ਸਮੱਗਰੀ 'ਤੇ ਜਾਓ

ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਤੋਂ

ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ( Persian ), ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬਸਤੀਵਾਦ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਲਿੰਗੂਆ ਫ੍ਰੈਂਕਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ। [lower-alpha 1] ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ 11ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤੁਰਕੀ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨ ਰਾਜ-ਘਰਾਣੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਲਿਆਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗਜ਼ਨਵੀ, ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਦਾਲਤ ਅਤੇ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਫਾਰਸੀ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਦਰਜਾ ਸੀ। ਇਸਨੇ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤੀ, ਸਾਹਿਤ, ਸਿੱਖਿਆ, ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਰੁਤਬੇ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ। [1]

ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਫਾਰਸੀ ਦਾ ਫੈਲਾਓ ਹੋਇਆ । ਹਾਲਾਂਕਿ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ, ਅਕਸਰ ਗੈਰ-ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਇਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਗ੍ਰੇਟਰ ਈਰਾਨ, ਜਾਂ ਅਜਮ ਦੇ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇੱਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। [2] ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭੂਮਿਕਾ ਅਤੇ ਕਾਰਜਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਜੋਕੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। [3]

ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਨਿਘਾਰ ਨਾਲ ਫਾਰਸੀ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ।ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਵਧਣ ਨਾਲ਼ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ (ਹਿੰਦੀ - ਉਰਦੂ) ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਥੱਲੇ ਲਾ ਲਿਆ ਸੀ। 1837 ਵਿੱਚ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ ਫਾਰਸੀ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਦਰਜਾ ਨਾ ਰਿਹਾ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਫਾਰਸੀ ਪ੍ਰਚਲਣ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਈ।

ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਵਿਰਾਸਤ ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ 'ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੁਆਰਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਦੇ ਉਭਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਚਨਾਤਮਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ, ਸਿੰਧੀ, ਗੁਜਰਾਤੀ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਉੱਤੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਬੰਗਾਲੀ, ਮਰਾਠੀ, ਰਾਜਸਥਾਨੀ, ਅਤੇ ਉੜੀਆ ਵਰਗੀਆਂ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਤੋਂ ਉਧਾਰ ਸ਼ਬਦ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹਨ।

ਪਿਛੋਕੜ

[ਸੋਧੋ]

ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਆਮਦ ਵੱਡੇ ਈਰਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਰੁਝਾਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ। ਪਰਸ਼ੀਆ ਉੱਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਨਵੇਂ ਈਰਾਨੀ-ਇਸਲਾਮਿਕ ਸਾਮਰਾਜ ਉਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ, ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਇਸਲਾਮੀ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਈਰਾਨੀ ਇੰਟਰਮੇਜ਼ੋ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ 9ਵੀਂ ਤੋਂ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਬੀ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੇ ਅਰਬੀ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਈ ਜਿਸਨੂੰ ਨਵੀਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਕਾਸ ਖੋਰਾਸਾਨ ਅਤੇ ਟ੍ਰਾਂਸੌਕਸਿਆਨਾ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਸਨ। [4]

ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਨੇ ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਗੁਲਾਮ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਰਨ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਾਹ ਇੱਕ ਫਾਰਸੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ਼ ਪਿਆ। ਇਹ ਯੋਧੇ ਉੱਚੀਆਂ ਪਦਵੀਆਂ `ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸਨ; ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਤੁਰਕੋ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੁਰਕੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਕੀਤੀ। [5]

ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ , ਸੇਲਜੁਕ ਅਤੇ ਗਜ਼ਨਵੀ ਵਰਗੇ ਰਾਜ ਘਰਾਣੇ ਨਵੇਂ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਵੱਲ ਵਧੇ। ਫਾਰਸੀਆਂ ਅਤੇ ਤੁਰਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦਾ, ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਗਜ਼ਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਫ਼ਾਰਸੀ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਲਾਸੀਕਲ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆਈ। ਇਸ ਨੇ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਹੋਰ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਬੁਨਿਆਦ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ। [6] ਤੁਰਕੀ ਅਤੇ ਮੰਗੋਲ ਰਾਜ ਘਰਾਣਿਆਂ ਨੇ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ, ਇਸ ਫਾਰਸੀਕ੍ਰਿਤ ਉੱਚ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਨਕਲ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪੱਛਮੀ ਅਤੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦਰਬਾਰੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। [7] ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ "ਚੀਨ ਤੋਂ ਬਾਲਕਨ ਤੱਕ, ਅਤੇ ਸਾਇਬੇਰੀਆ ਤੋਂ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਤੱਕ" ਫੈਲੇ ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਆਮਦ ਇਸ ਲਈ ਕੋਈ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲ਼ੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਇਤਿਹਾਸ

[ਸੋਧੋ]

ਆਗਮਨ ਅਤੇ ਪਸਾਰਾ

[ਸੋਧੋ]

11ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਨਵੀ ਜਿੱਤਾਂ ਨਾਲ਼ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਜਦੋਂ ਗਜ਼ਨੀ ਦੇ ਮਹਿਮੂਦ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੱਤਾ ਦਾ ਅਧਾਰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤਕ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਗਜ਼ਨਾ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਦੂਜੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਇਰਾਨ, ਖ਼ੁਰਾਸਾਨ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਹੋਰ ਸਥਾਨਾਂ ਤੋਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ, ਵਸਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਆਮਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਇਹ ਵਹਾਅ ਅਗਲੀਆਂ ਕੁਝ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਨਿਰਵਿਘਨ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਵੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਬੂ-ਅਲ-ਫ਼ਰਾਜ ਰੂਨੀ ਅਤੇ ਮਸੂਦ ਸਾਦ ਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਦੋਵੇਂ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ। [3] [2] ਘੁਰਿਦਾਂ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਕੀਤਾ, ਪਰਸੋ-ਇਸਲਾਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਫੈਲਾਇਆ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਈ।

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਗਭਗ ਹਰ ਇਸਲਾਮੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਵਰਤਣ ਦੀ ਗਜ਼ਨਵੀ ਦੀ ਪਾਈ ਪਿਰਤ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ। 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗ਼ੁਲਾਮ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਦਿੱਲੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਈ। ਲਗਾਤਾਰ ਖਿਲਜੀਆਂ ਅਤੇ ਤੁਗਲਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਕੀਤੀ; ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵੀ ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਫਾਰਸੀ ਰਚਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਕੀਤੀ। [3] 13ਵੀਂ ਅਤੇ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਤੁਰਕ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਵੀ, ਲਿਖਾਰੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਹਸਤੀਆਂ) ਨੂੰ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਲਈ ਪਰੇਰਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਣ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਪ੍ਰਵਾਹ ਪਰਸੋ-ਇਸਲਾਮਿਕ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਮੰਗੋਲ ਜਿੱਤਾਂ ਨੇ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕੁਲੀਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲਈ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਆਬਾਦੀ ਦੁਆਰਾ ਅਕਸਰ ਇਸਲਾਮੀ ਕੁਲੀਨਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। [2] ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀਆਂ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਟੁੱਟਣ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ, ਦੱਖਣ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਤੱਕ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਾਧੇ ਨੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਲਿਆ। [8]

ਦਰਬਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਧਰਮ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਫੈਲੀ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੂਫ਼ੀਮਤ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ਼। ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੂਫ਼ੀ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਨ, ਅਤੇ ਭਾਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਸਥਾਨਕ ਇੰਡਿਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਲਿਖਣ ਲਈ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਫੈਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੋਈ। ਸੂਫੀ ਕੇਂਦਰਾਂ (ਖਾਨਕਾਹ) ਨੇ ਇਸ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੇਲ-ਜੋਲ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। [2] ਸੂਫੀਵਾਦ ਨੇ ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਰਾਹੀਂ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਵਾਦ ਰਚਾਇਆ; ਆਬਿਦੀ ਅਤੇ ਗਰਗੇਸ਼ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਹੋਈ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ। [3]

ਤੈਮੂਰ ਨੇ ਜਦੋਂ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੋਂ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਖੜੋਤ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ। ਅਫ਼ਗਾਨ ਰਾਜ ਘਰਾਣਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੂਰੀਆਂ ਅਤੇ ਲੋਧੀਆਂ ਨੇ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਫਗਾਨ, ਪਰਸ਼ੀਅਨ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਸਨ, ਇਹ ਹਾਕਮ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਇਸ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਸਾਰੇ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਸਾਮਰਾਜੀਆਂ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਦੇ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਪੂਰਵਜ ਹਿੰਦਵੀ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੇਹਲਵੀ ਜਾਂ ਦੱਖ਼ਿਨੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਨੂੰ ਅਦਾਲਤ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਵਰਤਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਐਪਰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਅਜੇ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਜੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਚੱਲਦੀ ਸੀ। ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ ਦੁਆਰਾ ਫ਼ਾਰਸੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕੁਲੀਨਤਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਫੈਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ; ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਿਖਾਉਣ ਦੇ ਸਬੂਤ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। [2] [9] [2]

