ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਤੋਂ

ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਦਵਤਾ ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਖੇਤਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਦਵਤਾ ਭਰਪੂਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਲੇਖ, ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ, ਅਤੇ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੋਰਸ ਹਨ।

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮੱਧਕਾਲੀ ਦੌਰ[ਸੋਧੋ]

ਤਸਵੀਰ:Pastimes15.jpg
ਦੇਵੀ ਰਾਧਾਰਣੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ।

ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਵਿੱਚ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉੱਚ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ। ਪਤੰਜਲੀ ਅਤੇ ਕਾਤਿਆਯਨ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਵਿਆਕਰਣਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਕੰਮ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।[1][2][3] ਰਿਗਵੈਦਿਕ ਆਇਤਾਂ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਇੱਕ ਪਰਿਪੱਕ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਵੈਮਵਰ ਜਾਂ ਲਿਵ-ਇਨ ਰਿਲੇਸ਼ਨਸ਼ਿਪ ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੰਧਰਵ ਵਿਆਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਪਤੀ ਚੁਣਨ ਲਈ ਸੁਤੰਤਰ ਸਨ।[4] ਰਿਗਵੇਦ ਅਤੇ ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਔਰਤਾਂ ਰਿਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਾਰਗੀ ਵਾਚਕਨਵੀ ਅਤੇ ਮੈਤ੍ਰੇਈ (ਸੀ. 7ਵੀਂ ਸਦੀ ਈ.ਪੂ.)।[5]

ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੇਦਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਥਰਸ ਦੇ ਧਰਮਸੂਤਰ ਵਿੱਚ, ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ:

ਮਹਾਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਦੇ 5 ਆਦਮੀਆਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਤੱਥ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੈਦਿਕ ਯੁੱਗ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁ-ਵਿਆਹ ਦਾ ਮੇਲ ਬਹੁ-ਵਿਆਹ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਪਤੀਆਂ ਦੀ ਚੋਣ 'ਸਵੈਮਵਰ' ਨਾਮਕ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਥਾ ਵਿੱਚ, ਔਰਤ ਦਾ ਪਿਤਾ ਸਾਰੇ ਮਰਦਾਂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਔਰਤ ਇੱਕ ਨੂੰ ਚੁਣਦੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਦੀ ਸੀ।

ਨਾਲ ਹੀ, ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਹਰ ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ( ਸਰਸਵਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਅਤੇ ਪਾਰਵਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਿਵ ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਤੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਲਿੰਗਾਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਲਈ ਵੱਖਰੇ ਮੰਦਰ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਓਨੀ ਹੀ ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਵਰਤਾਓ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਜਿੰਨੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਭਿਆਸ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਅੱਜ ਤੱਕ ਬਰਕਰਾਰ ਹਨ, ਪੂਜਾ ਦੀ ਤਰਜੀਹ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ।

ਸਕਲ ਰੀਟਾ ਦੀ ਕਿਤਾਬ "ਦੇਵੀ ਦੀ ਸਮਕਾਲੀ ਪੁਨਰ ਖੋਜ ਲਈ ਇੱਕ ਸਰੋਤ ਵਜੋਂ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤ ਦੇਵਤੇ"। ਐਮ, 1989, ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ:

'ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦੇਵੀ ਰੂਪਕ ਅਤੇ ਵੀਰੰਗਨਾ ਜਾਂ ਨਾਇਕ ਔਰਤ ਦੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਨਾਰੀਵਾਦ ਦੀਆਂ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਉਸਾਰੀਆਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਵਰਗੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਔਰਤ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅਨੁਕੂਲਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬੋਧਾਤਮਕ ਢਾਂਚਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਅਤੇ ਫੂਲਨ ਦੇਵੀ, ਪੱਛਮੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਹੋਮਾ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਵਿੱਚ (ਅਗਨੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੀ ਰਸਮ, ਅਤੇ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਭੇਟਾਂ), ਹਰ ਮੰਤਰ ਜਾਂ ਸ਼ਲੋਕਾ ਨੂੰ ਖੁਦ ਅਗਨੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅਗਨੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸਵਹਾ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੇਵੀ ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ: 9.43, ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਗਨੀ ਨੂੰ ਸਾਰੀਆਂ ਬੇਨਤੀਆਂ ਕੇਵਲ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣੀਆਂ ਸਨ:

