ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਡੇਅਰੀ
ਡੇਅਰੀ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Dairy) ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕਈ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਕਵਾਨ, ਧਰਮ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 300 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਡੇਅਰੀ ਦੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਝੁੰਡ ਹਨ, ਜੋ 187 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੁੱਧ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦੁੱਧ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਖਪਤ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੁੱਧ ਘਰੇਲੂ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਨਿਰਯਾਤ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਪਕਵਾਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਪਕਵਾਨ, ਪਨੀਰ ਵਰਗੇ ਕਈ ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਪਕਵਾਨ ਵਧੇਰੇ ਦਹੀਂ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦ ਹਿੰਦੂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਭਿਆਸ ਅਤੇ ਕਥਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀਆਂ ਜ਼ੈਬੂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਦੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹਨ ਜੋ 8,000 ਸਾਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੁੱਧ, ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਤੋਂ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਤੋਂ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਫਲੱਡ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਪਹਿਲਾਂ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦੁੱਧ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਘਰੇਲੂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੁੱਧ ਮੱਝਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਗਾਂ ਦਾ ਦੁੱਧ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਹੈ, ਅਤੇ ਬੱਕਰੀ ਦਾ ਦੁੱਧ ਦੂਰ ਤੀਜੇ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਡੇਅਰੀ ਦਰਾਮਦ ਨਾਮੁਮਕਿਨ ਹੈ ਅਤੇ ਟੈਰਿਫ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ। ਘਰੇਲੂ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ, ਡੇਅਰੀ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੇਅਰੀ ਵਿਕਾਸ ਬੋਰਡ ; ਅਤੇ ਫੂਡ ਸੇਫਟੀ ਐਂਡ ਸਟੈਂਡਰਡ ਅਥਾਰਟੀ ਆਫ ਇੰਡੀਆ।
ਸੱਭਿਆਚਾਰ
[ਸੋਧੋ]ਪਕਵਾਨ
[ਸੋਧੋ]| ਵਿਧੀ | ਉਤਪਾਦ |
|---|---|
| ਲੈਕਟਿਕ ਐਸਿਡ ਫਰਮੈਂਟੇਸ਼ਨ | ਦਹੀਂ, ਸ਼੍ਰੀਖੰਡ, ਲੱਸੀ |
| ਫਰਮੈਂਟਡ ਦੁੱਧ ਦਾ ਜਮਾਉਣਾ | ਛੀਨਾ, ਪਨੀਰ, ਵਹੇ |
| ਹੀਟ ਕੰਡਨਸੇਸ਼ਨ | ਖੀਰ, ਖੋਆ, ਰਬੜੀ, ਮਲਾਈ |
| ਹੀਟ ਕੰਡਨਸੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਫਰੀਜਿੰਗ | ਕੁਲਫੀ |