ਉਚਾਈ

[ਸੋਧੋ]
ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਅਧੀਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇੱਕ ਫਰਮਾਨ, ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ। ਮੁਗਲ ਵਿੱਤ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਿੰਦੂ ਇਹਨਾਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਉੱਤਮਤਾ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। [3]

ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ (1526-1857) ਦੇ ਆਗਮਨ ਨਾਲ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤੀ ਦਾ ਅਮਲ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਭਾਸ਼ਾ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। [3] ਮੁਗ਼ਲ ਤਿਮੂਰਦ ਮੂਲ ਦੇ ਸਨ; ਉਹ ਤੁਰਕੋ-ਮੰਗੋਲ ਸਨ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੱਦ ਤੱਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਐਪਰ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮੁਗਲ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੱਦੀ ਤੁਰਕੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਥਿਤੀ ਉਦੋਂ ਬਦਲਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਦੂਜੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹੁਮਾਯੂੰ ਨੇ ਸਫਾਵਿਦ ਈਰਾਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਿੱਤ ਲਿਆ। ਇਸ ਨਾਲ਼ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਰਾਨੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਆਏ। ਉਸਦੇ ਉੱਤਰ-ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਕਬਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਈਰਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਅਹੁਦੇ ਦੇ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਈਰਾਨ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਯਤਨ ਕੀਤੇ। ਅਕਬਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੂੰ ਮੁਗ਼ਲ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ, ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਜੱਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ (ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਉਸਦਾ ਆਪਣਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜਹਾਂਗੀਰ, ਤੁਰਕੀ ਨਾਲੋਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਨਿਪੁੰਨ ਸੀ)। ਅਕਬਰ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੂੰ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਨੀਤੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਤੱਕ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੀ। ਉਸਦੇ ਬਹੁਲਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ, ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਿੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਦਰੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਅਕ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ। [2] ਅਕਬਰ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਵੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਜਾਰੀ ਰਹੀ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਾਹਿਤਕ ਮਾਹੌਲ ਨੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ -ਯੁੱਗ ਦੇ ਇੱਕ ਕਵੀ ਨੂੰ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ, [3]   ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਫਾਰਸੀ ਨੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵੱਕਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ "ਫਾਰਸੀਕਰਨ" ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅਪਣਾਇਆ। ਫਾਰਸੀ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਦੀ ਲੋੜ ਵਾਲੇ ਪੇਸ਼ੇ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਈਰਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਤੁਰਕਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲ਼ਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਕਾਇਸਥਾ ਅਤੇ ਖੱਤਰੀ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਮੁਗਲ ਵਿੱਤ ਵਿਭਾਗਾਂ ਉੱਤੇ ਹਾਵੀ ਹੋ ਗਏ; ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਈਰਾਨ ਤੋਂ ਆਏ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਉਸਤਾਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਦਰੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਪੜ੍ਹਾਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਮੁਗ਼ਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਪੂਰੇ ਫ਼ਾਰਸੀਕਰਨ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਭਾਸ਼ਾ ਸ਼ਹਿਰੀ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪਿੰਡਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ, ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਰੋਤਾ ਤੇ ਪਾਠਕ ਵਰਗ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਇਆ। [2]

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੂਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣ ਗਈ; ਮੁਜ਼ੱਫਰ ਆਲਮ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਚਲੀ ਗਈ ਸੀ। [2] 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ, ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਕੋਲ "ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਬੁਲਾਰੇ ਦੀ ਯੋਗਤਾ" ਸੀ।

ਪਤਨ

[ਸੋਧੋ]

ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰਕੇ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। [3] ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਆਮਦ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ਼ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀਦਾ ਵਧਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਅਸਰ ਪਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ । ਹਾਲਾਂਕਿ, ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਜੇ ਵੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ, ਜੋ ਸਿੱਖਿਆ, ਮੁਸਲਿਮ ਹਕੂਮਤ, ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। [10] ਜਦੋਂ ਕਿ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਉੱਚ ਪੱਧਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਵੀ ਇਸਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ "ਕਮਾਂਡ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ" ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸੂਬਾਈ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ। ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕੰਪਨੀ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਿੱਖੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਅਕਸਰ ਭਾਰਤੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਦਰਕਿਨਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਫਾਰਸੀ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ। [11] [12]

1800 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਇਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਫਾਰਸੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਇਸ ਤੱਥ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੂੰ ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਝਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 1830 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ, ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੂੰ "ਚੰਗੇ ਰਾਜਭਾਗ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ" ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੂਨ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦੀ; ਮਦਰਾਸ ਅਤੇ ਬੰਬਈ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀਆਂ ਨੇ 1832 ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਜਭਾਗ ਵਿੱਚੋਂ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ 1837 ਵਿੱਚ, ਐਕਟ ਨੰਬਰ 29 ਨੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦੇਣ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। [13] ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨੇ ਫਾਰਸੀ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ, ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਸਾਂਝੇ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਨੂੰ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ। [10] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਥਾਂ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਦੀ ਮੱਤ ਦਿੱਤੀ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪਾਸੇ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੀ, ਅਤੇ "ਅੰਤਰ-ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਚਾਰ" ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣੀ ਰਹੀ। [10] ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਾਇਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਗ਼ਾਲਿਬ ਇਸ ਅੰਤਰਾਲ ਯੁੱਗ ਦੌਰਾਨ ਵਿਚਰਿਆ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। [14] 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੱਕ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮਾਧਿਅਮ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਚੰਗੇ ਪੈਰ ਜਮਾ ਲੈਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪਸੰਦੀਦਾ ਕਾਲਜ ਡਿਗਰੀ ਸੀ। [10] 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਧ ਦੌਰਾਨ ਮੁਹੰਮਦ ਇਕਬਾਲ ਦੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਹਿੰਦ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਆਖਰੀ ਮਹਾਨ ਉਦਾਹਰਣ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [3]

ਨੀਲ ਗ੍ਰੀਨ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਆਗਮਨ ਨੇ ਵੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਪਤਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈਸ ਨੇ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫ਼ਾਰਸੀ ਟੈਕਸਟ ਦੇ ਉਤਪਾਦ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਇਆ, ਇਸਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲੀ ਵਰਗੀਆਂ ਵਧੇਰੇ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੇਸੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੁਲਾਰਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵੱਲ ਜਾਣ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਜ਼ੋਰ ਫੜ ਗਿਆ।

ਖੇਤਰੀ ਵਰਤੋਂ

[ਸੋਧੋ]

ਇਹ ਭਾਗ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਖੇਤਰਾਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੱਧ-ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ, ਜੋ ਕਿ ਅਕਸਰ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ, ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ 'ਤੇ ਇੱਕ ਨੇੜੇ ਤੋਂ ਝਾਤ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ

[ਸੋਧੋ]

ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਬਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰ ਵਜੋਂ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਲੰਮਾ ਸੰਬੰਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਘਾੜਤ ਹੈ (ਪੰਜ-ਆਬ, ਯਾਨੀ ਪੰਜ ਪਾਣੀ)। [15] ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗਜ਼ਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਲਾਸੀਕਲ ਫਾਰਸੀ ਨੂੰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਰਬਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [16] ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਗ਼ਜ਼ਨਵੀਆਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੁਕਾਮ ਬਣਾਇਆ। ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਮੂਲ ਦਾ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਵੀ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੰਡੋ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਸਤੀਆਂ, ਮਸੂਦ ਸਾਦ ਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਅਬੂ-ਅਲ-ਫ਼ਰਾਜ ਰੂਨੀ ਸਨ। [3] [2]

13ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਨਸੀਰੂਦੀਨ ਕਬਾਚਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਘੁਰਿਦਾਂ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਦਾ ਰਾਜ, ਸਿੰਧ, ਮੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਉਚ ਦੇ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਮੁਹੰਮਦ ਔਫੀ ਨੇ ਲੁਬਾਬ ਉਲ-ਅਲਬਾਬ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। [2]

ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਰਚਿਆ, ਫਿਰ ਅਗਲੀਆਂ ਸਦੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਜਦੋਂ ਇਹ ਖੇਤਰ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਇਆ। [16] ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ( ਸੰਤ ਭਾਸ਼ਾ ) ਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ; ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਾ|ਜ਼ਫਰਨਾਮਾ ਅਤੇ ਹਿਕਾਯਤਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। [17] [15]

ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਕੂਮਤਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਬਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਾਹਿਤਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਬਦਬਾ ਰਿਹਾ। ਇਸਨੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਾਹ-ਏ-ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੀ ਜਿੱਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। [16] ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਮਾਧਿਅਮ ਵਾਲੇ ਸਕੂਲ 1890 ਤੱਕ ਚੱਲੇ। [18] ਮੁਹੰਮਦ ਇਕਬਾਲ, ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ, ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਆਖਰੀ ਉੱਘੇ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।

ਕਸ਼ਮੀਰ

[ਸੋਧੋ]