ਹੇ ਦੇਵੀ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅੱਗ ਦੀ ਬਲਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਬਣੋ, ਜੋ ਤੇਰੇ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਜਲਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਮੰਤਰ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ 'ਤੇ, ਜੋ ਕੋਈ ਤੇਰਾ ਨਾਮ (ਸਵਾਹਾ) ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਅਗਨੀ ਵਿੱਚ ਬਲਿਦਾਨ ਪਾਵੇਗਾ। ਉਹ ਭੇਟਾਂ ਸਿੱਧੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲਈ। ਮਾਤਾ ਜੀ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ, ਸਾਰੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦਾ ਭੰਡਾਰ, ਆਪਣੇ (ਅੱਗ ਦੇ) ਘਰ ਦੀ ਔਰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦਿਓ।"

ਅਗਨੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ੍ਵਾਹਾ ਦੇ ਇਸ ਪਹਿਲੂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਮਹਾਭਾਰਤ, ਬ੍ਰਹਮਾਵੰਤਰਾ ਪੁਰਾਣ, ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਜਨਾਂ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

" ਆਮਰਪਾਲੀ ਬੁੱਧ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ", ਹਾਥੀ ਦੰਦ ਦੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ । ਅਮਰਪਾਲੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਗਣਰਾਜ ਦੀ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਗਰਵਧੂ (ਸ਼ਾਹੀ ਦਰਬਾਰੀ ) ਸੀ।

6ਵੀਂ ਜਾਂ 5ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਵਤਸ ਮਹਾਜਨਪਦ ਦੀ ਰਾਣੀ ਮਗਾਵਤੀ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ), ਜਾਂ ਮਿਗਾਵਤੀ (ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ) ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਵਜੋਂ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਉਦਯਨ ਜਾਂ ਤਾਂ ਨਾਬਾਲਗ ਸੀ ਜਾਂ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧੀ ਰਾਜੇ ਦੁਆਰਾ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ "ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦਾ ਵੀ।"[6][7]

ਅਪਸਤੰਬ ਸੂਤਰ (c. 4ਵੀਂ ਸਦੀ ਈ.ਪੂ.)[8][3] ਵੈਦਿਕ ਯੁੱਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਪਸਤੰਬ ਸੂਤਰ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਉੱਚੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ 4ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮੌਜੂਦ ਸੀ:

ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ (A 1.28.19)।

ਉਹ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਵਾਰਸ ਹੋਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ (A 2.14.4)। ਪਤੀ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਵਿਚਕਾਰ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਕੋਈ ਵੰਡ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਸ ਵਿਚ ਅਟੁੱਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਕਸਟਡੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ (A 2.29.3)। "ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇੱਕ ਪਤਨੀ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਦੂਰ ਹੋਣ 'ਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਦੌਲਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ (A 2.12.16-20)।

ਔਰਤਾਂ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਕਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਨੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਅਪਸਤੰਬਾ ਆਪਣੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਔਰਤਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਸਿੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ (A 2.15.9; 2.29.11)।

ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨੱਚਦੇ ਆਕਾਸ਼ੀ ਦੇਵਤੇ ( ਦੇਵਦਾ ) ਦੀ ਮੂਰਤੀ।

ਗੁਪਤਾ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਨੌਕਰੀ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਗੁਪਤਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਪਹਿਲੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਣੀ ਕੁਮਾਰਾ ਦੇਵੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।[9] ਪ੍ਰਭਾਵਤੀਗੁਪਤ ਗੁਪਤਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਚੰਦਰ ਗੁਪਤਾ II ਦੀ ਧੀ ਅਤੇ ਵਾਕਾਟਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਰੁਦਰਸੇਨ II ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਫਰਜ਼ ਨਿਭਾਏ ਸਨ।[7] ਕਸ਼ਮੀਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਉੜੀਸਾ ਅਤੇ ਆਂਧਰਾ ਵਿੱਚ ਰਾਣੀ ਅਤੇ ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਰੀਜੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਘਰੇਲੂ ਦਾਇਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਪਣੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਪੜਾਅ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੀਆਂ ਉੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਸਹਿ-ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਗੁਪਤਾ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਅਮਰਕੋਸ਼ ਨਾਮਕ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ।

