ਅਰੁੰਧਤੀ (ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ)
ਅਰੁਣਧੰਤੀ ਰਾਮਾਇਣ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ੀ ਵਸ਼ਿਸ਼ਟ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਵੇਰ ਦੇ ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਤਾਰੇ ਅਲਕੋਰ ਨਾਲ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਉਰਸਾ ਮੇਜਰ ਵਿੱਚ ਮਿਜਰ (ਜਿਸ ਦੀ ਪਛਾਣ ਵਸ਼ਿਸਟ ਮਹਾਰਸ਼ੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ) ਨਾਲ ਇੱਕ ਦੋ-ਗੁਣਾ ਤਾਰਾ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਅਰੁੰਧਤੀ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸੱਤ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹੈ, ਨੂੰ ਸੱਤ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵੈਦਿਕ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣਿਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧਤਾ, ਵਿਆਹੁਤਾ ਅਨੰਦ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੇ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ "ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ" ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਾਤਰ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ “ਨਿਰਵਿਘਨ, ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਅਤੇ ਨਕਲ ਕਰਨ ਯੋਗ ਹੈ।” ਹਿੰਦੂ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ, ਅਰੁਣਧੰਤੀ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਈ ਮਾਨਤਾਵਾਂ, ਰਿਵਾਜ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਸੱਤਪਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਆਹ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਸਮ, ਵਰਤ, ਅਗਾਮੀ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਧਿਕਤਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਅਰੁਣਧੰਤੀ ਨਾਮ ਦਾ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ "ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਤੋਂ ਧੋਤੇ", ਅਰੁਣ; ਧੁੱਪ ਅਤੇ ਧਤੀ ਧੋਤਾ ਗਿਆ, ਹਨ।
ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ
[ਸੋਧੋ]ਅਰੁੰਧਤੀ ਦੇ ਜਨਮ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਅਰੁੰਧਤੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸ਼ਿਵ ਪੁਰਾਣ ਅਤੇ ਭਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੁਆਰਾ ਅਰੁੰਧਤੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹਦਾਇਤ ਦਾ ਰਾਮਚਰਿਤਮਾਨਸ ਦੇ ਉੱਤਰ ਕਾਂਡ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਹੈ। ਵਾਲਮੀਕੀ ਦੇ ਰਮਾਇਣ ਦੇ ਬਾਲਕੰਦਾ ਵਿੱਚ ਵਰਸ਼ਮਿੱਤਰ ਅਤੇ ਵਸ਼ਿਤਾ ਵਿਚਲੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਸੌ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਹਾਭਾਰਤ ਅਤੇ ਕਈ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਰਚਨਾ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ, ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਪੋਤੇ ਨੂੰ ਪਰਸ਼ਾਰਾ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਰੁੰਧਤੀ ਦੀ ਸੀਤਾ ਅਤੇ ਰਾਮ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਰਾਮਾਇਣ, ਰਾਮਚਾਰਿਤਮਾਨਸ ਅਤੇ ਵਿਨੈ ਪੱਤਰਿਕਾ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।[1] ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਪਾਰਵਤੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਾਲੀਦਾਸ ਦੇ ਕੁਮਾਰਸੰਭਵ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਕਾਂਟੋ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਜ਼ਿੰਦਗੀ
[ਸੋਧੋ]ਭਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਅਨੁਸਾਰ ਅਰੁੰਧਤੀ ਕਰਦਮਾ ਅਤੇ ਦੇਵਹੁਤੀ ਦੀਆਂ ਨੌਂ ਧੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਅੱਠਵੀਂ ਹੈ। ਉਹ ਪਰਾਸ਼ਰਾ ਦੀ ਦਾਦੀ ਅਤੇ ਵਿਆਸ ਦੀ ਪੜ੍ਹ-ਦਾਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਿਵ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਿਮਾ ਦੀ ਮਨ-ਧੀ ਸੰਧਿਆ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਵਸ਼ਿਸਟ ਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ, ਸੰਧਿਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਨੂੰਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਤਪੱਸਿਆ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸੰਨ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੇਧਾਤੀਥੀ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਕੁੱਦਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਮੇਧਾਤੀਥੀ ਦੀ ਧੀ ਵਜੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਵਸ਼ਿਸ਼ਟ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਹੋਰ ਪੁਰਾਣਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਸ਼ਪ ਦੀ ਧੀ ਅਤੇ ਨਾਰਦ ਅਤੇ ਪਾਰਵਤਾ ਦੀ ਭੈਣ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਨਾਰਦਾ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਨੂੰ ਵਸ਼ਿਸ਼ਟ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਮਹਾਭਾਰਤ ਅਰੁੰਧਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਨਿਆਸੀ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸੱਤ ਰਿਸ਼ੀ ਨੂੰ ਵੀ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਅਗਨੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸਵਾਹਾ ਇਸ ਲਈ ਅਰਪਨਤੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਤਪ੍ਰਸ਼ੀ ਵਿਚਲੀਆਂ ਹੋਰ ਛੇ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸੰਨ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ 12 ਸਾਲ ਮੀਂਹ ਨਹੀਂ ਪਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਪਤਰਿਸ਼ੀ ਬਿਨਾਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਦੇ ਦੁਖੀ ਸਨ। ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦਾ ਅਨੌਖਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[2]
ਵਾਲਮੀਕਿ ਰਾਮਾਇਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਦੇ ਸੌ ਪੁੱਤਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਵਿੱਤਰ ਦੁਆਰਾ ਮਰਨ ਲਈ ਸਰਾਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੁਯਗਿਆ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਰਾਮ ਨਾਲ ਵਸ਼ਿਸ਼ਟ ਦੇ ਧਰਮ-ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਕੁਝ ਸੂਤਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਚਿਤਰਕੇਤੂ ਸਮੇਤ ਅੱਠ ਪੁੱਤਰ ਸਨ।
ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ
[ਸੋਧੋ]ਅਰੁੰਧਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹਿੰਦੀ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਕਵਿਤਾ ਅਰੁੰਧਤੀ ਵਿੱਚ, 1994 ਵਿੱਚ ਜਗਦਗੁਰੂ ਰਾਮਭੱਦਰਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।