ਕਸ਼ਮੀਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਖੇਤਰ ਸੀ ਜੋ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। ਚਾਹੇ ਇਹ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਪਰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਕਾਂ ਕਰਕੇ ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਪਤਨ ਵਿੱਚ ਸੀ। [19] ਫਾਰਸੀ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਈ, ਜੋ ਕਿ ਮੀਰ ਸੱਯਦ ਅਲੀ ਹਮਦਾਨੀ ਵਰਗੇ ਮੁਢਲੇ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਇਸਲਾਮੀਕਰਨ ਰਾਹੀਂ ਫੈਲੀ ਸੀ। ਦੇਸੀ ਸ਼ਾਹ ਮੀਰ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਉਭਾਰ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਫ਼ਾਰਸੀ ਰਾਜਭਾਗ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣ ਗਈ। ਇਸ ਦੇ ਕੁਝ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ੈਨ-ਉਲ-ਆਬਿਦੀਨ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਕੀਤੀ। [20]

ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁੱਢਲੇ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਵਾਦੀ ਵਿੱਚ ਵੱਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਉੱਤਮ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਇਸਨੇ ਅਗਲੇ 500 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਮੁਗਲਾਂ, ਅਫਗਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਪਣਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਰੁਤਬਾ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ। ਕਵਿਤਾ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਜੀਵਨੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਲੇਖਾਕਾਰ ਅਤੇ ਕਲਰਕਾਂ ਵਜੋਂ ਕੈਰੀਅਰ ਲਈ ਫਾਰਸੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਈਰਾਨੀ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਫਾਰਸੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਈਰਾਨ-ਏ-ਸਗੀਰ, ਜਾਂ "ਛੋਟਾ ਈਰਾਨ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। [20] [21]

ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਚਲਣ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਤਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ਼ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਵਧੇਰੇ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜੱਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੀ ਥਾਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਮਾਇਣ ਅਤੇ <i id="mwAUM">ਸ਼ਿਵਪੁਰਾਣ</i> ਵਰਗੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਉਸਤਤ ਵਿੱਚ ਭਜਨ ਵੀ ਰਚੇ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕੁਝ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ ਨੇ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੇ ਸਨ; ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਾਹ ਮੀਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਰਾਜਤਰੰਗਿਣੀ ਦਾ ਬਹਿਰ ਅਲ-ਅਸਮਰ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਪੰਡਤਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। [22] [23]

1849 ਵਿੱਚ ਡੋਗਰਾ ਖ਼ਾਨਦਾਨ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਹਕੂਮਤ ਅਧੀਨ) ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋਇਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਮਿਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕਾਰਨ 1889 ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ [20] ।

ਬੰਗਾਲ

[ਸੋਧੋ]
ਇੱਕ ਸ਼ਰਫ਼-ਨਾਮਾ ਖਰੜਾ ਜੋ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ ਨਸੀਰੂਦੀਨ ਨਸਰਤ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਿਕੰਦਰ ਨੂੰ ਰਾਣੀ ਨੁਸ਼ਾਬਾ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਗੱਦੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰਦਿਆਂ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

14ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਇਲਿਆਸ ਸ਼ਾਹੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੁਆਰਾ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਗਈ ਬੰਗਾਲ ਸਲਤਨਤ [8] ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੌੜ, ਪਾਂਡੂਆ ਅਤੇ ਸੋਨਾਰਗਾਂਵ ਵਰਗੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੁਆਰਾ ਪਤਵੰਤੀ ਆਬਾਦੀ (ਮੁਸਲਿਮ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ) ਵਿੱਚ ਖ਼ੂਬ ਪ੍ਰਚਲਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। [24] ਇਸ ਨਾਲ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਵੀ ਹਾਫ਼ਿਜ਼ ਤੋਂ ਮਿਲ਼ਦਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ:   ਹਾਲਾਂਕਿ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਸੀ; ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਸਨ। [24] ਸਿੱਕੇ ਅਰਬੀ ਟੈਕਸਟ ਦੇ ਨਾਲ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। [8] ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਬੰਗਾਲ ਸੁਲਤਾਨਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤਕ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਦਾ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਦਰਬਾਰੀ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਪਾਠ ਬੰਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਰਚੇ ਗਏ। ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਬਾਹਰੋਂ ਆਇਆ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਰਚਿਆ ਰੌਚਿਕ ਸਾਹਿਤ। [24] [24]

16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਬੰਗਾਲ ਖੇਤਰ ਬੰਗਾਲ ਸੁਬਾਹ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਇਸ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਡੂੰਘਾ ਸੀ। ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀਕ੍ਰਿਤ ਦਰਬਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਭਾਗ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਨਾਲ ਹੀ ਇਰਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਆਮਦ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਨਾਲ਼ ਫ਼ਾਰਸੀ ਜਨਤਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰੀ ਹਲਕਿਆਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ , ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਗਈ। ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਬੰਗਾਲੀ ਹਿੰਦੂ ਉੱਚ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਜੜ੍ਹਾਂ ਫੜ ਗਈ। [25] ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮੁਗ਼ਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਆਮ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਜੋ ਬੰਗਾਲੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਫੈਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖ ਲਈ। [26]

ਦੱਕਿਨ

[ਸੋਧੋ]
ਦੱਕਿਣ ਵਿੱਚ ਰਚੀ ਗਈ ਇੱਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਵਿਤਾ। 17ਵੀਂ ਸਦੀ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੈ, ਦੱਖਨ ਵੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਆਇਆ। 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਫਾਰਸੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਦੱਖਨ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਾਰਸੀ ਨੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ 1347 ਵਿੱਚ ਬਹਿਮਨੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਲਾ ਲਏ, ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰੀ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਰਾਜ ਘਰਾਣੇ ਦੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਕਈ ਮੈਂਬਰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨ ਸਨ, ਆਪਣੀ ਸਾਹਿਤ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਜੀ ਆਇਆਂ ਕਿਹਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਤੋਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਮਦਰੱਸੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਿਦਰ ਵਿਖੇ ਮਹਿਮੂਦ ਗਵਾਨ ਮਦਰੱਸਾ, ਜਿੱਥੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਿਖਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। [27] ਬਹਿਮਨਾਂ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵੀ ਅਬਦੁਲ ਇਸਾਮੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਫ਼ਾਰਸੀ ਇਤਿਹਾਸ ਫੁਤੁਹ -ਉਸ-ਸਲਾਤੀਨ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। [3] ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਰਿਚਰਡ ਈਟਨ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਫਾਰਸੀ ਨੂੰ ਦੱਖਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨਾਲ਼ੋਂ ਇਸ ਦੀ ਬੜੀ ਭਿੰਨ ਹੈ। [28]

16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਬਹਿਮਨੀ ਸਲਤਨਤ ਦੱਖਣ ਸਲਤਨਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਗਈ, ਜੋ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪੱਖੋਂ ਫਾਰਸੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲ਼ੇ ਹੀ ਸਨ। ਉਹ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਰਬਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਮਿਲੀ; ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਵੀ ਮੁਹੰਮਦ ਜ਼ਹੂਰੀ, ਸਾਕੀਨਾਮਾ ਦਾ ਲੇਖਕ, ਬੀਜਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇਬਰਾਹਿਮ ਆਦਿਲ ਸ਼ਾਹ ਦੂਜੇ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਸਤੀ ਸੀ। [27] ਫਿਰ ਵੀ, ਸੁਲਤਾਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਤੇਲਗੂ, ਮਰਾਠੀ ਅਤੇ ਦੱਖਿਨੀ (ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਦੀ ਦੱਖਣੀ ਕਿਸਮ) ਵਰਗੀਆਂ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ, ਕਈ ਵਾਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਆਲਮ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਤੁਬ ਸ਼ਾਹੀਆਂ ਲਈ ਤੇਲਗੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੂੰ ਇਬਰਾਹੀਮ ਆਦਿਲ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲੇ ਨੇ ਹਟਾ ਕੇ ਮਰਾਠੀ ਨੂੰ ਬੀਜਾਪੁਰ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ; ਈਟਨ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੱਥਾਂ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। [2] [28]

ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਰਿਆਸਤ, ਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਨਿਜ਼ਾਮਾਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਸੀ। ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਲਈ ਆਖਰੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਰਿਆਸਤ ਨੇ 1884 ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਫਿਰ ਇਸ ਪੜਾਅਵਾਰ ਹਟਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਉਰਦੂ ਲਾਗੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। [18] [27]

ਸਾਹਿਤ

[ਸੋਧੋ]

ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਭੰਡਾਰ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਈਰਾਨ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੋਈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ: ਕਵਿਤਾ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰੁਬਾਈ, ਕਸੀਦਾ, ਇਹ ਅਕਸਰ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਉਸਤਤ ਵਿੱਚ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ), ਮਹਾਂਕਾਵਿ, ਇਤਿਹਾਸ, ਜੀਵਨੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਗ੍ਰੰਥ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਨਹੀਂ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਲਈ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਾਹਰਣ ਸੂਫ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਹੈ। [14]

ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਮੌਜੂਦਗੀ ਅਤੇ ਦੇਸੀ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਸੀ ਤਾਲਮੇਲ ਨਾਲ਼ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਾਰਤਕ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅੱਡਰੀ, ਭਾਰਤੀ ਛੋਹ ਮਿਲ਼ਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬਕ-ਏ-ਹਿੰਦੀ (ਭਾਰਤੀ ਸ਼ੈਲੀ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਲੰਕ੍ਰਿਤ ਕਾਵਿ ਸ਼ੈਲੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ, ਵਾਕਾਂਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਸਦਕਾ ਵਿਲੱਖਣ ਸੀ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਮੌਨਸੂਨ ਰੁੱਤ ਨੂੰ ਇੰਡੋ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਚਿੱਤਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਮੂਲ ਇਰਾਨੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਅੰਤਰਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਈਰਾਨੀ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ "ਪਰਦੇਸੀ" ਮੰਨਿਆ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਸਬਕ-ਏ-ਹਿੰਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਮਜ਼ਾਕੀਆ ਖਿੱਲੀ ਉਡਾਉਣ ਵਾਲ਼ਾ ਰੁਖ ਅਪਣਾਇਆ। [2] [2] [3] ਸਬਕ-ਏ-ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਭਿਆਸੀ ਸਨ ਉਰਫੀ ਸ਼ਿਰਾਜ਼ੀ, ਫੈਜ਼ੀ, ਸਾਈਬ ਅਤੇ ਬੇਦਿਲ । [29] [3]

ਹੋਰ ਸਾਹਿਤਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਨੇ ਇੰਡੋ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤਕ ਭੰਡਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਅਰਬੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਮੱਲੀ (ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਚਚ ਨਾਮਾ )। [2]ਇਸਲਾਮੀ ਕੁਲੀਨਤਾ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਵੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਏ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਗਤਾਈ ਤੁਰਕੀ " ਬਾਬਰਨਾਮਾ " ਦਾ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ)। ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਗਿਆਨ ਦਾ ਤਬਾਦਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ; ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ( ਰਜ਼ਮਨਾਮਾ ), ਰਾਮਾਇਣ ਅਤੇ ਚਾਰ ਵੇਦ ਵਰਗੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਡਾਕਟਰੀ ਅਤੇ ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨ ਵਰਗੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਹੋਰ ਤਕਨੀਕੀ ਕੰਮ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜ਼ੀਜ -ਏ-ਮੁਹੰਮਦ-ਸ਼ਾਹੀ। [14] [3] ਇਸ ਨਾਲ਼ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗ੍ਰੰਥ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਰਫ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਤਾਕ, ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਹੀ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ। [2]

ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ

[ਸੋਧੋ]

ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ 800 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਲਿੰਗੂਆ ਫ੍ਰੈਂਕਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਕਲਾਸੀਕਲ ਫਾਰਸੀ ਨੇ ਕਈ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ `ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ, ਭਾਵ ਭਾਰਤ-ਈਰਾਨੀ ਸਰਹੱਦ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਨੂੰ ਵਧਦੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ; ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ, ਸਿੰਧੀ, ਕਸ਼ਮੀਰੀ, ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤੀ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਉੱਚੀ ਪੱਧਰ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲੀ ਅਤੇ ਮਰਾਠੀ ਵਿੱਚ ਦਰਮਿਆਨੀ ਪੱਧਰ ਦਾ। ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਤੱਤ ਫਾਰਸੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਦ੍ਰਾਵਿੜ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੀਵੇਂ ਪੱਧਰ ਦਾ ਮਿਲ਼ਦਾ ਹੈ। [1] ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚਫਿਰ ਵੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਉਧਾਰ ਲਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਸਿੱਧੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਕੁਝ ਦੱਖਿਨੀ (ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਦੀ ਦੱਖਣੀ ਕਿਸਮ) ਰਾਹੀਂ। [30]

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਇਸ ਭੂਗੋਲਿਕ ਰੁਝਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਪਵਾਦ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਜੋ ਹਿੰਦੀ ਪੱਟੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਇੱਕ ਖੜੀ ਬੋਲੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਧਾਰ ਨਾਲ਼ ਮੇਲ-ਮਿਲਾਪ ਵਿੱਚੋਂ ਉਭਰੀ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। [1] ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਹਨ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਉਰਦੂ (ਜੋ ਫ਼ਾਰਸੀ-ਅਰਬੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ) ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰਕੇ ਬਣੀ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ ਹਿੰਦੀ (ਜੋ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ)। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸਦੇ ਸਥਾਨਕ ਰੂਪ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀਆਂ ਹਿੰਦ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫ਼ਾਰਸੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ, [31] ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ "ਹਿੰਦੀ" ਅਤੇ "ਉਰਦੂ" ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸਮਾ ਗਏ ਹਨ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ "ਵਿਦੇਸ਼ੀ" ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਤੱਥ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਦੇ ਉਭਾਰ ਨੂੰ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਇਸਲਾਮੀ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਦੁਆਰਾ, ਫਾਰਸੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣਾ ਪਿਆ ਸੀ। [32] ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਦੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਰਜਿਸਟਰ ਉਰਦੂ `ਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਹੈ - ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਾਕਾਂਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਮਕਾਨਾਤ ਬਰਾ-ਏ ਫਰੋਖ਼ਤ" (ਵਿਕਰੀ ਲਈ ਘਰ)। ਇਹ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਨਾਵਾਂ ਲਈ (ਨਿਓਲੋਜਿਜ਼ਮ) ਲਈ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੱਲ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। [1] ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੱਚ ਹੈ (ਦੇਖੋ # ਸਮਕਾਲੀ )।

ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਪਰ ਉੱਪਰ ਦੱਸੇ ਗਏ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਡਿਗਰੀ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਹੈ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਰਜਿਸਟਰ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਛਾਪ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਿਆਸੀਕਰਨ ਕਾਰਨ, ਉਪਰੋਕਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਮੁਸਲਿਮ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਥਾਂ ਬਣਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। [1]

ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ

[ਸੋਧੋ]

ਇੰਡੋ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਤੀਜਾ ਇੰਡਿਕ ਕੋਸ਼, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਕਈ ਵੰਨਗੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇ ਰਚ ਜਾਣ ਦਾ ਅਮਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਉਧਾਰ ਸ਼ਬਦ

[ਸੋਧੋ]

ਫਾਰਸੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸੰਪਰਕ ਬਿੰਦੂਆਂ ਵਜੋਂ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਉਧਾਰ ਸ਼ਬਦ ਆਏ। ਇਸ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਨਵੀਂਆਂ-ਮਿਲੀਆਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਅਤੇ ਸੰਕਲਪਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਲਈ, ਫਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦ ਅਕਸਰ ਲੋੜ ਕਰਕੇ ਉਧਾਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦ ਵਿਆਪਕ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਣ ਲੱਗੇ। ਕੁਜ਼ਕੀਵਿਜ਼-ਫਰਾਸ ਨੇ ਕਵੀਆਂ ਅਤੇ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਨੁਕੂਲ ਕਾਰਕ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣਿਆ; ਇਹ ਲੋਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਦੋਵੇਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ। ਦੋਭਾਸ਼ੀਏ ਦੀ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਆਪਣੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਵਸੀਲਾ ਬਣੇ ਸਨ। [10] ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੂੰ ਜੋ ਗੌਰਵ ਦਾ ਸਥਾਨ ਮਿਲਿਆ ਉਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਨੂੰ ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ (ਲੋੜ ਦੀ ਬਜਾਏ) ਵਧੇਰੇ ਸੁਚੇਤ ਤੌਰ ਤੇ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ। [10]

ਅੱਜ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਨਾਂਵ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਦੇ ਹਨ। [1] ਬਹੁਤ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। [31] ਆਧੁਨਿਕ ਈਰਾਨੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਕਸਰ ਬਦਲਿਆ ਹੋਇਆ ਉਚਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਇਹ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੇ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਉਚਾਰਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਇਸ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਬਾਰੇ # ਸਮਕਾਲੀ ਭਾਗ ਦੇਖੋ)। [1] ਉਚਾਰਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਲਈ ਦੇਸੀਕਰਨ ਵੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਧਾਰ ਲੈਣ ਵਾਲ਼ੀ ਖ਼ਾਸ ਭਾਸ਼ਾ ਇਸ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਦੇਸੀਕਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇਹਾ-ਏ-ਮੁਖ਼ਤਫੀ ਨੂੰ ਆ ਬਣਾ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਲਾਸੀਕਲ ਫ਼ਾਰਸੀ ਤਾਜ਼ਹ ਦਾ ਤਾਜ਼ਾ ਬਣ ਗਿਆ, ਆਈਨਾਹ (ਸ਼ੀਸ਼ਾ) ਆਈਨਾ ਬਣ ਗਿਆ (ਆਧੁਨਿਕ ਈਰਾਨੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਤਾਜ਼ੇ ਅਤੇ ਆਈਨੇਹ ਹਨ )। [3] [10] ਦੇਸੀਕਰਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਧੁਨੀ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ ਹਨ (ਹੇਠਾਂ # ਧੁਨੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇਖੋ)। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਖਰੇਵਿਆਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਵੀ ਕੁਝ ਉਧਾਰ ਲਏ ਸ਼ਬਦ ਆਧੁਨਿਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਲਈ ਓਪਰੇ ਲੱਗ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਤਾਂ ਅਰਥ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਧਾਰ ਲਿਆ ਸ਼ਬਦ ਹੁਣ ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। [3]

ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਗਈ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਸੂਚੀ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ:

ਲੋਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਉਦਾਹਰਨਾਂ
ਨਾਂਵ
ਉਚਿਤ ਨਾਮ ਮੁਸਲਿਮ ਨਾਮ: ਅਖਤਰ, ਨਵਾਜ਼, ਆਫਤਾਬ, ਦਿਲਸ਼ਾਦ ਸ਼ਾਹ ਬਾਨੋ, ਜ਼ਰੀਨਾ

ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ ਨਾਮ: ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ, ਚਮਨ ਲਾਲ, ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ, ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ, ਰੋਸ਼ਨ ਲਾਲ

ਸਿਰਲੇਖ ਖਾਨ ਬਹਾਦਰ, ਰਾਏ ਬਹਾਦਰ, ਯਾਵਰ ਜੰਗ, ਸਲਾਰ ਜੰਗ
ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗ ਜਿਸਮ (ਸਰੀਰ), ਖ਼ੂਨ (ਖੂਨ), ਨਖੂਨ (ਉਂਗਲਾਂ ਅਤੇ ਉਂਗਲਾਂ ਦੇ ਨਹੁੰ), ਸਿਨਾ (ਛਾਤੀ), ਦਿਲ (ਦਿਲ), ਛੇਹਰਾ (ਚਿਹਰਾ), ਗਰਦਨ (ਗਰਦਨ), ਜ਼ਬਾਨ (ਜੀਭ), ਹਲਕਾ ( ਗਲਾ )
ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ

(ਪਿਛੇਤਰ)

<i id="mwAmQ">-</i> ਅਬਾਦ, - ਸਟੈਨ, - ਗੰਜ, - ਬਾਗ, - ਸਰਾਏ (ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਹਜ਼ਰਤਗੰਜ , ਅਰਾਮਬਾਗ, ਮੁਗਲਸਰਾਏ)
ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦਾਮਾਦ (ਜਵਾਈ), ਬਾਬਾ (ਪਿਤਾ), ਸ਼ੌਹਰ (ਪਤੀ), ਬਿਰਾਦਰ (ਭਰਾ)
ਭੋਜਨ ਸਬਜ਼ੀ (ਸਬਜ਼ੀਆਂ), ਨਾਨ (ਰੋਟੀ), ਕੋਰਮਾ (ਕੜ੍ਹੀ) ਗੋਸ਼ਟ (ਮੀਟ), ਕੀਮਾ (ਕੀਮਾ ਹੋਇਆ ਮੀਟ), ਤੰਦੂਰੀ (ਭੁੰਨਿਆ)
ਕੱਪੜੇ ਪੌਸ਼ਾਕ (ਪਹਿਰਾਵਾ), ਪਜਾਮਾ (ਪਜਾਮਾ), ਕਮੀਜ਼ (ਕਮੀਜ਼), ਜੇਬ (ਜੇਬ), ਅਸਤਰ (ਅੰਦਰੂਨੀ, ਪਰਤ)
ਘਰ ਗੁਸਲਖਾਨਾ (ਬਾਥਰੂਮ), ਪਾਖਾਨਾ (ਪਖਾਨਾ), ਬਾਵਰਚੀਖਾਨਾ (ਰਸੋਈ), ਦਰਵਾਜ਼ਾ (ਦਰਵਾਜ਼ਾ), ਦੀਵਾਰ (ਕੰਧ)
ਗਹਿਣੇ ਜ਼ਵਾਰ (ਗਹਿਣੇ), ਗੁਲਬੰਦ (ਹਾਰ), ਦਸਤਬੰਦ (ਕੜਾ), ਪਜ਼ੇਬ (ਪੰਜ)
ਫਲ ਸੇਬ (ਸੇਬ), ਅਨਾਰ (ਅਨਾਰ), ਅੰਗੂਰ (ਅੰਗੂਰ), ਨਾਰੰਗੀ ( ਟੈਂਗਰੀਨ ), ਬਦਾਮ (ਬਾਦਾਮ), ਕਿਸ਼ਮਿਸ਼ (ਕਿਸ਼ਮਿਸ਼)
ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਸ਼ਲਗਮ (ਲਗਮ), ਕੱਦੂ (ਕੱਦੂ), ਸਕਰਕੰਦ ( ਸ਼ਕਰਕੰਦ )
ਫਲੋਰਾ ਸਿਨਾਰ (ਜਹਾਜ਼ ਦਾ ਰੁੱਖ), ਹਿਨਾ (ਮਹਿੰਦੀ), ਬਨਫਸ਼ਾ ( ਪੈਂਸੀ ), ਗੁਲਾਬ (ਗੁਲਾਬ), ਨੀਲੋਫਰ (ਵਾਟਰ ਲਿਲੀ), ਯਾਸਮੀਨ (ਜਸਮੀਨ)
ਜੀਵ ਸ਼ੇਰ (ਸ਼ੇਰ), ਖੜਗੋਸ਼ (ਖਰਗੋਸ਼), ਬੁਲਬੁਲ ( ਨਾਇਟਿੰਗਲ ), ਬਾਜ਼ (ਬਾਜ਼), ਕਬੂਤਰ (ਕਬੂਤਰ)
ਪੇਸ਼ੇ ਦਰਜ਼ੀ (ਦਰਜ਼ੀ), ਹੱਜਮ (ਨਾਈ), ਸਬਜ਼ੀ - ਫਰੋਸ਼ ( ਹਰਿਆਣਾ ), ਖਾਨਸਾਮਾ (ਰਸੋਈਆ)
ਖੇਤੀ ਬਾੜੀ ਫਸਲ (ਫਸਲ), ਹਾੜੀ (ਬਸੰਤ), ਸਾਉਣੀ (ਪਤਝੜ), ਆਬਪਾਸ਼ੀ (ਜਲ), ਨਾਹਰ (ਨਹਿਰ), ਜ਼ਮੀਨ (ਜ਼ਮੀਨ)
ਸਮਾਂ ਰੋਜ਼ (ਦਿਨ), ਸਾਲ (ਸਾਲ), ਜ਼ਮਾਨਾ ( ਯੁੱਗ)
ਕਾਨੂੰਨ ਅਦਾਲਤ (ਅਦਾਲਤ), ਕਨੂੰਨ (ਕਾਨੂੰਨ), ਮੁਦਈ (ਮੁਦਈ), ਵਕੀਲ (ਵਕੀਲ), ਮੁਆਕਿਲ ( ਗਾਹਕ )
ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦਰਬਾਰ (ਅਦਾਲਤ), ਪਾਦਸ਼ਾਹ (ਬਾਦਸ਼ਾਹ), ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ (ਟੈਕਸ ਕੁਲੈਕਟਰ), ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ (ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ)
ਲਿਖਣਾ ਕਲਾਮ (ਕਲਮ), ਦਾਵਤ (ਸਿਆਹੀ), ਸਿਆਹੀ (ਸਿਆਹੀ), ਕਾਗਜ਼ (ਕਾਗਜ਼)
ਧਰਮ (ਗੈਰ-ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦ) ਰੋਜ਼ਾ (ਵਰਤ), ਨਮਾਜ਼ (ਰਸਮੀ ਨਮਾਜ਼), <i id="mwAu4">ਖੁਦਾ</i> (ਰੱਬ), ਪੈਗੰਬਰ (ਪੈਗੰਬਰ), ਬਿਹਿਸ਼ਟ ( ਪਰਾਡਾਈਜ਼ ), ਪੀਰ (ਸੂਫੀ ਮਾਸਟਰ)
ਮਾਪ ਗਜ਼ (ਯਾਰਡ), ਮਿਲ (ਇੱਕ ਮੀਲ), ਆਦਮੀ (ਇੱਕ ਟੀਲਾ ), ਸੇਰ (ਇੱਕ ਸੀਰ ), ਮੁਰੱਬਾ (ਵਰਗ)
ਫੌਜੀ ਸਿਪਾਹੀ (ਸਿਪਾਹੀ), ਸਿਖਰ (ਬੰਦੂਕ/ਤੋਪ), ਤੋਪਚੀ (ਗਨਰ), ਤੋਪਖਾਨਾ (ਤੋਪਖਾਨਾ)
ਫੁਟਕਲ ਆਇਨਾ (ਸ਼ੀਸ਼ਾ), ਬਜ਼ਾਰ (ਬਾਜ਼ਾਰ) , ਦੋਸਤ (ਦੋਸਤ), ਸ਼ਹਿਰ (ਸ਼ਹਿਰ)
ਹੋਰ
ਸੋਧਕ : ਬਿਲਕੁਲ (ਯਕੀਨਨ/ਯਕੀਨਨ), ਗਰਮ (ਗਰਮ), ਤਾਜ਼ਾ (ਤਾਜ਼ਾ), ਅਜ਼ਾਦ (ਮੁਫ਼ਤ/ਸੁਤੰਤਰ)
ਹੋਰ ਫੰਕਸ਼ਨ ਸ਼ਬਦ : ਖੁਦ (ਖੁਦ), ਮਗਰ (ਪਰ), ਲੇਕਿਨ (ਪਰ), ਅਫਸੋਸ (ਹਾਏ), ਸ਼ਾਬਾਸ਼ (ਚੰਗਾ ਕੀਤਾ)
ਮਹੱਤਤਾ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਸਰੋਤ: [3] [1] [31] [10] [32]
ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਉਧਾਰ ਲਏ ਸ਼ਬਦ
[ਸੋਧੋ]