ਦੂਜੀ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਰਾਣੀ ਨਯਨਿਕਾ (ਜਾਂ ਨਾਗਨਿਕਾ) ਦੱਖਣ ਖੇਤਰ (ਦੱਖਣੀ-ਮੱਧ ਭਾਰਤ) ਦੇ ਸੱਤਵਾਹਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ਾਸਕ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਕਮਾਂਡਰ ਸੀ। ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੁਢਲੀ ਔਰਤ ਸ਼ਾਸਕ ਅਨੁਰਾਧਾਪੁਰਾ (ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ, ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ) ਦੀ ਰਾਣੀ ਅਨੁਲਾ ਸੀ।

ਨੌਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਰਾਣੀ ਓਰੀਸਾ ਨੇ ਰਾਜ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਸਾਹਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ। ਮੇਵਾੜ ਦੀ ਰਾਣੀ ਕੁਰਮਾਦੇਵੀ ਨੇ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਯੁੱਧ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਦੀਦੇ ਨੇ 22 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਜਵਾਹੀਰਾਬੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੈਨਾ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਵਿੱਚ, ਰਾਣੀ ਸੁਗੁਲਾ ਨੇ ਦੱਖਣੀ ਰਾਜੇ, ਉਸਦੇ ਭਤੀਜੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਬਾਇਆ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਕਈ ਕਿਲੇ ਬਣਾਏ। ਸੁਗੁਲਾ ਨੇ 10 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਰਾਜੇ ਦੀ ਫੌਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ "ਸੁਗੁਲਾ, ਬਾਗੀ ਰਾਣੀ ਨਿਡਰ" ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਦੇਰ ਮੱਧਕਾਲੀ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਆਧੁਨਿਕ ਦੌਰ[ਸੋਧੋ]

ਰੁਦਰਮਾ ਦੇਵੀ 1263 ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਮੌਜੂਦਾ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਦੇ ਵਾਰੰਗਲ ਵਿਖੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੇ ਨਾਲ ਦੱਖਣ ਪਠਾਰ ਵਿੱਚ ਕਾਕਤੀਆ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਰਾਜਾ ਸੀ। ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਰਾਜੇ ਵਜੋਂ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁਝ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਰਦ ਚਿੱਤਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ।[10] ਅੱਕਾ ਮਹਾਦੇਵੀ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਵੀਰਸ਼ੈਵ ਭਗਤੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਸਤੀ ਸੀ। ਕੰਨੜ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਬਚਨ, ਉਪਦੇਸ਼ਿਕ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ, ਕੰਨੜ ਭਗਤੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ, ਕੁਝ ਸਦੀਆਂ ਬਾਅਦ, ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੀਰਾ, ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਿੰਦੂ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਕਵੀ ਬਣ ਗਈ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਗੜ ਗਈ।[11][12] ਜੌਹਰ ਜੋ ਕਿ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਿਵਾਜ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ 11 ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਤੁਰਕੋ-ਅਫਗਾਨ ਵਰਗੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਗੁਲਾਮ ਹੋਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਗੁਆ ਸਕਣ।[13][14] ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਕਾਸਿਮ ਦੁਆਰਾ ਸਿੰਧ ਦੀ ਜਿੱਤ ਸਮੇਂ ਰਾਣੀ ਬਾਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਾਜਪੂਤ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਜੌਹਰ ਕੀਤਾ ਸੀ।[15][16] ਇਹ ਤਿੰਨ ਵਾਰ, ਇਕੱਲੇ ਚਿਤੌੜ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ, ਰਾਜਪੂਤ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਚਿਤੌੜਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਰਤਨਾਸਿਮਹਾ ਦੀ ਪਤਨੀ ਰਾਣੀ ਪਦਮਿਨੀ ਦੁਆਰਾ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ 1303 ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਰਾਣੀ ਕਰਨਾਵਤੀ ਦੁਆਰਾ 1537 ਵਿੱਚ[17]

