱਚ ਉੱਤਮ ਤੇ ਸਦੀਵੀਂ ਯੋਗਦਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਰਚਨਾ ਕਰ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਵੀ ਜਾ ਸ਼ਾਇਰ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿੱਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਮੁੱਲਾ ਯੋਗਦਾਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰ ਕੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਉੱਚਤਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ‘ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ` ਜੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਇੱਕਤਰ ਕਰ ਕੇ ‘ਆਦਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ` ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਅਹਿਮ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕੀਤੀ।‘ਆਦਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ` ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੇ ਕੁੱਲ 4 ਸ਼ਬਦ (ਦੋ ਸ਼ਬਦ ਆਸਾ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸੂਹੀ ਰਾਗ ਵਿਚ) ਅਤੇ ਆਪ ਜੀ ਦੇ 112 ਸਲੋਕ ਵੀ ਆਦਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤੇ।”[19]
“ਇਸ ਰਚਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ‘ਮੀਆਂ ਮੌਲਾ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ` ਨੇ ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਚਾਰ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਦੱਸ ਇਉਂ ਪਾਈ ਹੈ, ਆਪ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਤਿੰਨ ਨਸਰ (ਵਾਰਤਕ) ਦੀਆਂ ਤੇ ਇੱਕ ਨਜ਼ਮ ਦੀ (ਸਲੋਕ) ਹਨ, ਕੁਸ਼ਤਾ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਗੱਲ ਇਹ ਵੀ ਸਾਬਤ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਪਟਨ ਦੇ ਵਾਸ ਵੇਲੇ ਲੋਕ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ।”3
ਬਰਸੀ ਅਤੇ ਉਰਸ
[ਸੋਧੋ]ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਪਾਕਪਟਨ ਵਿਖੇ ਸੰਨ 1266 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ।
ਹਰ ਸਾਲ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪਾਕਪਟਨ ਵਿੱਚ, ਪਹਿਲੇ ਇਸਲਾਮੀ ਮਹੀਨੇ ਮੁਹੱਰਮ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਦੀ ਬਰਸੀ ਜਾਂ ਉਰਸ ਛੇ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[20] ਬਹਿਸ਼ਤੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ (ਸਵਰਗ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ) ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਾਰ, ਉਰਸ ਮੇਲੇ ਦੌਰਾਨ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਤੋਂ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜ਼ਲੀ ਦੇਣ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਬਹਿਸ਼ਤੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਜੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ "ਸਵਰਗ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ" ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਤਾਲਾਬੰਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਮੁਹੱਰਮ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਤੋਂ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਤੱਕ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[21] ਕੁਝ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਾਪ ਧੋਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਵਰਗ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਦੌਰਾਨ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭਗਦੜ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। 2001 ਵਿੱਚ, ਭਗਦੜ ਵਿੱਚ 27 ਲੋਕ ਕੁਚਲੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ 100 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਸਨ।[22]
ਵਿਰਾਸਤ
[ਸੋਧੋ]ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉੱਪਰ ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਨੂੰ ਚਿਸ਼ਤੀ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਪਰਦਾਇ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ, ਖਵਾਜਾ ਬਖਤਿਆਰ ਕਾਕੀ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੇ ਚੇਲੇ ਸਨ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਚੇਲੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨਿਜ਼ਾਮੁਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਹਨ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਚਿਸ਼ਤੀ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੜੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗੁਰੂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰੀਦ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਾਹਿਤਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਅਰਬੀ, ਤੁਰਕੀ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਮੱਠ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਘੱਟ ਸੁਧਰੀ ਹੋਈ ਲੋਕ ਭਾਸ਼ਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[23] ਹਾਲਾਂਕਿ ਪਹਿਲੇ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਆਦਿਮ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ, ਫ਼ਰੀਦ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਵਾਇਤੀ ਅਤੇ ਗੁਮਨਾਮ ਗਾਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੀ।[24] ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਵਰਤ ਕੇ, ਫ਼ਰੀਦ ਨੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਆਧਾਰ ਰੱਖਿਆ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਰਾਣਾ ਨਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਫ਼ਰੀਦ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ ਨੂੰ 2007 ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਫਰੀਦਕੋਟ ਸ਼ਹਿਰ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਹੈ। ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਫਰੀਦ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੋਲ ਰੁਕਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਉਦੋਂ ਮੋਖਲਪੁਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਮੋਖਲ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਚਾਲੀ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਇਕਾਂਤ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜਾ ਉਸਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਤੋਂ ਇੰਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਮ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਅੱਜ ਟਿੱਲਾ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ ਫਰਾਦ ਆਗਮਨ ਪੁਰਬ ਮੇਲਾ' ਹਰ ਸਾਲ ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ (21-23 ਸਤੰਬਰ, 3 ਦਿਨਾਂ ਲਈ) ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[25][26] ਅਜੋਧਨ ਦਾ ਨਾਮ ਫਰੀਦ ਦੇ 'ਪਾਕ ਪੱਟਨ', ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਪਵਿੱਤਰ ਫੈਰੀ', ਵੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ; ਅੱਜ ਇਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਾਕ ਪੱਟਨ ਸ਼ਰੀਫ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[27] ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਫਰੀਦਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਾਮ ਉਸਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਇਸ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸੀਟ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਫਰੀਦੀਆ ਇਸਲਾਮਿਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਜੋ ਕਿ ਸਾਹੀਵਾਲ, ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਮਦਰੱਸਾ ਹੈ, ਦਾ ਨਾਮ ਉਸਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ,[28] ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ 1998 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਵਿਖੇ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ਼ ਹੈਲਥ ਸਾਇੰਸਜ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਉਹ ਸ਼ਹਿਰ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਖੁਦ ਉਸਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[29]
ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਨੂੰ ਸ਼ਕਰ ਗੰਜ ('ਖੰਡ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ') ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਹਨ।[30] ਇੱਕ ਦੰਤਕਥਾ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਨੌਜਵਾਨ ਫ਼ਰੀਦ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਦੀ ਚਟਾਈ ਹੇਠ ਖੰਡ ਰੱਖ ਕੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਭੁੱਲ ਗਈ, ਤਾਂ ਨੌਜਵਾਨ ਫ਼ਰੀਦ ਨੂੰ ਖੰਡ ਮਿਲ ਗਈ, ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਅਨੁਭਵ ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[31]
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ
[ਸੋਧੋ]ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰੀਦ ਦੁਆਰਾ ਰਚੇ ਗਏ 123 (ਜਾਂ 134) ਭਜਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ 5ਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਭਜਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪੂਰਵਗਾਮੀ, ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਖੁਦ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। 10 ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਹਨ, ਪਰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ 15 ਭਗਤ ਵੀ ਹਨ। ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ ਫ਼ਰੀਦ ਇਹਨਾਂ ਬਰਾਬਰ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ 15 ਭਗਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ।
ਲੰਗਰ
[ਸੋਧੋ]ਫਰੀਦੁਦੀਨ ਗੰਜਸ਼ਕਰ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੰਗਰ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਫਰੀਦੁਦੀਨ ਗੰਜਸ਼ਕਰ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇਹ ਪ੍ਰਥਾ ਵਧਦੀ ਗਈ ਅਤੇ 1623 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਸੰਕਲਿਤ ਜਵਾਹਰ ਅਲ-ਫਰੀਦੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਸੰਸਥਾ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ।
ਯਾਦਗਾਰੀ ਡਾਕ ਟਿਕਟ
[ਸੋਧੋ]1989 ਵਿੱਚ, ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੇ 800ਵੇਂ ਜਨਮ ਦਿਵਸ 'ਤੇ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਡਾਕਘਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰੀ ਡਾਕ ਟਿਕਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ।[32]
ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਥਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]- ਫਰੀਦਪੁਰ, ਮੁਲਤਾਨ
- ਫਰੀਦਕੋਟ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ
- ਸ਼ੇਖਸਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ
- ਸ਼ੇਖਚੁਲੀਆ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ
- ਫਰੀਦਾਬਾਦ, ਹਰਿਆਣਾ, ਭਾਰਤ
- ਫਰੀਦਪੁਰ, ਜਲੰਧਰ
ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]- ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ਼ ਹੈਲਥ ਸਾਇੰਸਿਜ਼, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ
- ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਗਰੁੱਪ ਆਫ਼ ਇੰਸਟੀਚਿਊਸ਼ਨਜ਼, ਬਠਿੰਡਾ
ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 1.0 1.1 1.2 (Sufis - Wisdom against Violence) Article on Baba Farid on the South Asian magazine website published in April 2001, Retrieved 1 November 2018
- ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedBBCnews - ↑ Nizami, K.A., "Farīd al-Dīn Masʿūd "Gand̲j̲-I-S̲h̲akar"", in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs.