ਫ਼ਾਰਸੀ, ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜੋ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ ਸਨ, ਨੇ ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਾਰਕਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਐਪਰ, ਇਹ ਆਮ ਸਹਿਮਤੀ ਹੈ ਕਿ ਫਾਰਸੀ, ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦਬਦਬੇ ਦੇ ਸਦਕਾ, ਦੂਜੀਆਂ ਦੋ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮਾਧਿਅਮ ਸੀ। [10]

ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦ ਫਾਰਸੀ ਰਾਹੀਂ ਦਾਖਲ ਹੋਏ; ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਉਪਰੋਕਤ "ਕਾਨੂੰਨ" ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੂਚੀਬੱਧ ਸ਼ਬਦ ਅਰਬੀ ਮੂਲ ਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਲੇਕਿਨ" ਅਤੇ " ਕਲਮ" ਵਰਗੇ ਫੁਟਕਲ ਸ਼ਬਦ ਹਨ। ਇਹ ਇਸ ਤੱਥ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਸਮਾਈ ਹੋਈ ਸੀ (ਦੇਖੋ #ਬੈਕਗ੍ਰਾਉਂਡ )। [10] ਇੰਡਿਕ ਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਰਬੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ (ਸੂਚੀਬੱਧ ਨਹੀਂ) ਹੈ, ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਰਾਹੀਂ ਆਏ ਹਨ। [3] [33] ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿਚੋਲਗੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇੰਡਿਕ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ ਵਿਚ ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਅਰਥਮੂਲਕ ਤਬਦੀਲੀ ਵਿਚ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ; ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ "ਫੁਰਸਤ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਮੌਕਾ', ਪਰ ਇੰਡਿਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਬਦਲਿਆ ਹੋਇਆ ਅਰਥ 'ਵਿਹਲ ਦਾ ਸਮਾਂ' ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। [33] ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਅਕਸਰ 'ਫ਼ਾਰਸੀ-ਅਰਬੀ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਨੋਟ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਅਰਬੀ ਲਈ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਜ਼ਰੀਆ ਹੋਣਾ ਕੋਈ ਯਕੀਨੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਤੋਂ ਸਿੱਧੇ ਉਧਾਰ ਸ਼ਬਦ ਲਏ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। [10]

ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਤੁਰਕੀ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਫਾਰਸੀ ਰਾਹੀਂ ਆਏ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਕਿਹੜੇ ਤੁਰਕੀ ਸ਼ਬਦ ਫ਼ਾਰਸੀ-ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਸਿੱਧੇ , ਕਿਉਂਕਿ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮੱਧਕਾਲੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਤੁਰਕੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ (ਇੱਕ ਸੀਮਤ ਹੱਦ ਤੱਕ) ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। [34] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਉਲਟ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਰਕੀ ਨੇ ਕੁਝ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਇੰਡਿਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗੀ ਗਈ ਸੀ (ਦੇਖੋ #ਬੈਕਗ੍ਰਾਉਂਡ )। [10]

ਸੰਯੁਕਤ

[ਸੋਧੋ]

ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰੂਪ-ਸਿਰਜਣਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਅਗੇਤਰਾਂ ਪਿਛੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਮੂਲ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ:

ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਬਣਤਰ
ਸ਼ਬਦ/ਅਫਿਕਸ ਉਦਾਹਰਨਾਂ
-ਖਾਨਾ (ਘਰ) ਜੈਲਖਾਨਾ (ਜੇਲ), ਡਕਖਾਨਾ (ਡਾਕਖਾਨਾ)
-ਕਾਰ (ਕਰਨ ਵਾਲਾ) ਕਾਲਾਕਾਰ (ਕਲਾਕਾਰ), ਪੱਤਰਕਾਰ (ਪੱਤਰਕਾਰ), ਜਨਕਾਰ ( ਜੋ ਜਾਣਦਾ ਹੈ)
-ਦਾਰ (ਹੋਣਾ) ਫਲਦਾਰ (ਫਲਦਾਰ), ਮਾਲਦਾਰ (ਅਮੀਰ), ਡੇਂਦਾਰ ( ਕਰਜ਼ਦਾਰ ), ਭਾਗੀਦਾਰ (ਸਾਥੀ)
-ਬਾਜ਼ (ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ) ਕਾਲਬਾਜ਼ (ਧੋਖੇਬਾਜ਼), ਪਤੰਗਬਾਜ਼ (ਪਤੰਗ ਉਡਾਉਣ ਵਾਲਾ), ਦਾਗ਼ਬਾਜ਼ (ਧੋਖੇਬਾਜ਼)
be- (ਬਿਨਾਂ, ਮੂਲ ਫ਼ਾਰਸੀ bī ) ਬੇਫਿਕਰ (ਪਰਵਾਹ ਰਹਿਤ), ਬੇਚਾਰਾ (ਬੇਚਾਰਾ), ਬੇਸ਼ਰਮ (ਬੇਸ਼ਰਮ)
ਨਾ - (ਗੈਰ) ਨਾਸਮਾਝ (ਸਮਝ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ), ਨਕਾਰਾ (ਰੁਜ਼ਗਾਰ)
ਸਰੋਤ: [3] [1]

ਧੁਨੀ ਵਿਗਿਆਨ

[ਸੋਧੋ]

ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ, ਫਾਰਸੀ ਨੇ ਕਈ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ q, kh, gh, z, f ਧੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਦਾਖ਼ਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ k, kh, g, j, ph (ਜਿਵੇਂ ਕਿ kh ud → khud, gh ulām → gulam ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਸੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਐਪਰ, ਮੂਲ ਧੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੈਧ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, z ਅਤੇ f ਦੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਬਹੁਤ ਆਮ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਨ। ਲਿਪੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਢਾਲਿਆ ਹੈ; ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਮੂਲ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਬਿੰਦੀ ( ਨੁਕਤਾ ) ਜੋੜ ਲਈ ਹੈ ( क़, ख़, ग़, ज़, फ़ ). ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ q, kh, gh ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਹੱਦ ਤੱਕ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ (ਤਲਫੁਜ਼) ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਗੁਰਮੁਖੀ, ਬੰਗਾਲੀ ਆਦਿ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਰਸੋ-ਅਰਬੀ ਤੱਤ, ਮੁਸਲਿਮਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ \ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਧੁਨੀ /ʃ/, ਜਾਂ "sh" ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇ ਦਾਖ਼ਲੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ (ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੋਂ ਲਿਆ ਅੱਖਰ ਜਾਪਦਾ ਹੈ)। [1] [10]

ਵਿਆਕਰਣ

[ਸੋਧੋ]

ਫ਼ਾਰਸੀ ਦਾ ਇੱਕ ਘੱਟ ਪਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਧਾਰਨ ਵਿਆਕਰਨਿਕ ਬਣਤਾਂ ਦਾ ਮੁੰਤਕਿਲ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਜ਼ਾਫੇ ( ਸਲਾਮ-ਏ-ਇਸ਼ਕ, ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਬੰਗਲਾ ) ਅਤੇ -ਓ- (ਰੋਜ਼-ਓ-ਸ਼ਬ) ਹਨ। ਇਹ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਸਮਾਨ ਅਰਥ ਧਾਰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਰਸਮੀ, ਸਾਹਿਤਕ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਈਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੱਦ ਤੱਕ - ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਜਿਸਟਰ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਜੋਗਕ ਕੀ/ਕੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ ਹੈ। [1]

ਉਪਰੋਕਤ ਲਛਣਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਉਰਦੂ ਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਬੰਧਕ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਜ਼ (ਤੋਂ), ਬਾ (ਨਾਲ਼), ਬਾਰ (ਉੱਪਰ), ਦਾਰ (ਇਨ), ਅਤੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਬਾਅਦ ਅਜ਼ਾਂ ਵਰਗੇ ਸੰਬੰਧਕੀ ਵਾਕਾਂਸ਼। [32] ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ -ਆਨ ਜਾਂ, ਘੱਟ ਪ੍ਰਚਲਤ, -ਹਾ' ਦੇ ਪਿਛੇਤਰ ਜੋੜ ਕੇ ਨਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਵਚਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਫਾਰਸੀ ਅਭਿਆਸ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਵਿਆਕਰਨਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਫ਼ਾਰਸੀ-ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭੰਡਾਰ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਰਦੂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਾਕਾਂਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ। [1] ਨੋਟ ਕਰੋ ਕਿ ਉਰਦੂ ਇੱਥੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਦੇ ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਰਜਿਸਟਰ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਲਈ ਅਜਿਹੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗੀ ਗਈ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਆਮ ਬੋਲਚਾਲ ਦੀ ਬਜਾਏ ਖ਼ਬਰਾਂ, ਸਿੱਖਿਆ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਲਿਖਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ

[ਸੋਧੋ]

ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਲਣ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ (ਉਰਦੂ), ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਲਈ ਫ਼ਾਰਸੀ-ਅਰਬੀ ਲਿਪੀ ਅਪਣਾਈ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੱਖਰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਨਾ ਮਿਲ਼ਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਵਿਲੱਖਣ ਧੁਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਥੋੜ੍ਹਾ ਵੱਖਰੇ ਬਣਾ ਲਏ ਹਨ। [3] [35] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਫਾਰਸੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਸਤਾਲਿਕ ਕੈਲੀਗ੍ਰਾਫਿਕ ਹੱਥ ਉਰਦੂ ਲਿਖਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਮੁੱਖ ਸ਼ੈਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਮੁੱਖ ਸ਼ੈਲੀ ਹੈ। [36] [32]

ਸਮਕਾਲੀ

[ਸੋਧੋ]

ਭਾਰਤੀ ਫਾਰਸੀ

[ਸੋਧੋ]

ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੁਣ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਅਜੇ ਵੀ ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚੱਲਦੀ ਹੈ; ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ 1969 ਤੋਂ ਫ਼ਾਰਸੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਰਸਾਲਾ ਦਾਨਿਸ਼ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। [20] ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਕੋਰਸ ਵਜੋਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। [37] [38] [39] 2008 ਵਿੱਚ ਖੇਤਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਆਬਿਦੀ ਅਤੇ ਗਰਗੇਸ਼ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ "ਆਮ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦੀ ਘਾਟ" ਸੀ। [3]

ਹਾਲਾਂਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮੀ ਮੁੱਲਾਣਾ ਵਰਗ ਅਤੇ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਅਰਬੀ ਹਾਵੀ ਹੈ, ਪਰ ਕੁਝ ਧਾਰਮਿਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ: ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ ਦੇ ਜ਼ਿਕਰ ਸੈਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਵਿਤਾ ਗੀਤ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਸੂਫ਼ੀ ਭਗਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਕਵਾਲੀ ਵੀ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ।[40] ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੱਵਾਲੀ ਗਾਇਕ ਨੁਸਰਤ ਫਤਿਹ ਅਲੀ ਖਾਨ ਨੇ ਬਹੁਤਵਾਰ ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ।

ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਆਧੁਨਿਕ ਈਰਾਨੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਉਚਾਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਭਿੰਨ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਜੇ ਵੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਫ਼ਾਰਸੀ ਹੈ ਜੋ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੂਰੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅੰਤਰ ਸਵਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ: ਈਰਾਨ ਵਿੱਚ, ਭਾਸ਼ਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੌਜੂਦਾ ਰੂਪ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਕੁਝ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਅੱਠ-ਸਵਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਛੇ-ਸਵਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ। ਭਾਰਤੀ ਫਾਰਸੀ ਨੇ ਪੁਰਾਣੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਲਈ ਇਸਨੂੰ ਕਲਾਸੀਕਲ ਫਾਰਸੀ ਦਾ "ਪੈਟਰੀਫਿਕੇਸ਼ਨ" ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ੇਰ (ਸ਼ੇਰ, ਹੁਣ ਈਰਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਰ) ਅਤੇ ਰੋਜ਼ (ਦਿਨ, ਹੁਣ ਰੂਜ਼ ) ਵਰਗੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ। ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਦਾਰੀ ਫਾਰਸੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਪੁਰਾਣੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਦੇਸੀਕਰਨ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤੀ ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਬਦਲਾਅ ਹੋਏ ਹਨ। ਨਾਸਿਕ ਸਵਰ, ਜੋ ਕਿ ਆਧੁਨਿਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਵੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ -ਆਨ, -ਇਨ, ਅਤੇ -ਊਨ ( ਮਰਦਾਨ , ਦਿਨ, ਚੂਨ )। [32] [10]

ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਮੈਥਿਊਜ਼ ਨੇ ਸੰਖੇਪ ਤੌਰ `ਤੇ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਰਦੂ (ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ) ਵਾਂਗ ਉਚਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਈਰਾਨ ਵਿੱਚ ਉਚਾਰੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। [32]

ਸਮਾਜਿਕ-ਰਾਜਨੀਤੀ

[ਸੋਧੋ]

ਭਾਸ਼ਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਿਮ ਤਣਾਅ ਦਾ ਇੱਕ ਪਹਿਲੂ ਰਹੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਸੋ-ਅਰਬੀ ਤੱਤਾਂ ਨੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਧਾਰਮਿਕ ਲੀਹਾਂ 'ਤੇ ਵੰਡੀਆਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਸਰ ਹਟਾਉਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ-ਅਰਬੀ ਤੱਤ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਲਿਆ। ਅਜਿਹੇ ਤਣਾਅ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਭਾਸ਼ਾਈ ਵੰਡ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਸਥਾਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਦਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਦੇ ਦੋ ਵੱਖਰੇ ਸਾਹਿਤਕ ਰਜਿਸਟਰਾਂ ਵਜੋਂ ਉਭਰਨਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀਆਂ ਸੁਚੇਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੂਜੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੇਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਦੋਵੇਂ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ। ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਨਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਘਾੜਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਦਾ ਫ਼ਾਰਸੀਕਰਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। [1]

ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਭਾਵੇਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਪਰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਹੀਂ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਰਹਿਣਾ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਉਦਾਹਰਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਰਦੂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਿਆਪਕ ਵਰਤੋਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ 'ਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ-ਅਰਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ ਹੈ। [1] [41]

ਜੋਰੋਸਟ੍ਰੀਅਨ ਫਾਰਸੀ

[ਸੋਧੋ]

ਪਾਰਸੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਗੁਜਰਾਤੀ ਦੀ ਇੱਕ ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੁਰਖੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੈ। [42] 1932 ਵਿੱਚ, ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਾਲੀ ਫਿਲਮ, ਦੁਖਤਰ-ਏ-ਲੋਰ , ਪਾਰਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜ਼ੋਰਾਸਟ੍ਰੀਅਨ ਈਰਾਨੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਆਬਾਦੀ ਵੀ ਹੈ, ਜੋ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਕਾਜਾਰ ਈਰਾਨ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤਿਆਚਾਰ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਪਰਵਾਸ ਕਰ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਲੋਕ ਦਾਰੀ ਬੋਲੀ ਬੋਲਦੇ ਸਨ। [43]

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

[ਸੋਧੋ]
  • ਇੰਡੋ-ਫਾਰਸੀ ਸਭਿਆਚਾਰ
  • ਦੋਭਾਸ਼ੀ
  • ਲਿਸਾਨ ਉਦ-ਦਾਵਤ, ਪਰਸੋ-ਅਰਬ-ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਗੁਜਰਾਤੀ
  • ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਰਕਾਂ 'ਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ (ਕਿਤਾਬ)

ਗੈਲਰੀ

[ਸੋਧੋ]
  • Persian manuscripts
  • ਮੁਗਲ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦੇ ਅਧੀਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਫਰਮਾਨ, ਮਿਤੀ 1649-1650।
    ਮੁਗਲ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦੇ ਅਧੀਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਫਰਮਾਨ, ਮਿਤੀ 1649-1650।
  • ਆਖ਼ਰੀ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ, 1840।
    ਆਖ਼ਰੀ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ, 1840।
  • ਰਜ਼ਮਨਾਮਾ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼: ਅਰਜੁਨ ਮੱਛੀ ਦੀ ਅੱਖ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ 'ਤੇ, ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਦੇ ਸਵੈਮਵਰ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ।
    ਰਜ਼ਮਨਾਮਾ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼: ਅਰਜੁਨ ਮੱਛੀ ਦੀ ਅੱਖ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ 'ਤੇ, ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਦੇ ਸਵੈਮਵਰ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ।
  • ਹਰਿਵੰਸਾ ਦੇ ਇੱਕ ਫਾਰਸੀ ਅਨੁਵਾਦ ਤੋਂ ਪੰਨਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਗੋਵਰਧਨ ਪਰਬਤ ਨੂੰ ਫੜਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
    ਹਰਿਵੰਸਾ ਦੇ ਇੱਕ ਫਾਰਸੀ ਅਨੁਵਾਦ ਤੋਂ ਪੰਨਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਗੋਵਰਧਨ ਪਰਬਤ ਨੂੰ ਫੜਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
  • ਟੂਟੀਨਾਮਾ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਤੋਂ ਪੰਨਾ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਕਾਪੀ ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਟੂਟੀਨਾਮਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸੁਕਾਸਪੱਤੀ ਤੋਂ ਫਾਰਸੀ ਡਰਾਇੰਗ ਵਿੱਚ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਸੀ।
    ਟੂਟੀਨਾਮਾ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਤੋਂ ਪੰਨਾ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਕਾਪੀ ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਟੂਟੀਨਾਮਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸੁਕਾਸਪੱਤੀ ਤੋਂ ਫਾਰਸੀ ਡਰਾਇੰਗ ਵਿੱਚ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਸੀ।
  • ਬਾਬਰ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ, ਬਾਬਰਨਾਮਾ ਦੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਨੁਵਾਦ ਤੋਂ ਪੰਨਾ।
    ਬਾਬਰ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ, ਬਾਬਰਨਾਮਾ ਦੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਨੁਵਾਦ ਤੋਂ ਪੰਨਾ।
  • ਚਿੰਗਿਜ਼ ਨਾਮਾ ( ਚੰਗੀਜ਼ ਦੀ ਕਿਤਾਬ) ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਤੋਂ ਪੰਨਾ, ਖੁਦ ਜਾਮੀ ਅਲ-ਤਵਾਰੀਖ ਦਾ ਇੱਕ ਐਬਸਟਰੈਕਟ। ਅਕਬਰ ਅਧੀਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
    ਚਿੰਗਿਜ਼ ਨਾਮਾ ( ਚੰਗੀਜ਼ ਦੀ ਕਿਤਾਬ) ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਤੋਂ ਪੰਨਾ, ਖੁਦ ਜਾਮੀ ਅਲ-ਤਵਾਰੀਖ ਦਾ ਇੱਕ ਐਬਸਟਰੈਕਟ। ਅਕਬਰ ਅਧੀਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
  • ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ ਦੀ ਹਸ਼ਤ-ਬਿਹਿਸ਼ਟ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਤੋਂ ਫੋਲੀਓ, ਮਿਤੀ 1597-98।
    ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ ਦੀ ਹਸ਼ਤ-ਬਿਹਿਸ਼ਟ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਤੋਂ ਫੋਲੀਓ, ਮਿਤੀ 1597-98।
  • ਪਿਆਰੇ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ - ਮੁਨਸ਼ੀ ਰਾਮ, ਬੰਗਾਲ, 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰੇਮ ਕਵਿਤਾ।
    ਪਿਆਰੇ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ - ਮੁਨਸ਼ੀ ਰਾਮ, ਬੰਗਾਲ, 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰੇਮ ਕਵਿਤਾ।