ਜ਼ਨਾਨਾ ਹਮਲਾਵਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆਂਦੀ ਗਈ ਇੱਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਪਰੰਪਰਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਸਥਾਨ ਕਈ ਵਾਰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ, ਉਹ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਾਲ ਤੱਕ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਨਹੀਂ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਅਕਬਰ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਇਕਾਂਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਰਮ ਬਣਾਉਣ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਇਸ ਨੀਤੀ ਦੀ ਨਕਲ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਚੱਕਮਾ ਰਾਜ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਜਾਂ ਨੇ ਵੀ ਕੀਤੀ।[18][19]

ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਹਿਜਾਬ ਜਾਂ ਪਰਦਾ ਦੇ ਰਿਵਾਜ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਔਰਤ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਕਲਾਵਾਂ, ਲੇਖਣ, ਸੰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਉਲੇਮਾ ਦੀ ਰਾਏ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਹਿਜਾਬ ਅਤੇ ਬੁਰਕਾ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਭਿਆਸ ਸੀ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸ਼ਾਹੀ ਅਭਿਆਸ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰਦੇ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਕਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਣੀਆਂ ਨੇ ਅਕਸਰ ਸੀਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸਾਮਰਾਜੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਇਸਲਾਮ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਮਾਪਿਲਾ ਵਰਗੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਜੱਦੀ-ਪੁਸ਼ਤੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਹੰਨੌਰ ਦੀ ਮੁਸਲਿਮ ਰਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਇਬਨ ਬਤੂਤਾ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਵਾਲੇ 13 ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਦੋਵੇਂ ਲਿੰਗ ਮੁੱਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਿਖਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹੇਠਲੇ-ਵਰਗ ਵਧੇਰੇ ਅਨਪੜ੍ਹ ਸਨ।

ਤੁਰਕਾਂ ਵਿਚ ਪਰਦੇ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਸਖਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਵਿਚਾਰੇ ਗਏ ਕਾਰਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਮੁਸਲਿਮ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੁਲੀਨ ਰੁਤਬੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮਰਦਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਵਾਸਨਾ ਨਾਲ ਵੇਖਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਾਸਕ ਅਤੇ ਅਹਿਲਕਾਰ ਕਈ ਵਾਰ ਬਦਨਾਮੀ ਅਤੇ ਵਧੀਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਸਨ।[20][21] ਮੁਸਲਿਮ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਵਾਸਨਾਪੂਰਣ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਰਖੇਲਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਦੌਲਤ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[22] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪਰਦਾ ਸੁਲਤਾਨ ਫਿਰੋਜ਼ ਤੁਗਲਕ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਇਹ ਨਿਯਮ ਬਣਾਇਆ ਕਿ ਪਰਦੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਘੁੰਮਣ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੇਸਵਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਮਰਦ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨ। ਉੱਚ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨਿੱਜੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਾਰਨ ਬਿਹਤਰ ਸਨ। ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਨਾਲ ਪਰਦਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਈ।[23] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜਨੀਤੀ, ਸਾਹਿਤ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੋਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ।[24] ਰਜ਼ੀਆ ਸੁਲਤਾਨਾ (1205-1240) ਦਿੱਲੀ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇਕਲੌਤੀ ਮਹਿਲਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਣੀ।

ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ[ਸੋਧੋ]

ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ, ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ, ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਅਤੇ ਜੋਤੀਰਾਓ ਫੂਲੇ ਵਰਗੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀ ਲਈ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। ਪੇਰੀ ਚਰਨ ਸਰਕਾਰ, ਹਿੰਦੂ ਕਾਲਜ, ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਤੇ "ਯੰਗ ਬੰਗਾਲ" ਦੇ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ, ਨੇ 1847 ਵਿੱਚ ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਉਪਨਗਰ ਬਾਰਾਸਾਤ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ ਪਹਿਲਾ ਮੁਫਤ ਸਕੂਲ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਦਾ ਨਾਮ ਕਾਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗਰਲਜ਼ ਹਾਈ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਿਦਿਆਲਾ). ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਸੁਝਾਅ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜ ਯੁੱਗ ਦੌਰਾਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦਾ ਕੋਈ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਯੋਗਦਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਰਥਾ ਮੌਲਟ ਨੀ ਮੀਡ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਧੀ ਐਲੀਜ਼ਾ ਕੈਲਡਵੈਲ ਨੀ ਮੌਲਟ ਨੂੰ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਮੋਢੀ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਭਿਆਸ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉੱਡ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਜਾ ਰਾਮਮੋਹਨ ਰਾਏ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ 1829 ਵਿੱਚ ਗਵਰਨਰ-ਜਨਰਲ ਵਿਲੀਅਮ ਕੈਵੇਂਡਿਸ਼-ਬੈਂਟਿੰਕ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨੇ 1856 ਦੇ ਵਿਧਵਾ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ ਐਕਟ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਪੰਡਿਤਾ ਰਮਾਬਾਈ ਵਰਗੀਆਂ ਕਈ ਮਹਿਲਾ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।

  • ਰਾਜਪੂਤ ਲਾੜੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ।
    ਰਾਜਪੂਤ ਲਾੜੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ।
  • ਇੱਕ ਨਾਇਰ ਔਰਤ ਸਵਰਾਬਤ ਖੇਡਦੀ ਹੋਈ।
    ਇੱਕ ਨਾਇਰ ਔਰਤ ਸਵਰਾਬਤ ਖੇਡਦੀ ਹੋਈ।
  • ਲੰਡਨ ਮਿਸ਼ਨ ਬੰਗਾਲੀ ਗਰਲਜ਼ ਸਕੂਲ, ਕਲਕੱਤਾ ( LMS, 1869, p. 12)।
    ਲੰਡਨ ਮਿਸ਼ਨ ਬੰਗਾਲੀ ਗਰਲਜ਼ ਸਕੂਲ, ਕਲਕੱਤਾ ( LMS, 1869, p. 12)।

ਕਿੱਟੂਰ ਚੇਨੰਮਾ, ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਰਿਆਸਤ ਕਿੱਟੂਰ ਦੀ ਰਾਣੀ,[25] ਨੇ ਭੁੱਲ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਝਾਂਸੀ ਦੀ ਰਾਣੀ ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਬਾਈ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ 1857 ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਾਇਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੇਗਮ ਹਜ਼ਰਤ ਮਹਿਲ, ਅਵਧ ਦੀ ਸਹਿ-ਸ਼ਾਸਕ, ਇਕ ਹੋਰ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ 1857 ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਲ ਸੌਦੇ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਨੇਪਾਲ ਵਾਪਸ ਚਲੀ ਗਈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਭੋਪਾਲ ਦੀਆਂ ਬੇਗਮਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਔਰਤ ਸ਼ਾਸਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਚੰਦਰਮੁਖੀ ਬਾਸੂ, ਕਾਦੰਬਨੀ ਗਾਂਗੁਲੀ ਅਤੇ ਆਨੰਦੀ ਗੋਪਾਲ ਜੋਸ਼ੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ।


1917 ਵਿੱਚ, ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਵਫ਼ਦ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਜ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। 1927 ਵਿੱਚ ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਵੂਮੈਨਜ਼ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਕਾਨਫਰੰਸ ਹੋਈ, ਇਹ ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਸਥਾ ਬਣ ਗਈ। 1929 ਵਿੱਚ, ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਰੋਕੂ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੜਕੀ ਲਈ ਵਿਆਹ ਦੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਉਮਰ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। [ਪੂਰਾ ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ, ਜੋ ਖੁਦ ਤੇਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਾਲ ਵਿਆਹਾਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਲ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।

ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ (1947 ਈ. - ਮੌਜੂਦਾ)[ਸੋਧੋ]

ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ, ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]