- ↑ Khaliq Ahmad Nizami (1955). The Life and Times of Shaikh Farid-u'd-din Ganj-i-Shakar. Department of History, Aligarh Muslim University. p. 1.
- ↑ Singh, Paramjeet (2018-04-07). Legacies of the Homeland: 100 Must Read Books by Punjabi Authors (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Notion Press. p. 192. ISBN 978-1-64249-424-2.
- ↑ Singh, Paramjeet (2018-04-07). Legacies of the Homeland: 100 Must Read Books by Punjabi Authors (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Notion Press. p. 192. ISBN 978-1-64249-424-2.
- ↑ Datta, Amaresh (1987). Encyclopaedia of Indian Literature: A-Devo, Volume 1. Sahitya Akademi. p. 79. ISBN 9788126018031.
- ↑ "GANJ-E ŠAKAR, Farid-al-Din Masʿud". Encyclopaedia Iranica.
- ↑ Sheikh Fariduddin Ganj-i-Shakar Archived 30 June 2015 at the Wayback Machine. Ain-e-Akbari by Abul Fazal, English translation, by Heinrich Blochmann and Colonel Henry Sullivan Jarrett, 1873–1907. The Asiatic Society of Bengal, Calcutta; Volume III, Saints of India. (Awliyá-i-Hind), page 363
- ↑ Sheikh Farid, by Dr. Harbhajan Singh. Hindi Pocket Books, 2002. ISBN 81-216-0255-6. Page 11.
- ↑ Ajodhan's former name: Ajay Vardhan
- ↑ name="Abdullah"
- ↑ Tarin, p 30
- ↑ Imperial Gazetteer 1900
- ↑ Imperial Gazetteer
- ↑ Reza Sayah (25 October 2010). "4 killed in blast at Pakistan shrine". CNN News website. Retrieved 1 November 2018.
- ↑ Kamran Haider; Mian Khursheed; Hasan Mahmood (25 October 2010). "Bomb kills six at Sufi shrine in eastern Pakistan". Reuters. Retrieved 1 November 2018.
- ↑ "In the heart of Jerusalem's Old City, is a 'little India' open to all". Hindustan Times (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 2019-05-04. Retrieved 2019-12-14.
- ↑ Singh, Sukhman (16 Sept. 2023). "ਸ਼ੇਖ਼ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੀ ਜੀਵਨੀ". Archived from the original on 2023-06-02. Retrieved 2023-08-30.
{{cite web}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ name="Abdullah"
- ↑ Tarin, pp 15-16
- ↑ "Fatal stampede at Pakistan festival". BBC News website. 1 April 2001. Retrieved 1 November 2018.
- ↑ Tarin, 27
- ↑ Tarin, p. 30
- ↑ Manns draw crowds at Baba Farid Mela Archived 2024-01-14 at the Wayback Machine. The Tribune, 25 September 2007, Retrieved 1 November 2018
- ↑ Tilla Baba Farid The Tribune, 25 September 2007, Retrieved 1 November 2018
- ↑ Pakpatthan Town The Imperial Gazetteer of India, 1900, v. 19, p. 332, Digital South Asia Library website, Retrieved 1 November 2018
- ↑ Faridia Islamic University, Retrieved 1 November 2018
- ↑ Introduction Archived 5 July 2008 at the Wayback Machine. Baba Farid University of Health Sciences Official website, Retrieved 1 November 2018
- ↑ The original was probably the Persian Ganj-i Shakar, with the same meaning.
- ↑ Sheikh Farid, by Dr. Harbhajan Singh. Hindi Pocket Books, 2002. ISBN 81-216-0255-6. Page 11.
- ↑ Commemorative postage stamp issued by Pakistan Post Office on Baba Farid's 800th Birth Anniversary on paknetmag.com website Retrieved 3 November 2018