ਹਵਾਲੇ

[ਸੋਧੋ]


ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found

  1. ↑ 1.00 1.01 1.02 1.03 1.04 1.05 1.06 1.07 1.08 1.09 1.10 1.11 1.12 1.13 Shackle, Christopher. "Persian Elements in Indian Language". Encyclopaedia Iranica. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; name ":2" defined multiple times with different content
  2. ↑ 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 2.15 Alam 2003.
  3. ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 3.12 3.13 3.14 3.15 3.16 3.17 3.18 3.19 3.20 Abidi & Gargesh 2008.
  4. ↑ Green, Nile (2019), The Persianate World: The Frontiers of a Eurasian Lingua Franca, University of California Press, pp. 9–12, ISBN 9780520300927
  5. ↑ Turko-Persia in historical perspective. Robert L. Canfield, School of American Research. Cambridge: Cambridge University Press. 2002. pp. 8 & 12. ISBN 0-521-52291-9. OCLC 49737740.{{cite book}}: CS1 maint: others (link)
  6. ↑ Turko-Persia in historical perspective. Robert L. Canfield, School of American Research. Cambridge: Cambridge University Press. 2002. pp. 13–14. ISBN 0-521-52291-9. OCLC 49737740.{{cite book}}: CS1 maint: others (link)
  7. ↑ Turko-Persia in historical perspective. Robert L. Canfield, School of American Research. Cambridge: Cambridge University Press. 2002. pp. 15–20. ISBN 0-521-52291-9. OCLC 49737740.{{cite book}}: CS1 maint: others (link)
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 Chatterjee 2009.
  9. ↑ Dale, Stephen F. "Indo-Persian Historiography". Encyclopaedia Iranica.
  10. ↑ 10.00 10.01 10.02 10.03 10.04 10.05 10.06 10.07 10.08 10.09 10.10 10.11 10.12 10.13 Kuczkiewicz-Fraś 2012.
  11. ↑ Mir, Farina (2006). "Imperial policy, provincial practices". The Indian Economic & Social History Review. 43 (4): 402. doi:10.1177/001946460604300401. ISSN 0019-4646.
  12. ↑ Fisher, Michael H. (2019). Green, Nile (ed.). Conflicting Meanings of Persianate Culture: An Intimate Example from Colonial India and Britain. University of California Press. pp. 226–228. ISBN 9780520300927. {{cite book}}: |work= ignored (help)
  13. ↑ Mir, Farina (2006). "Imperial policy, provincial practices". The Indian Economic & Social History Review. 43 (4): 398–405. doi:10.1177/001946460604300401. ISSN 0019-4646.
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 Casari, Mario. "INDIA xiv. Persian Literature". Encyclopaedia Iranica.
  15. ↑ 15.0 15.1 Shackle, Christopher. "Punjabi". Encyclopaedia Iranica.
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 Mir, Farina (2010). The Social Space of Language: Vernacular Culture in British Colonial Punjab. University of California Press. pp. 35–36. ISBN 9780520262690. Archived from the original on 9 February 2018.
  17. ↑ Fenech, Louis E. (2013). The Sikh Zafar-namah of Guru Gobind Singh: A Discursive Blade in the Heart of the Mughal Empire. Oxford University Press (USA). p. 239. ISBN 978-0199931453.
  18. ↑ 18.0 18.1 Green, Nile (2018-10-30). The Antipodes of "Progress": A Journey to the End of Indo-Persian (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Brill. p. 217. doi:10.1163/9789004387287_010. ISBN 978-90-04-38728-7.
  19. ↑ Pollock, Sheldon, Sanskrit Literary Culture from the Inside Out
  20. ↑ 20.0 20.1 20.2 20.3 Weber, Siegfried. "Kashmir: Introduction". Encyclopaedia Iranica.
  21. ↑ Weber, Siegfried. "Kashmir: Administration". Encyclopaedia Iranica.
  22. ↑ Weber, Siegfried. "Kashmir: Persian Language in Kashmir". Encyclopaedia Iranica.
  23. ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :3
  24. ↑ 24.0 24.1 24.2 24.3 D'Hubert 2019.
  25. ↑ Chatterjee, Kumkum (2009). Mughal Culture and Persianization in Seventeenth and Eighteenth Century Bengal. Oxford University Press. pp. 8–10. ISBN 978-0-19-569880-0. {{cite book}}: |work= ignored (help)
  26. ↑ Eaton, Richard M. (December 15, 1989). "Persian Muslim Elements in the History of Bengal". Encyclopaedia Iranica.
  27. ↑ 27.0 27.1 27.2 Ernst, Carl W. "DECCAN: POLITICAL AND LITERARY HISTORY". Encyclopaedia Iranica.
  28. ↑ 28.0 28.1 Eaton, Richard M. (2008). A Social History of the Deccan, 1300-1761 : Eight Indian Lives. Cambridge University Press. pp. 142–144. ISBN 978-0-521-71627-7. OCLC 226973152.
  29. ↑ Lüsebrink, Hans-Jürgen; Reichmuth, Stefan; Schwarze, Sabine; Gil, Alberto; Rothmund, Elisabeth; Frenk, Joachim; Zieliński, Bogusław; Kończal, Kornelia; Schwarz, Wolfgang F. (2015-08-04), Language, literary (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ), Brill, doi:10.1163/2352-0272_emho_com_027842, retrieved 2022-03-26
  30. ↑ Krishnamurti, Bhadriraju (2003). The Dravidian Languages. Cambridge University Press. p. 478. ISBN 9781139435338.
  31. ↑ 31.0 31.1 31.2 Masica, Colin P. (1991). The Indo-Aryan Languages. Cambridge University Press. pp. 71–73. ISBN 0-521-23420-4.
  32. ↑ 32.0 32.1 32.2 32.3 32.4 32.5 Matthews, David. "Urdu". Encyclopaedia Iranica.
  33. ↑ 33.0 33.1 Qutbuddin, Tahera (2007). "Arabic in India: A Survey and Classification of Its Uses, Compared with Persian". Journal of the American Oriental Society. 127 (3): 328. ISSN 0003-0279. JSTOR 20297278.
  34. ↑ Agnieszka., Kuczkiewicz-Fraś (2001). Turkic in India and its elements in Hindi. OCLC 998228783.
  35. ↑ Bashir, Elena (2016). "Perso-Arabic adaptations for South Asian languages". In Bashir, Elena (ed.) The Languages and Linguistics of South Asia, Chapter 9. De Gruyter Mouton. pp. 803-804.
  36. ↑ The Indo-Aryan languages. Dhanesh Jain, George Cardona. London: Routledge. 2007. pp. 58–59. ISBN 978-1-135-79711-9. OCLC 648298147.{{cite book}}: CS1 maint: others (link)
  37. ↑ "University of Dhaka Department of Persian Language and Literature".
  38. ↑ "University of Karachi Department of Persian". Archived from the original on 2023-01-12. Retrieved 2023-01-12. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
  39. ↑ "Maulana Azad National Urdu University Department of Persian".
  40. ↑ Qutbuddin, Tahera (2007). "Arabic in India: A Survey and Classification of Its Uses, Compared with Persian". Journal of the American Oriental Society. 127 (3): 320. ISSN 0003-0279. JSTOR 20297278.
  41. ↑ Bashir, Elena (2016). "The Northwest". In Bashir, Elena (ed.) The Languages and Linguistics of South Asia, Chapter 2. De Gruyter Mouton. pp. 284.
  42. ↑ "Parsi". Glottolog.
  43. ↑ Shastri, Padmaja (March 21, 2004). "What sets Zoroastrian Iranis apart". The Times of India.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਭਾਰਤੀ_ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ_ਵਿੱਚ_ਫ਼ਾਰਸੀ_ਭਾਸ਼ਾ&oldid=743170" ਤੋਂ ਲਿਆ