  1. ↑ Varttika by Katyayana, 125, 2477
  2. ↑ Comments to Ashtadhyayi 3.3.21 and 4.1.14 by Patanjali
  3. ↑ 3.0 3.1 Gouri Srivastava (2000). Women's Higher Education in the 19th Century. Concept Publishing Company. pp. 37–. ISBN 978-81-7022-823-3.
  4. ↑ Majumdar, R.C.; Pusalker, A.D. (1951). "Chapter XX: Language and literature". In Majumdar, R.C.; Pusalker, A.D. (eds.). The history and culture of the Indian people, volume I, the Vedic age. Bombay: Bharatiya Vidya Bhavan. p. 394. OCLC 500545168.
  5. ↑ H. C. Raychaudhuri (1972), Political History of Ancient India, Calcutta: University of Calcutta, p.67–68.
  6. ↑ Jain, J.C. (1984). Life in Ancient India: As Depicted in the Jain Canon and Commentaries, 6th Century BC to 17th Century AD. Munshiram Manoharlal. p. 470. Retrieved 2018-07-16.
  7. ↑ 7.0 7.1 Altekar, A.S. (1956). The Position of Women in Hindu Civilization, from Prehistoric Times to the Present Day. Motilal Banarsidass. p. 187. ISBN 978-81-208-0324-4. Retrieved 2018-07-16.
  8. ↑ Tryambakayajvan (1995). Stridharmapaddhati [The perfect wife (guide to the duties of women)]. Julia Leslie (translator). New Delhi New York: Penguin Books. ISBN 9780140435986.
  9. ↑ Altekar 1957 p.186
  10. ↑ Ramusack, Barbara N.; Sievers, Sharon L. (1999). Women in Asia: Restoring Women to History. Indiana University Press. p. 37. ISBN 978-0-25321-267-2.
  11. ↑ "Women in history". nrcw.nic.in. National Resource Center for Women. Archived from the original on 19 June 2009. Retrieved 24 December 2006.
  12. ↑ Mishra, R. C. (2006). Women in India: towards gender equality. New Delhi: Authorspress. ISBN 9788172733063. Details.
  13. ↑ India: The Ancient Past: A History of the Indian Subcontinent from c. 7000 BCE to CE 1200. Routledge. 2016. p. 232. ISBN 9781317236733.
  14. ↑ Sati, the Blessing and the Curse: The Burning of Wives in India. Oxford University Press. 1994. pp. 189, 165. ISBN 9780195360226.
  15. ↑ Farooqui Salma Ahmad (2011). A Comprehensive History of Medieval India: From Twelfth to the Mid-Eighteenth Century. Pearson Education India. p. 44. ISBN 9788131732021.
  16. ↑ Jaswant Lal Mehta (1994). Advanced Study in the History of Medieval India. Sterling Publishers. p. 189. ISBN 9788120706170.
  17. ↑ "Indian States and Union Territories". Places of Interest in Rajasthan: Chittorgarh. Retrieved 24 June 2009.
  18. ↑ Angma Dey Jhalala (2015). Courtly Indian Women in Late Imperial India. Routledge. pp. 7–8. ISBN 9781317314448.
  19. ↑ Khan, Mazhar-ul-Haq (1972). Purdah and Polygamy: a study in the social pathology of the Muslim society. Nashiran-e-Ilm-o-Taraqiyet. p. 68. The zenana or female portion of a Muslim house
  20. ↑ Sudha Sharma (2016). The Status of Muslim Women in Medieval India. SAGE Publications. pp. 159–160. ISBN 9789351505679.
  21. ↑ Dushka Sayid (1998). Muslim Women of the British Punjab: From Seclusion to Politics. Springer. p. 79. ISBN 9781349268856.
  22. ↑ Awadh Buhari Pandey (1970). Early Medieval India. Central Book Depot. p. 324.
  23. ↑ Sudha Sharma (2016). The Status of Muslim Women in Medieval India. SAGE Publications. pp. 163–165. ISBN 9789351505679.
  24. ↑ Kamat, Jyotsana (January 2006). "Status of women in medieval Karnataka (blog)". kamat.com. Kamat's Potpourri. Retrieved 24 December 2006.
  25. ↑ Saraswati English Plus. New Saraswati House. p. 47.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਭਾਰਤੀ_ਉਪ_ਮਹਾਂਦੀਪ_ਵਿੱਚ_ਔਰਤਾਂ_ਦਾ_ਇਤਿਹਾਸ&oldid=743069" ਤੋਂ ਲਿਆ